حسین نوش‌آذر:  زمزمه دلپذیر

برای درک اهمیت کاری که خانم تیره‌گل در ثبت آثار شاخص ادبیات تبعید و بررسی این آثار کرده است، می‌بایست با شرایط نویسندگان و شاعران و پژوهشگران تبعیدی ایرانی در  دو دهه نخست انقلاب آشنا باشیم:

از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۷۵ هیچ مرجع مطمئنی برای ثبت آثار ادبیات قدغن و لاجرم رسمیت نیافته فارسی وجود نداشت. گروه بزرگی از نویسندگان و شاعران ایران مثل کتابی که شیرازه‌اش از هم گسیخته و ورق ورق شده باشد در چهارگوشه جهان پراکنده بودند. هیچ رسانه فراگیری وجود نداشت و ارتباط تنها از طریق گاهنامه‌ها و فصل‌نامه‌های ادبی میسر بود. در آن زمان کتاب خریدار داشت، بحث و گفت‌وگو در محافل ادبی داغ بود، کنجکاوی عجیبی نسبت به ادبیات غرب وجود داشت، یک اثر ادبی را به محک زبان و فرم آن می‌سنجیدند و همزمان با این تحولات نخستین نشانه‌های سرخوردگی و بیزاری از سیاست در محافل ادبی به چشم می‌خورد. جوان‌ها و نورسیدگان ارج و قرب داشتند. فرصت بی‌نظیری فراهم آمده بود که آن‌ها با نویسندگان و شاعران با تجربه‌ای که اسم و رسم داشتند معاشرت کنند و از آن‌ها بیاموزند و حتی آثار خود را برای تصحیح به آن‌ها بسپرند. دوری از ایران، سرخوردگی‌های سیاسی، تاریخ مشترک و عشق به زبان فارسی ما را به هم پیوند می‌داد و با این‌حال این پرسش وجود داشت که آیا آنچه که در خارج از ایران نوشته و منتشر می‌شود، زمانی دیده و خوانده خواهد شد؟

«مقدمه‌ای بر ادبیات تبعید» نوشته ملیحه تیره‌گل مثل کلامی که به دلگرمی در گوش کسی زمزمه کنند، به ما می‌گفت: آنچه که نوشته شده باشد، هرگز فراموش نخواهد شد. شاید به همین سبب بود که هر آن کس که این کتاب را به دست می‌گرفت، ممکن بود ابتدا به نمایه آن نگاه کند. نه از روی خودخواهی. برای این پرسش که آیا من هم هستم؟ طبعاً ملیحه تیره‌گل ناگزیر بوده است از تفاهم و همدلی. این امتیازی‌ست که تبعید برای نویسنده قائل شده و به منتقد و پژوهشگر تحمیل کرده است. با این‌حال تیره‌‌گل نگرش انتقادی را واننهاده، بلکه به زمینه‌های اجتماعی و فکری پیدایش اثر و تأثیرات نویسندگان و شاعران از محیط هم توجه کرده است. به یک معنا: عدالت را از نظر دور نگه نداشته و به خاطر مشتی کلمه که در کنار هم قرار می‌گیرد، رنج انسان را فراموش نکرده و در همان حال به اعتبار و احترام به رنج انسان، از ادبیت اثر غافل نمانده است.

ممکن است هر یک از ما در جایی از این مسیر متوقف شده باشیم. اما تاریخ انسان تبعیدی توقف‌پذیر نیست. زیرا بی‌پناهی و بی‌خانمانی و ستم بر انسان هم متوقف نشده. اثر بعدی ملیحه تیره‌گل زمینه‌‌های پیدایش آثار ادبی در ۲۰ سال دوم این مسیر را بررسی می‌کند و جلوه‌هایی از این آثار را آشکار می‌کند.

صفحه بعد:

فهرست آثار ملیحه تیره‌گل و فهرست جلدهای مجموعه روایتی از ادبیات فارسی در تبعید