غسان ابوسته، جراح فلسطینی-بریتانیایی، – سخنرانی ۲۷ مارس ۲۰۲۴، به میزبانی عفو بین‌الملل
روز دوشنبه ۹ اکتبر (۲۰۲۳) به شهر غزه رسیدم. وقتی صبح سه‌شنبه وارد بیمارستان الشفا شدم معلوم بود که اتفاق وحشتناکی افتاده. هر دقیقه یک آمبولانس می‌رسید و در هر آمبولانس پنج و شش مجروح. بیمارستان در سه، چهار روز به نهایت ظرفیت تخت‌هایش رسیده بود. در نتیجه حصر اقتصادی طولانی‌مدت غزه همان موقع هم کمبودهایی وجود داشت. دختری را که ۷۰ درصد سوختگی داشت ملاقات کردم. هیچ محلول آنتی‌سپتیک برای شستشوی زخم در بیمارستان نبود. همه برای اتاق عمل نگه داشته بودند. آخر سر ناچار شدیم با آب و صابون او را بشوریم تا عفونت را به تاخیر بیندازیم. روز بعد وقتی جراحی را شروع کردم دو چیز کاملا آشکار بود: ۵۰ درصد مجروحان کودک بودند و تعداد مجروحان بسیار بیشتر از ظرفیت سیستم بود. در نتیجه بیماران روی هم تلنبار می‌شدند و نمی‌توانستند به موقع وارد اتاق عمل شوند: بیمارانی با جراحت‌های انفجاری بسیار آلوده داشتیم که زخم‌هایشان باید ظرف ۲۴ ساعت شسته می‌شدند. در هفته دوم بیمارانی داشتیم که پنج تا ۱۰ روز پیش از آن مجروح شده بودند و تازه نوبتشان رسیده بود. فقط تصور کنید: غزه ۲۵۰۰ تخت بیمارستانی دارد. تا اواسط هفته دوم تعداد مجروحان ۶۵۰۰ نفر بود…
با پیشروی جنگ کودکانی را دیدیم که با گاز فسفر مجروح شده بودند، یا با بمب‌های انفجاری که ترکش‌هایی به شکل دیسک دارند. اکنون عبارتی داریم که برای مجروحان با کوادکوپتر به کار می‌رود. این نوع کوادکوپتر، پهپاد مسلح به اسنایپر است که در بیرون بیمارستان‌ها مستقر هستند. زمانی در بیمارستان الاهلی ۲۰ مجروح داشتیم که با این کوادکوپترها به آنها شلیک شده بود. و حالا استفاده از آنها چنان گسترده شده که در زبان مردم غزه یک «فعلِ» جدید به وجود آمده است: «کوادکوپتر شدن»؛ یعنی یکی از این پهپادها به او شلیک کرده است.
غسان ابوسته پزشک جراح برجسته‌ای است که بیشتر جنگ‌های سه دهه اخیر در خاورمیانه را از نزدیک دیده است. او معتقد است که درمان جراحت‌های جنگ با بر پا کردن اتاق عمل یا فراهم کردن دارو کافی نیست. او بخشی از وظیفه مراقبت خود به عنوان پزشک را «شهادت دادن» و «دفاع از بیماران» می‌داند:
اول صدا را از آنها می‌گیرند تا بتوانند هر کاری علیه‌شان انجام دهند. بخشی از وظیفه مراقبت پزشک این است که برای آنها حرف بزند. اگر این شانس وجود دارد که یک روز جنگ را کمتر کنی دست کم این کار را انجام داده‌ای.
روز سه‌شنبه ۱۲ نوامبر، در جمع پزشکان، متخصصان سلامت و بهداشت در لندن، جلسه‌ای با عنوان «نقش سازمان‌های بهداشت عمومی در بازسازی اخلاقی: غزه و فراتر از آن» برگزار شد.
غسان ابوسته در کنار فرانچسکا آلبانیز گزارشگر ویژه سازمان ملل درباره اراضی اشغالی فلسطین در این جلسه حضور داشت. پیشتر گزارشی از سخنرانی فرانچسکا آلبانیز در زمانه منتشر شد. غسان ابوسته در این جلسه ترجیح داد به جای صحبت درباره نقش سازمان‌های بهداشت عمومی غربی برای بازسازی غزه، معنای استعماری این عنوان را واکاوی کند:
فکر میکنم در ذهن اغلب افراد هیچ شکی وجود ندارد که نهادهای غربی بخشی از دم و دستگاه توانمندسازیِ نسل‌کشی بوده‌اند. منظور من از این نهادها شامل مراکز علمی، دانشگاه‌هایی هم می‌شود که نه تنها به تولید و تحقیق دانش کشتار کمک می‌کنند (از طریق صنایع تسلیحاتی و فراهم کردن دسترسی برای دانشگاه‌های اسرائیلی) بلکه همچنین با هدف قرار دادن و ساکت کردن صداهایی که علیه نسل‌کشی بلند شد، به توانمندسازی فعالانه نسل‌کشی کمک کردند.
غسان ابوسته کیست؟
دکتر غسان ابوسته، استادیار جراحی و جراح پلاستیک بریتانیایی-فلسطینی است. او مطالب زیادی درباره تاثیرات جنگ بر سلامت منتشر کرده است. ابوسته در جریان جنگ یمن، عراق، سوریه، جنوب لبنان و چهار جنگ غزه به عنوان جراح به بیماران کمک کرده است. غسان ابوسته مدرک پزشکی خود را از دانشگاه گلاسکو در بریتانیا دریافت کرد. در سال ۲۰۱۲ رئیس بخش جراحی پلاستیک و ترمیمی در مرکز پزشکی دانشگاه آمریکایی بیروت شد. در سال ۲۰۱۵ در تاسیس برنامه پزشکی جنگ در موسسه سلامت جهانی در دانشگاه آمریکایی بیروت شرکت کرد و سپس ریاست آن را بر عهده گرفت. او استاد ارشد افتخاری در مرکز مطالعات جراحت انفجاری (blast injury) در دانشگاه کالج امپریال لندن و استاد ارشد میهمان در گروه تحقیقات جنگ و سلامت در دانشگاه کینگز کالج لندن است. او یکی از اعضای هیئت مدیره اینارا (INARA) خیریه‌ای است که برای فراهم کردن امکان جراحی ترمیمی به کودکان مجروحِ جنگ در خاورمیانه تلاش می‌کند. او همچنین یکی از اعضای صندوقی است که در بریتانیا برای کمک پزشکی به فلسطینیان (Medical Aid for Palestinians) تاسیس شده است. غسان ابوسته در سال ۲۰۲۴ به عنوان رئیس شورای دانشگاه گلاسکو از سوی دانشجویان انتخاب شد.
سخنرانی غسان ابوسته در «مدرسه سلامت و پزشکی بیماری‌های استوایی» که از قضا مدرسه‌ای با عنوانی استعماری است، برگزار شد. گرداننده جلسه ریچارد هورتون سردبیر نشریه پر پرستیژ لنسنت بود و حاضران جلسه متخصصان «نوع‌دوستی» اغلب مایل بودند بدانند چه کمکی از دست آنها برای غزه و مردم فلسطین بر می‌آید.
جراح فلسطینی-بریتانیایی با ساختار نظام سلامت در غزه و کرانه باختری کاملا آشنا است. او طی دهه‌ها جنگ استعماری علیه فلسطینی‌ها تاثیر سیاست‌های دولت اسرائیل و حامیان غربی را بر سلامت عمومی فلسطینیان مشاهده و ثبت کرده است.
یک جنگ استعماری
غسان ابوسته در مدرسه سلامت لندن آنطور که انتظار می‌رفت درباره مشکلات نظام سلامت در غزه و کرانه باختری صحبت نکرد. او به جایش درباره ماهیت استعماری نظام‌های سلامت در غرب صحبت کرد و از متخصصان و کارشناسان و پژوهشگران خواست با مقاومت در پایتخت‌های غربی علیه نهادهای استعماری، جلوی نسل‌کشی و بشردوستانه کردن نسل‌کشی را بگیرند.
او گفت اول باید توجه کنیم که یک دم و دستگاه عظیم قدرت (آپاراتوس) وجود دارد که نسل‌کشی را ممکن کرده است. اگر همانطور که فرانچسکا آلبانیز می‌گوید هنوز بعد از ۱۳ ماه نمی‌توانیم درباره وقوع نسل‌کشی اتفاق نظر داشته باشیم به خاطر وجود این آپاراتوس قدرت است. این آپاراتوس شامل افراد و نظام‌های حاکم در غرب است.
به گفته ابوسته، وجود چنین آپاراتوسی موجب شد که حتی ژورنال‌های پزشکی و علمی به سانسور صداهای مخالف جنگ و نسل‌کشی دست بزنند. از جمله وقتی این جراح متخصص در بیمارستان الشفا مشغول مداوای بیماران بود با یکی از همکارانش در آمریکا مقاله‌ای تهیه کرد که درباره رابطه تنگاتنگ انسان‌زدایی و نسل‌کشی در غزه بود. به گفته ابوسته این مقاله از سوی ژورنال‌های علمی رد شد چون عبارت نسل‌کشی در آن به کار رفته بود:
آنها حتی از استفاده از عبارت خطر محتمل نسل‌کشی (plausible genocide) اجتناب کردند، که یک عبارت حقوقی است و بالاترین دادگاه در حقوق بین‌الملل آن را به کار برده است.
جراح فلسطینی-بریتانیایی معتقد است که رابطه اسرائیل با غرب رابطه‌ای ساده از نوع اتحاد سیاسی چنان که در مورد تایوان یا اوکراین می‌بینیم نیست. رابطه بین بازوهای مستعمره و پایتخت‌های استعماری است. ردپای رابطه تنگاتنگ اسرائیل و غرب را می‌توان در هر کجای این جنگ دید:
۶۰ درصد هواپیماها و تجهیزات تجسسی بر فراز غزه متعلق به نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا است. و نیروی هوایی ایتالیا هواپیماهایی که قرار بود یمن را بمباران کنند سوخت‌رسانی کرد. و یک هفته پیش سرباز نیروهای ویژه آمریکایی در حمله به کمپ صراط که به کشته شدن ۲۰۰ فلسطینی و زخمی شدن ۷۰۰ نفر دیگر منجر شد، تیر خورد و کشته شد. همه این‌ها نشان می‌دهند که یک ارتباط متفاوت میان اسرائیل و غرب وجود دارد که فراتر از ارتباط بین متحدان است… هیچ مرزی وجود ندارد که در آن دولت اسرائیل به پایان برسد یا دولت‌ها و ابزارهای قدرت اروپایی تمام شوند. یعنی اسرائیل یک ضمیمه جدانشدنیِ قدرتهای غربی است.
غسان ابوسته می‌گوید مختصات جنگ‌های اخیر و حملات اسرائیل در منطقه نشان می‌دهد که هدف اسرائیل به عنوان یک «مستعمره نژادی مهاجرنشین» این است که قلمرو‌‌اش را از شمال به رود الاولی در لبنان و از جنوب تا وادی غزه گسترش دهد:
هدف این جنگ در جنبش صهیونیستی در اواخر دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ بیان شده است، وقتی تاریخ‌نگار اسرائیلی، بن موریس مواضع پیشین خود را بازبینی کرد و در مجموعه‌ای از مقالات به این نتیجه رسید که بزرگترین تهدید برای اسرائیل همه فلسطینی‌هایی است که در کرانه باختری و نوار غزه و داخل منطقه سبز باقی مانده‌اند. و اینکه پروژه موفق استعماری مثل نسل‌کشی ارمنی‌ها به دست ترک‌ها خواهد بود که هیچ جمعیتی باقی نگذاشت. با رشد این بحث می‌بنییم یک گروه حاشیه‌ای در بستر سیاست اسرائیل حالا به گروه حاکم بدل شده است.
بنابراین در این وهله تاریخی گسترش پروژه استعمار نژادی مهاجرنشین را با ظاهری یکسان و اقدام‌هایی مشابه را شاهد هستیم.
در این جنگ استعماری فلسطینی‌ها با مسئله «نادیده‌انگاشتن نژادی» مواجه هستند، همین مسئله است که باعث می‌شود زندگی فلسطینیان و حالا لبنانی‌ها همچنان غیر قابل سوگواری باشد:
ما همه اینجا در این اتاق نشسته‌ایم و همه می‌دانیم بدون شک اگر اسرائیل به جای کودکان فلسطینی ۲۰ هزار پیشی و توله کشته بود چه خشمی برمی‌انگیخت، اساسا چه خشم و سوگی در مردم در غرب ایجاد می‌کرد. چرا؟ چون نادیده‌انگاشتن با سوگواری‌ناپذیری همراه است. کودکان فلسطینی و لبنانی غیرقابل سوگواری باقی می‌مانند. همانطور که کودکان عراقی بودند. برای همین نسل‌کشی می‌تواند ۱۳ ماه ادامه پیدا کند و ادامه خواهد داشت.
نظام سلامت در غزه و کرانه باختری پیش از اکتبر ۲۰۲۳
غسان ابوسته جراح فلسطینی-لبنانی پیش از جنگ غزه هر چند ماه یکبار برای شرکت در برنامه‌های آموزش و تعلیم پزشکی به غزه می‌رفت.
غزه ۱۶ سال بود که تحت شدیدترین محاصره قرار داشت. ابوسته تاثیر محاصره اقتصادی غزه را می‌توانست در سوتغذیه مزمن کودکان ببیند. او در یکی از سخنرانی‌هایش در توصیف شرایط غزه پیش از جنگ گفت: «وقتی به کودکی نگاه می‌کنی و می‌خواهی او را عمل کنی باید بتوانی سن‌اش را تخمین بزنی. و حتی بعد از سال‌ها درمان هنوز سن آنها را اشتباه تخمین می‌کنی، چون این کودکان دچار گرسنگی و قحطی مزمن هستند و رشد آنها با مشکل مواجه بوده است.»
در اکتبر گذشته وقتی حملات به فلسطینی‌ها در کرانه باختری افزایش یافته بود، سازمان جهانی بهداشت از ابوسته خواست که به آنجا برود. تعداد فلسطینیانی که با شلیک ارتش اسرائیل مجروح شده بودند و حمله‌ها به آمبولانس‌ها و اختلال در سیستم سلامت به شدت افزایش یافته بود. ابوسته قرار بود از آسیب‌های وارد شده به نظام سلامت تخمینی ارائه کند.
ابوسته در توصیف نظام ناموجود سلامت در کرانه باختری می‌گوید «وقتی به کرانه باختری می‌رفتی می‌دیدی که چه طور جزیره‌های فلسطینی کاملا از همدیگر جدا افتاده‌اند. وقتی از نابلس به جنین و از جنین به رام‌الله می‌رفتیم باید از شهرک‌های اسرائیلی رد می‌شدیم که بر روی زمین‌هایی که از فلسطینیان غصب شده بود ساخته شده بودند، و فلسطینیان در نتیجه قوانین آپارتاید نمی‌توانستند بین این جزیره‌ها حرکت کنند. بیشتر این جاده‌ها خالی بود چون فلسطینیان نمی‌توانستند از آنها استفاده کنند. و حمله‌های شهرک‌نشینان از سوی ارتش اسرائیل حمایت می‌شد. ما هم به عنوان یک گروه فرستاده سازمان ملل هدف حمله شهرک‌نشینان قرار گرفتیم. و با این حملات مدیریت نظام سلامت غیرممکن شده بود. نمی‌توانی از رام‌الله به جنین پزشک جراحی را ببری که بیماران مجروح را مداوا کند. یا نمی‌توانستی بیماران مجروح در جنین را به نابلس که محل استقرار برخی پزشکان یا مراکز درمان آی سی یو قرار دارد ببری.»
بشردوستانه کردن نسل‌کشی
نهادهای غربی فقط نسل‌کشی را «توانمندسازی» نکردند. بعد از مدتی، کسب‌وکارِ «بشردوستانه کردن نسل‌کشی» به راه افتاد. به گفته غسان ابوسته وقتی پروژه نسل‌کشی با دردسرهایی مثل رشد فزاینده خشم عمومی مواجه شد، بخش خدمات بشردوستانه به کار گرفته شد تا نسل‌کشی را بشردوستانه کند: «پاراشوت کردن کمک‌ها و بحث‌ها حول اینکه باید ۲۰۰ یا ۳۰۰ یا ۴۰۰ کامیون روزانه اجازه ورود پیدا کند و منجی‌گری سفیدشویانه تیم‌های پزشکی که به غزه اعزام می‌شوند» از جمله این اقدامات بود.
ابوسته می‌گوید به این ترتیب در دوره مهم بین ژانویه و احتمالا تا ژوئن اسرائیلی‌ها زمان خریدند تا خشم عمومی علیه نسل‌کشی را تا حد خوبی کنترل کنند.
در این مدت مرگ هزاران فلسطینی چندان جدی انگاشته نشد. صداهای مخالف آپارتاید در غرب سرکوب شدند. همزمان بشردوستانه کردن نسل‌کشی با هدف کاهش درد و آلام آن و کنترل خشم عمومی به جریان افتاد.
ابوسته می‌گوید تجربه عراق نیز نشان داد که بشردوستانه کردن نسل‌کشی خود یک ابزار استعماری است و به اجرای عدالت و بهبود زندگی سوژه‌های تحت استعمار کمکی نمی‌کند. حتی بشردوستانه کردن جنگ، ابزاری برای پیشبرد اهداف استعماری می‌شود:
اسرائیل همیشه تلاش می‌کند که هر آنچه را در زمان جنگ می‌تواند به دست بیاورد، در زمان صلح هم به دست بیاورد. بنابراین هدف بازسازی از طریق همان ابزارهای بشردوستانه که بشردوستانه کردنِ نسل‌کشی را ممکن کرده بودند، این است که آتش‌بس را بشردوستانه کند تا با تبدیل غزه به یک مکان غیرقابل زیستن [از طریق کنترل شاهراه‌های زیستی و از بین بردن حاکمیت فلسطینیان] از ادامه پاکسازی نژادی اطمینان حاصل کند.
نقش نهادهای سلامت در غرب
نهادهای غربی از بازسازی اخلاقی نظام سلامت یا کمک‌های خیریه به غزه و جغرافیای پهناور استعمار صحبت می‌کنند، اما آنها نقش اساسی در توانمندسازی جنگ داشته‌اند. آیا یک رکن اخلاقی در لیبرالیسم غربی وجود دارد که بتوان به آن دل بست؟
غسان ابوسته می‌گوید چنین رکن اخلاقی وجود ندارد:
لیبرالیسمِ دم مرگ غربی می‌خواهد ما باور کنیم که یک رکن درونی اخلاقی در لیبرالیسم غربی وجود دارد که هیچ کدام ما تا به حال ندیده‌ایم. دست کم در جنوب ندیده‌ایم.
ابوسته می‌گوید نهادهای به اصطلاح «دموکراتیک» غربی از جمله دانشگاه‌ها و مراکز بهداشت عمومی را نباید مصداق وجود یک رکن اخلاقی در لیبرالیسم غربی بدانیم. شاید ما در غرب به خاطر ارتباطاتمان با این نهادها دوست داریم فکر کنیم که این نهادها «یک رکن سوم گمراه‌شده» هستند و اگر به آنها بگوییم به گمراهی رفته‌اند، شاید ناگهان ۱۸۰ درجه بچرخند و اخلاقی عمل کنند. در عمل اما اینگونه نیست. این نهادها نقش مهمی در سیاست استعماری ایفا می‌کنند:
آنها رکن سوم نیستند، همه آنچه ما می‌بینیم یک جنگ سنتی استعمار علیه بومیان دردسرافرین است که دولت‌های غربی از قرن هفدهم این جنگ را انجام داده‌اند و همچنان ادامه دارد… حالا این نهادهای عمومی علی‌رغم همه مدارک بازمانده از جنگ ادعای این را دارند که می‌توانند یک بازسازی اخلاقی را پیش ببرند [و وانمود می‌کنند] اگر به آنها بگوییم چقدر به عنوان رکن سوم در نزاع میان فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها به گمراهی رفته‌اند، ممکن است ۱۸۰ درجه بچرخند و اخلاقی رفتار کنند.
غسان ابوسته می‌گوید آن چیزی که نسل‌کشی را متوقف خواهد کرد این خواهد بود که مردم منطقه بتوانند پروژه امپریالیسم غربی را شکست دهند، نه اینکه پروژه امپریالیسم غربی یک روز بیدار شود و تصمیم بگیرد به دنبال بازسازی اخلاقی بگردد.
در عین حال مقاومت در پایتخت‌های استعماری غربی نیز اهمیت دارد. صداهای مخالف آپارتاید در غرب با سرکوب گسترده مواجه شده‌اند. صدها دانشجوی آمریکایی دستگیر شدند، بسیاری از دانشجویان در دوران تعطیلات تابستانی تعلیق شدند. به گفته ابوسته «بنابراین اگر شما همان طبقاتی را که نسل‌کشی را رقم می‌زنند مغلوب نکنید، آنگاه اینجا دنبال شما می‌آیند همانطور که آنجا دنبال ما آمدند.»
پیشنهاد جراح فلسطینی این است که به جای فکر کردن به شیوه‌های «بازسازی اخلاقی» غزه که نیازمند همکاری با نهادهای استعماری غربی است، باید به شیوه‌های مقاومت در همین جا در قلب امپریالیسم و استعمار فکر کنیم و در همین راستا عمل کنیم.
سخنرانی غسان ابوسته، ۲۷ مارس ۲۰۲۴:
در چهلمین روز در غزه، ما تا ساعت ۵ صبح داشتیم عمل می‌کردیم. یک حمله بسیار وحشتناک به یک مسجد شده بود که صدها نفر طی آن زخمی شدند، بسیاری از آنها کودک بودند و دست و پایشان را از دست داده بودند. ساعت ۵ صبح داروی بیهوشی تمام شد. و اتاق عمل در بیمارستان الاهلی بسته شد. و من تصمیم گرفتم که از شمال غزه به سمت جنوب حرکت کنم. من و یک متخصص بیهوشی و دو نفر از پرستاران راه افتادیم و شش ساعت مسیر از شمال تا جنوب غزه را راه رفتیم. بعد از دو روز فهمیدیم که گرچه زیرساخت‌های بیمارستانی در جنوب غزه هنوز پابرجا هستند، کمبود سوخت و دارو باعث شده که اتاقهای عمل کار نکنند و برای فوری‌ترین موارد حفظ شده‌اند. بنابراین مشکل کمبود جراح نیست، سیستم چنان سقوط کرده است که تا حدی پزشک سربار هم وجود دارد… آنها نمی‌توانستند ژنراتورها را به کار بیندازند، دارو نبود، سوخت نبود. و این زمانی بود که تصمیم گرفتم از غزه بیرون بروم.
[…] هدف اسرائیل این است که غزه را غیرقابل زیستن کند. غزه در حال حاضر بزرگترین تعداد قطع عضو کودکان را دارد. حتی وقتی با اتوباک، یکی از شرکت‌های بزرگ و پیشروی تولید تولید محصولات پروتز در آلمان صحبت می‌کردم تا به حال چنین عددی ندیده بودند.
[…] من باور دارم اگر عدالتی در این جنگ رخ ندهد جنگ بعدی با کشتن ۴۰ هزار کودک آغاز خواهد شد و آکادمی‌های نظامی درباره هدف قرار دادن بیمارستان الاهلی و الشفا تدریس خواهند کرد. خواهند گفت چگونه خنثی‌سازی سیستم سلامت به عنوان یک بخش اساسی هر کارزار جنگی اهمیت خواهد داشت… شما همیشه جنگ بعدی را از جایی شروع می‌کنید که قبلی را به پایان بردید.