این هفته و در دومین روز اعتراض‌های روستاییان قره قشلاق در شهرستان سلماس در استان آذربایجان غربی، نیروهای سرکوب‌گر به تجمع روستاییان با باتوم و گاز اشک‌آور هجوم بردند و سپس ده‌ها نفر، از جمله سالمندان ۷۰ تا ۸۵ ساله این روستا بازداشت شدند. با وجود این، خبر این اعتراض‌ها به رسانه‌های داخل ایران راه پیدا نکرد. تنها رسانه‌ای که در این مورد نوشت، خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی (ایرنا)، حتی نام کارخانه‌ای که مردم به ساخت آن اعتراض دارند را منتشر نکرد.
کاربران شبکه‌های اجتماعی یادآور شدند نام این کارخانه «کاوه سودا» است. مجموعه‌ای از بیش از ۱۰ کارخانه که در نقاط مختلف ایران فعال هستند و انواع شیشه و بلور تولید می‌کنند. صاحب این کارخانه، یک مولتی میلیاردر ایرانی با نام ابراهیم عسگریان دماوندی است. رسانه‌های حکومتی به او نام «پدر شیشه و بلور» جمهوری اسلامی را داده‌اند و علاوه بر ایران، در نزدیکی شهر دمشق پایتخت سوریه هم صاحب کارخانه است.
پرویز یاری، خبرنگار، به زمانه گفت:
سکوت رسانه‌های داخلی و عدم پوشش مناسبِ سرکوبِ بی‌رحمانه اهالی روستای قره‌قشلاق توسط میدیای اپوزیسون، پیش از هر چیز به سیاست‌گذاری این رسانه‌ها باز می‌گردد. اساسا سهم حاشیه ایران از کنداکتور رسانه‌های ایرانی هیچ تناسبی با واقعیت میدانی ندارد. همزمان نفوذ ابراهیم عسگریان دماوندی، مالک شرکت کاوه‌سودا میتواند علت دیگری برای سکوت رسانه‌های داخلی باشد.
مولتی‌ملیاردی نزدیک به بیت رهبری در ظاهر خیرِ مدرسه‌ساز
تهران بورو، در معرفی عسگریان نوشته است:
رئیس هیئت مدیره‌ی خیریه‌ی عترت فاطمی. عسگریان دماوندی یکی از ثروتمندترین افراد در ایران و بنیان‌گذار گروه صنعتی شیشه‌ی کاوه است. گروه صنعتی شیشه‌ی کاوه هلدینگی است که در سال ۱۳۶۱ تاسیس شد. عسگریان دماوندی عضو هیئت مدیره‌ی چندین سازمان و خیریه‌ی وابسته به خانواده‌ی خامنه‌ای است. یکی از کارخانه‌های عسگریان دماوندی به دلیل دفع نادرست پساب‌های صنعتی منجر به آلودگی منابع زیرزمینی آب و خاک در مراغه شد و فاجعه‌ی زیست محیطی به بار آورد، البته او هرگز برای این کار مجازات نشد.
تهران بورو در گزارش «تربیت بچه مذهبی‌ها» نیز نام عسگریان را در کنار نام محسن رفیقدوست، یکی از بنیانگذاران سپاه پاسداران و مدیرعامل سابق بنیاد مستضعفان یا عبدللمهدی موسوی آل طعمه (درگذشته به ۱۳۹۴ و برای دوره‌ای، ثروتمندترین مرد ایران) آورده است. به‌شکلی مشخص‌تر، در مدیریت «موسسه فرهنگی طلوع» که یکی از اهداف آن، «تربیت دخترانی متدین، متخلق به اخلاق اسلامی و مادرانی مدیر و مدبر برای نسل آینده این سرزمین» است.
این در حالی است که پس از موج بازداشت‌ها در روستای قره قشلاق، صحبت از فحش‌های جنسی و تهدید به تجاوز به میان آمد. از جمله در بیانیه انجمن دفاع از زندانیان سیاسی آذربایجانی در ایران که نوشته است:
روستاییان قره قشلاق به آداپ اطلاع دادند که رئیس اداره اطلاعات شهرستان سلماس آنها را تهدید به خشونت جنسی علیه زنان بازداشت شده در صورت استمرار روستاییان در اعتراضات محیط‌زیستی خود کرده است.
در جمهوری اسلامی اما عسگریان را مکرر با نام خیرِ مدرسه‌ساز، کارآفرین و حامی خیریه‌ها معرفی می‌کنند. یک مثال آن را در «مجمع کارآفرینان ایران» می‌توان پیدا کرد که در معرفی او نوشته است:
ابراهیم عسگریان، را همگان به عنوان پدر صنعت شیشه و بلور می‌دانند. اشتغالزایی و خودکفایی دو هدف اصلی بنیان‌گذار گروه صنعتی شیشه کاوه است. وی با آغاز به کار این گروه صنعتی توانسته با توجه به نیاز کشور و صنایع داخلی به دنبال تحقق اهداف توسعه‌ای باشد و در بیشتر نقاط کشور و حتی خارج از کشور مجموعه‌های تولیدی وابسته به گروه صنعتی شیشه راه‌اندازی کرده است.
اداره کل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان مرکزی، کتاب زندگینامه و کارنامه «ابراهیم عسگریان دماوندی» را در آذر ۱۴۰۰ منتشر کرده است.
عسگریان و حضور در دستکم ۵۷ شرکت، سازمان و خیریه
عسگریان در دولت محمد خاتمی، «نشان خدمت» را در سال ۱۳۸۳ دریافت کرده است. اتاق بازرگانی تهران، تندیس کارآفرینی «امین الضرب» را به او داده است و مجمع کارآفرینان ایران، نخستین «مدال کارآفرینی» خود را به او اهدا کرده است.
رسمیو، نام عسگریان را در مدیران از جمله خزانه‌دار و اعضای هیات‌مدیره ۵۷ شرکت و سازمان نشان می‌دهد، از جمله:
- خیریه باقیات صالحات
- ستاد مردمی رسیدگی به امور دیه و کمک به زندانیان نیازمند موسسه خیریه غیرتجاری و غیرانتفاعی
- کرامت
- فیروز سیمان کنار سیاه
- انجمن خیریه محبان الحسین
- احیا امر حضرت امیر المومنین
- ریسندگی و بافندگی مطهری
- آسایشگاه معلولین و سالمندان کهریزک
- خیریه انفاق ثلث
- بنیاد خیریه نیکوکاری فرودس
- خیریه سرطان اکسیر نور
- توسعه تجارت انرژی آریا
- صندوق قرض‌الحسنه شفیع خیام
- جمعیت تعاون اسلامی
- انجمن حامیان توسعه حوزه‌های علمیه
- بنیاد غیردولتی نیکوکاری پایش سرطان
- ایران تول
- پلیمر سپهر کاوه
- گروه پترو کاوه افق
- خیریه عترت فاطمی
- آبادگران جنوب
- فرا دریا کاوه
- حداد نوآوران دماوند
- اوره کاوه
همنشینِ مهدوی‌کنی و پشتیبان حوزه‌های علمیه
عسگریان دماوندی به پشتوانه حضور در خیریه‌های پرشمار روابط ویژه‌ای با صاحبان قدرت ساخته است. در خیریه باقیات الصالحات، او به عنوان عضو هیئت امناء با محمدرضا مهدوی‌کنی، رئیس فقید دانشگاه امام صادق، علی غیوری، امام جمعه متوفی شهرری و نماینده رهبر جمهوری اسلامی در هلال احمر، حسن معین شیرازی، از روحانیون مورد وثوق حاکمیت، محمدجعفر موسوی، نماینده مبارکه در مجلس هفتم، حسن منتظری، امام جمعه پیشین شهرهای انار و شهر بابک و همینطور محسن رفیقدوست، رئیس اسبق بنیاد مستضعفان، علاء میرمحمد صادقی، نماینده روح الله خمینی در اتاق بازرگانی ایران، عضو هیئت مدیره بنیاد علوی و رئیس هیئت امنا سازمان اقتصاد اسلامی و چند تاجر و سرمایه‌دار دیگر همنشین بود.
او حداقل از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴ عضو هیئت مدیره این این خیریه بود که به منظور «تامین مالی حوزه‌های علمیه به ویژه در مناطق محروم و رسیدگی به امور روحانیون نیازمند و بازماندگان آنها و مستضعفین طبق آئین‌نامه مصوب و انجام کمک‌های مالی و تأمین شرایط لازم برای اشتغال و ادامه تحصیل فرزندان آنها، تأسیس و اداره واحدهای آموزشی در کلیه سطوح و تربیت طلاب علوم معارف اسلامی، ایجاد مرکز تحقیقاتی و تأسیس کتابخانه و انجام فعالیتهای انتشاراتی و تبلیغات اسلامی» تاسیس شده است.
انجمن حامیان توسعه حوزه‌های علمیه هم یکی دیگر از کانون‌های پیوند عسگریان دماوندی با نهاد روحانیت و کانون‌های قدرت جمهوری اسلامی است. او عضو دائم هیئت امناء این انجمن است، انجمنی که علاوه بر چند تن از روحانیون صاحب منصب، چند مقام حکومتی از جمله محمد مخبر، معاون اول ابراهیم رئیسی، مرتضی بختیاری، وزیر اسبق دادگستری، رئیس اسبق سازمان زندان‌ها، محمد سعیدی کیا، رئیس اسبق کمیته امداد، وزیر اسبق مسکن و شهرسازی، رئیس بنیاد مستضعفان، محسن رفیقدوست، علا میرمحمد صادقی هم عضو هیئت امناء و هیئت مدیره آن هستند.
موسسه احیاء امر امیرالمومنین، وابسته به دفتر وحید خراسانی از مراجع تقلید شیعیان، موسسه محبان حسین، خیریه عترت فاطمی از دیگر نقاط پیوند «پدر صنعت شیشه ایران» با افرادی چون رفیقدوست، علی‌نقی خاموشی، رضا نیری هستند. عسگریان دماوندی سال ۱۴۰۲ بار دیگر به سمت نایب رئیس هیئت مدیره خیریه عترت فاطمی منصوب شد. او از زمان تاسیس این موسسه همواره عضو هیئت مدیره یا بازرس آن بوده است.
عضویت در موسسه/ خیریه‌های مذهبی پیوند عسگریان دماوندی با کانون‌های قدرت، به ویژه نهاد روحانیت را به گونه‌ای محکم کرده که او مصون از پیگیری قضایی و نظارت نهادهای حکومتی با تخریب محیط زیست، استثمار کارگران و برخورداری از رانت ویژه بر ثروتش افزوده است و به پشتوانه نیروهای امنیتی بومیان معترض به تخریب زیستگاه‌شان را سرکوب می‌کند.
از شعبه تازه کاوه سودا در سلماس / قره قشلاق چه می‌دانیم؟
آنچه بیشتر از همه عسگریان به رسانه‌ها و فضای مجازی راه یافته است، کارخانه‌های «کاوه سودا» و همچنین تخریب محیط‌زیست، به‌شیوه مسمومیت زمین و منابع آب در محدوده شهرهای بناب و مراغه است. همین آسیب‌های محیط‌زیستی درنهایت به اعتراضات مردم روستای قره قشلاق تبدیل شد.
پرویز یاری یادآور می‌شود که به‌رغم هزینه‌های سنگین محیط‌زیستی شعبه این کارخانه در مراغه، سود آن به مردم محلی نمی‌رسد:
هولدینگ کاوه سودا که یکی از کارخانه‌های تولیدی آن در مراغه واقع است، در تهران ثبت شده. یعنی مالیات این هولدینگ ثروتمند که بخش عمده درآمد آن از برداشت نمک از بستر دریاچه ارومیه و تبدیل آن به شیشه و کربنات سدیم به دست می‌آید، در محل ثبت شرکت یعنی تهران پرداخت می‌شود. همچنین حساب‌های مالی کاوه سودا در بانک‌های تهران باز شده و نه در آذربایجان. این یعنی منابع مالی این شرکت سهمی در توسعه آذربایجان ندارد. همزمان تمامی بهره‌بردارن معادن ازجمله کاوه سودا ناگزیر به پرداخت «حقوق دولتی» هستند که بر مبنای میزان بهره‌برداری و شاخص‌های دیگر تعیین می‌شود. این مبلغ هم به اعتراف مقام‌های دولتی مستقیما به بودجه دولت اضافه می‌شود. در حالی که طبق قوانین مصوب، حقوق دولتی باید برای توسعه، برطرف کردن آسیب‌های محیط‌زیستی و… در جغرافیای استقرار معدن، صرف شود.
وبسایت گروه صنعتی شیشه کاوه، در بخش تاریخچه نوشته است که نخستین کارخانه، در شهر صنعتی کاوه در سال ۱۳۶۱ شروع به کار کرده، سپس در ۱۳۷۹، توانسته است تا کارخانه شیشه تخت و آیینه «ایران فلوت» را راه‌اندازی کند. وبسایت این شرکت، نامی از پروژه سلماس نیاورده است، اما در بخش پروژه‌ها، نام چهار پروژه دیگر آمده است: اروم شیشه ساچی، شرکت صنایع بسته‌بندی مهر مراغه، فلوت هرمز و صنایع بسته‌بندی مهر ساچی.
یاری که پیش‌تر در گزارش «بهره‌برداری از معدن دریاچه ارومیه؛ قرصت اقتصادی یا مقدمات چرنوبیل ایران» نوشته بود دریاچه ارومیه، حدود ۱۰ میلیارد تن مواد معدنی در خود دارد اما «برداشت غیراصولی و عدم رعایت الزامان زیست‌محیطی»، نوید فاجعه می‌دهد. فاجعه‌ای زیست‌محیطی که مردم محلی آن را نمی‌خواهند. در زمان نوشتن این گزارش، یاری گفت کاوه سودای مراغه سالانه بیش از ۵۰۰هزار تن نمک از دریاچه ارومیه برداشت می‌کند. او در معرفی کارخانه تازه به زمانه گفت:
به گفته منابع ایران‌وایر، کارخانه جدید کاوه سودا در قره قشلاق، در ۴۵۰ هکتار از مراتع این روستا تاسیس خواهد شد. این کارخانه با برداشت نمک از دریاچه ارومیه، کربنات سدیم تولید خواهد کرد. در طرح تاسیس این کارخانه هیچ‌گونه طرحی برای تصفیه‌ی پساب آن در نظر گرفته نشده و پساب آلوده‌ی کارخانه مستقیما در دریاچه ارومیه تخلیه خواهد شد. در طرح ارائه‌شده، برای تامین آب مورد نیاز این کارخانه نیز از حق‌آبه‌ی دریاچه ارومیه (سد زولا) و تصفیه‌خانه‌ی پساب شهری سلماس استفاده خواهد شد. احتمالا به دلیل ناکافی بودن و کمبود منابع آب در شهرستان سلماس، کاوه سودا ناگزیر به حفر چاه‌های عمیق و استفاده از آب‌های زیرزمینی خواهد شد.
یاری در پاسخ به این سوال که چگونه می‌توان راه‌حلی پایدار برای این کارخانه‌ها در محدوده صحرای جایگزین دریاچه ارومیه یافت، گفت:
معضل اساسی، عدم تعریف استاندارهای برداشت نمک از بستر دریاچه ارومیه مطابق با اکوسیستم این زیست‌بوم آبی از سوی سازمان محیط است. حتی پژوهش‌های مستقل و کافی در این مورد وجود ندارد و سازمان حفاظت از محیط زیست هم توجه چندانی به هشدارها و پیشنهادهای پژوهشگران نمی‌کند. این سازمان عملا تبدیل به مدافع بهره‌بردای غیر اصولی و بی‌ظابطه نمک از بستر دریاچه ارومیه و سایر معادن در آذربایجان شده است. یقینا برای پاسخ دقیق و علمی به پرسش شما، ما ابتدا نیازمند پژوهش‌های جدی بر پایه مبانی علمی هستیم.
دستکم ۱۹ شرکت و کارخانه مجموعه صنعتی کاوه
گروه صنعتی کاوه، زیر نظر عسگریان، این مجموعه کارخانه‌ها را در وبسایت رسمی خود نام برده است:
۱۳۵۹ – شرکت ایران تول، شهر صنعتی کاوه، استان مرکزی، ساوه
۱۳۶۱ – شرکت بلور شیشه کاوه، شهر صنعتی کاوه
۱۳۶۲ – شرکت شیشه مظروف یزد، شهرک صنعتی خزر، استان یزد، یزد
۱۳۶۶ – شرکت ساوه جام، شهر صنعتی کاوه
۱۳۶۹ – شرکت کاوه سیلیس، شهر صنعتی کاوه
۱۳۷۰ – شرکت شیشه ایران فلوت، شهر صنعتی کاوه
۱۳۷۵ – شرکت کاوه سودا، شهرک صنعتی ورجوی، آذربایجان شرقی، مراغه
۱۳۷۶ – شرکت بلور شیشه تابان، شهر صنعتی کاوه
۱۳۷۹ – شرکت شیشه کاوه فلوت، شهر صنعتی کاوه
۱۳۸۰ – شرکت ابهر سیلیس، شهرک صنعتی حیدریه، استان قزوین
۱۳۸۳ – شرکت متانول کاوه، استان بوشهر، بندر دیر
۱۳۸۴ – شرکت کربنات سدیم کاوه، استان فارس، فیروزآباد
۱۳۸۵ – شرکت شیشه آسا فلوت، شهرک صنعتی ورجوی
۱۳۸۵ – شرکت شیشه فرست گلس، شهرک صنعتی عدرا، سوریه، دمشق
۱۳۸۵ – شرکت بلور کاوه، شهر صنعتی کاوه
۱۳۸۹ – شرکت شیشه فلوت کاویان، شهرک صنعتی کاویان، استان خراسان رضوی، مشهد
۱۳۹۶ – شرکت توسعه بلور کاوه، شهر صنعتی کاوه
۱۴۰۰ – کارخانه شیشه سولار کاوه، شهر صنعتی کاوه
۱۴۰۰ – شرکت شیشه فلوت دماوند، شهر صنعتی کاوه
https://www.instagram.com/reel/CuwRHxJoKKn/
به جز شعبه کاوه سودا در شهر مراغه/بناب در استان آذربایجان غربی، نام کارخانه متانول کاوه هم پیش‌تر در رسانه‌ها مطرح شده است. وقتی در یک جلسه، عسگریان خطاب به کسی او را نمی‌بینیم، اما آقای دکتر خطاب می‌شود گفت:
من بزرگترین کارخانه متانول جهان را تاسیس کردم که امروز بتوانم بیاستم اما شما آنرا خواباندیدش!