مرد گمشده ایرانی، شبکه پولشویی تورنتو، و پرونده جاسوسی در کانادا

چهارشنبه ۲۲ نوامبر هیات منصفه دادگاهی در کانادا کامرون اورتیس را در زمینه تخلف و نقض قانون اسرار کانادا گناهکار دانست. اورتیس مقام سابق اطلاعاتی کانادایی و عضو ارشد پیشین پلیس سواره‌نظام سلطنتی کانادا به درز اطلاعات عملیات ویژه به افراد تحت نظر پلیس متهم شده بود. در میان این افراد، متهمان به عضویت در شبکه پولشویی که برخی از آن‌ها ایرانی الاصل هستند نیز دیده می‌شوند. 

یکی از این افراد فرزام مهدی‌زاده است که چند سال پیش با کیفی که داخل آن بیش از یک میلیون دلار کانادا پول نقد بود، بازداشت و بعدها متهم شد که همراه با افراد دیگری بیش از ۴۶۰ میلیون دلار را در فعالیتهای مشکوک به پولشویی منتقل کرده‌اند.

روز دوشنبه ۲۰ نوامبر در آخرین جلسه دادگاه قاضی رابرت مارانگر به ۱۲ عضو هیات منصفه دستور داد وارد شور شوند. هر چند اورتیس اعلام بی‌گناهی کرد و در دفاع، درز اطلاعات را با هدف گیرانداختن شبکه پولشویی عنوان کرد اما هیات منصفه در تمام موارد اتهامی اورتیس را مجرم دانست.

اورتیس اکنون با مجازات حداکثر ۲۰ سال حبس روبرو است. جلسه اعلام حکم ژانویه برگزار می‌شود.

خداحافظ تورنتو

فرزام مهدی‌زاده ۱۹ فروردین ۱۳۹۶ ( ۸ آوریل ۲۰۱۷) در فرودگاه تورنتو با پرواز هواپیمایی لوفتانزا از کانادا خارج شد و از آن زمان از او اطلاعی در دست نیست.

مهدی زاده وقتی سوار هواپیما می‌شد یکی از چندین مظنون پرونده بزرگ تحقیقات بین‌المللی درباره یک شبکه پولشویی بود. این شبکه برای مجرمان سازمان یافته و شبه‌نظامیان اسلامگرا از جمله حزب‌الله پولشویی می‌کرد. 

مهدی‌زاده تحت نظر پلیس کانادا بود و بر اساس اسنادی که OCCRP، «پروژه گزارشگری فساد و جرایم سازمان‌یافته» بدست آورده در ماه‌های پیش از فرار از کانادا اموالش را نقد کرده و خانه‌اش را فروخته بود.

این که چرا و چطور مهدی‌زاده‌ای که مظنون یک پرونده بزرگ پولشویی و تحت نظر بوده توانسته از کانادا به راحتی خارج شود روشن نیست، اما دست‌کم توانایی‌‎ کانادا برای تعقیب و محاکمه جنایات سازمان‌یافته را زیر سوال می‌برد.

مهدی‌زاده یک سال پیش از این ۲۹ فروردین ۱۳۹۵ (۱۷ آوریل ۲۰۱۶) بازداشت شده و تحت نظر بود، اما تا یک سال بعد از آن هنوز به طور رسمی بر اساس قانون مبارزه با منابع مالی تروریسم و پولشویی متهم نشده بود. اتهام ۱۰ روز پس از آن وارد شد که مهدی‌زاده دیگر سوار بر پرواز شماره ۴۷۱ لوفتانزا همراه با همسرش آ. ندیمی از تورنتو خارج شد و راهی ایران بود.

پلیس سواره‌نظام سلطنتی کانادا (RCMP) می‌گوید این که ایراد اتهام به مهدی‌زاده پس از خروج او از کانادا صورت گرفته تصادفی است.

سرجوخه کریستی وینسترا، سخنگوی پلیس سواره‌نظام سلطنتی کانادا گفت:

اتهامات پس از تکمیل تحقیقات جنایی و بررسی پرونده به طور مناسب و مطابق با استانداردهای لازم توسط داستانی، وارد شد.

سخنگوی پلیس در پاسخ به سوالات OCCRP در این زمینه گفت:

هیچ ارتباطی بین زمان وارد شدن اتهام و زمان خروج آقای مهدی‌زاده از کانادا وجود ندارد.

با این وجود مهدی‌زاده برای حضور در دادگاه به کانادا بازنگشته است و خبرنگارانی که تا کنون سعی در یافتن او داشته‌اند راه به جایی نبرده‌اند. 

نام مهدی‌زاده اما به تازگی دوباره در رسانه‌های کانادا و در جریان محاکمه یک پرونده جاسوسی به میان آمده است: محاکمه کامرون اورتیس، مدیر سابق بخش اطلاعاتی پلیس سلطنتی کانادا که سال ۲۰۱۹ بازداشت شده بود. 

اورتیس متهم است که اطلاعات سری را در اختیار یک شبکه گسترده پولشویی قرار می‌داده است. 

شبکه‌ای که اعضا و فعالیت‌های آن زیر نظر و تحقیق پنج کشور آمریکا، کانادا، بریتانیا، استرالیا و نیوزلند بودند.

اورتیس در دفاع از خود در دادگاهی که جلسات پایانی آن نوامبر امسال در جریان بود، گفت که برای هر کاری که کرده مجوز داشته و در حقیقت یک عملیات مخفی برای محافظت کانادا از «تهدیدهای جدی و قریب‌الوقوع» را پیش می‌برده است. 

شواهدی که در دادگاه اورتیس ارائه شد نشان می‌داد که اورتیس با مهدی‌زاده نیز تماس داشته اما روشن نبود که آیا این تماس مستقیم بوده یا نه. 

چرخ کند عدالت 

فرزام مهدی‌زاده دستکم از سال ۲۰۱۴ (حوالی سال ۱۳۹۲) بر اساس اسناد قانونی زیر نظر بوده است. مهدی ‌زاده ۲۹ فروردین ۱۳۹۵ (۱۷ آوریل ۲۰۱۶) با بیش از یک میلیون دلار کانادا پول نقد در اونتاریو بازداشت شد. بازداشت مهدی‌زاده وقتی صورت می‌گیرد که از مونترآل به سمت تورنتو در حال رانندگی بوده  این پول‌ها در کیفی در صندوق عقب ماشین مهدی‌زاده قرار داشت. مهدی‌زاده اما کمی بعد آزاد شد. 

بر اساس آنچه در استشهادیه پلیس آمده، مهدی‌زاده زمانی‌ که پول نقد را از «فردی که مشهور به ارتباط با جرایم سازمان‌یافته» بوده دریافت کرده تحت نظر بوده است. 

پلیس مهدی‌زاده را بازجویی، و خانه و محل کارش را تفتیش می‌کند و مدارک مالی از جمله دفترچه بانکی نقل و انتقالات مالی با بانک ملت ایران را که در آن زمان تحریم بوده، ضبط می‌کند. 

از زمان بازداشت مهدی‌زاده تا زمان خروج او از کانادا چرخ عدالت به کندی می‌چرخید. اتهام‌ها در نهایت تایید و حکم بازداشت مهدی‌زاده ۱۱ روز پس از آن که خاک کانادا را ترک کرد، در تاریخ ۱۹ آوریل ۲۰۱۷ صادر شد. 

پلیس کانادا معتقد است که مهدی‌زاده به ایران بازگشته و اکنون در ایران زندگی می‌کند. 

یک ماه بعد یعنی دوم مه همان سال یک قاضی کانادایی حکم بازداشت سراسری برای مهدی‌زاده صادر کرد. این حکم بازداشت سراسری به این معنی بود که پلیس کانادا می‌توانست برای او در اینترپل اعلان قرمز صادر و به دیگر کشورها اطلاع دهد که این فرد تحت تعقیب است.

هر چند که روی وب سایت اینترپل و در بخش جست‌وجوی اعلان قرمز نام و عکس فرزام مهدی‌زاده دیده نمی‌شود اما سخنگوی پلیس کانادا تایید کرد که  اعلان قرمز برای مهدی‌زاده صادر شده. او اما به این سوال که آیا تاکنون پلیس کانادا اطلاعاتی در رابطه با او دریافت کرده پاسخی نداد و گفت که هر اظهارنظر بیشتری تحقیقات را به خطر می‌اندازد.

براساس متن استشهاد قانونی ۱۷ صفحه‌ای که یک نسخه از آن در اختیار زمانه قرار گرفته است، به نظر نمی‌رسد خروج مهدی‌زاده از کانادا چندان برای پلیس این کشور عجیب و ناگهانی بوده است. 

مهدی‌زاده و همسرش مقیم تورنتو بودند و صاحب چندین کسب و کار در تورنتو  بودند. در مدارک دادگاه از صرافی آریا، شرکت واردات و صادرات سنگ‌های قیمتی با نام (Experienced Group Inc) و یک خدمات خشکشویی به نام کوسمو نام برده شده است. 

مهدی‌زاده به پلیس کانادا گفته با وجود این‌که از سال‌های طولانی در کانادا زندگی می‌کرده در ایران اموال فراوانی دارد. 

از جمله او از دو شرکت توزیع مواد غذایی در شیراز نام برده که همراه با  پدر و خواهرانش در ایران دارند. او گفته است که ۲۵ کارمند و ده نفر دیگر در کسب و کارهای او در ایران فعال هستند.

او همچنین به پلیس کانادا گفته که سال ۲۰۰۰ به عنوان کارآفرین به کانادا مهاجرت کرده و چون نمی‌توانسته همه اموالش را یک جا به کانادا بیاورد  هر سال به مرور آن‌ها را منتقل می‌کرده است.

در روزنامه رسمی جمهوری اسلامی نام شرکت تضامنی فرزام مهدی‌زاده و شرکاء قشم به چشم می‌خورد که بعدها منحل شده است.

علاوه بر این شرکت منحل‌شده، نام «شرکت تک‌پخش فارس» نیز در روزنامه رسمی  به اسم فرزام مهدی‌زاده دیده می‌شود. در هیات مدیره شرکت تک پخش فارس، علاوه بر فرزام  نام فتانه و فروزنده و مهدی مهدی‌زاده نیز دیده می‌شود.  به نظر می‌رسد شرکتی که مهدی‌زاده  از آن به عنوان منبع درآمد در ایران به  پلیس کانادا اعلام کرده و در مدرک استشهادیه رسمی به آن اشاره شده همین شرکت باشد.

در آخرین آگهی‌ رسمی شرکت تک پخش فارس،  آدرس شرکت تغییر کرده و از «بلوار جدید قرآن روبروی لونا پارک» به عنوان آدرس جدید یاد شده، هرچند  در سایت‌های جستجوی مشاغل شیراز تلفن و آدرس‌ آن دیده نمی‌شود.

در مدارک پلیس همچنین دیده می‌شود که مهدی‌زاده به طور مرتب به ایران، پاناما و امارات متحده عربی در سفر بوده است. براساس همین مدارک، پلیس زمانی که او برای خروج از کانادا آماده می‌شده او را تحت نظر داشته است. 

نوامبر ۲۰۱۶ ( آبان ۹۵) و زمانی‌که صرافی‌اش در خیابان یونگ تورنتو را تعطیل می‌کرد،  تمامی این فعالیت‌ها را پلیس زیر نظر داشته است.

دسامبر ۲۰۱۶ ( آذر ماه همان سال) و یک ماه پس از بستن صرافی، فرزام مهدی‌زاده خانه تقریباً پنج میلیون دلاری‌اش  را در تورنتو برای فروش می‌گذارد و خانه دو ماه بعد به فروش می‌رود. 

مهدی‌زاده تقریبا هر چه داشته را نقد کرد و آماده خروج از تورنتو بود. 

مارس ۲۰۱۷ (در روزهای پایانی اسفند ۹۵)، وزارت امنیت ملی ایالات متحده آمریکا به پلیس کانادا اطلاع می‌دهد که مهدی‌زاده  از مرز گذشته و به ماموران مرزی گفته برای بستن حسابش به آمریکا می‌رود و با ۲۰ هزار دلار نقد به کانادا بازخواهد گشت. 

بر اساس استشهاد آخرین باری که مهدی‌زاده دیده شد فروردین ۹۶ و روزی بود که با پرواز لوفتانزا از کانادا (شاید برای همیشه) خارج شد. 

پلیس عکس او را در حالی‌که از بازرسی امنیتی فرودگاه عبور می‌کرد، در اختیار دارد.

اما آخرین کسی که دست‌کم بر اساس اسناد از مهدی‌زاده خبر دارد وکیل او  پیتر زادوک است. زادوک با او پس از خروج از کانادا تماس گرفته و او را از  اتهامات و حکم بازداشت مطلع کرده است. 

۲۶ آوریل ۲۰۱۷  ( ۶ اردیبهشت ۹۶)  وکیل مهدی‌زاده به بازپرس پرونده می‌نویسد:« من با او در تماس بوده‌ام و زمانی که قصد بازگشت به کانادا را داشته باشد به او مشورت خواهم داد»

وکیل مهدی‌زاده به  OCCRP گفته است که از وقتی او «از کانادا ناپدید شده» با او در تماس نبوده و اگر هم در مورد محل اقامتش چیزی به او بگوید قاعدتاً در محدوده مکالمات وکیل و موکل قرار می‌گیرد.

مدارک سری

در جریان محاکمه کامرون اورتیس، مدیر سابق بخش امنیتی پلیس سلطنتی کانادا تعدادی از مدارک در اختیار عموم گذاشته شدند؛ از جمله مدارکی که نشان می‌داد پلیس در حال تحقیق در مورد مهدی‌زاده بوده و او را زیر نظر داشته است.

تحقیقات در مورد مهدی‌زاده بخشی از تحقیقات بین‌المللی در مورد یک شبکه جهانی بود که توسط الطاف خانانی گردانده می‌شد. 

الطاف خانانی سال ۲۰۱۷ در آمریکا در رابطه با جرم پولشویی محکوم شد.

خانانی که پاکستانی است یکی از بزرگترین پولشویان دنیا به حساب می‌آید. به گفته وزارت خزانه‌داری آمریکا  در میان مشتریان او از تبهکاران چینی گرفته تا کارتل‌های کوکائین آمریکای لاتین، و گروه‌های طالبان، القاعده و حزب الله لبنان نیز دیده می‌شود.  

در محاکمه اورتیس مدارکی ارائه شد که نشان می‌داد او اطلاعات مخفی را در اختیار اعضای شبکه خانانی قرار داده است. پلیس در میان فایل‌های اورتیس  یک پرونده به نام مهدی‌زاده پیدا کرد. 

دفاعیه اورتیس بر این اساس بود که او در عملیاتی مخفی سعی داشته تا تعدادی از افراد شبکه خانانی را متقاعد به استفاده از یک سرویس خاص ایمیل کند و از طریق این سرویس فعالیت‌های آن‌ها را زیر نظر بگیرد. 

پلیس همچنین به شواهدی دست یافته که نشان می‌دهد اورتیس سعی کرده از طریق فرستادن ایمیل به پسر مهدی‌زاده با  او تماس بگیرد، هر چند که هیچ مدرکی دال بر این که این ارتباط واقعا صورت گرفته باشد در دست نیست. 

بر اساس مدارک دادگاه که در اختیار زمانه  و OCCRP قرار گرفته محتوای درفت ایمیل‌هایی دیده می‌شود که به نظر می رسد  قرار بوده از سوی اورتیس با نام مبدل به پسر مهدی‌زاده فرستاده شود و روشن نیست که آیا این تبادل ایمیل صورت گرفته یا نه. در این درفت ها که بخشی از متن آن‌ها در میان مدارک ارائه شده به دادگاه وجود دارد دستکم در پیش نویس اول و دوم تلاش شده تا پسر مهدی زاده را قانع به برقراری ارتباط برای فرستادن اطلاعات کند.  در پیش نویس ایمیل سوم چنین آمده است:

عالی است. نمونه‌ای از مدارک مربوط به فعالیت‌های اطلاعاتی بین المللی و کانادایی که تازه شروع شده  در پیوست فرستاده شده.  هدف این تحقیقات فرزام، برادران پلانی، خانانی، حکیم زاده ، نخیلی، عندبیلی و چند نفر دیگر هستند . من در تلاشم تا یک کانال ارتباطی امن با صفوان پ. برقرار کنم و ….

مسیح مهدی‌زاده – پسر فرزام مهدی‌زاده – که  ساکن تورنتو است حاضر نشد به سوالات خبرنگار OCCRP پاسخ دهد.

دیگر ایرانیان مرتبط 

اورتیس متهم است که علاوه بر مهدی‌زاده با یکی از همکاران او به نام سلیم هناره تماس گرفته و اطلاعات محرمانه به این فرد داده است.

سلیم هناره یکی از سه نفری است که پیش از این متهم به پنهان کردن صدها میلیون دلار کمک به جمهوری اسلامی برای دور زدن تحریم‌های آمریکا شده بود. دادگاهی در کالیفرنیا سال ۲۰۲۱ به  سعید (سام) تراب ابطحی، خلیل هناره که هر سه از صاحبان کسب و کار ساکن کانادا هستند، اتهام وارد کرده بود. 

اورتیس آوریل ۲۰۱۵ با پست UPS  بسته‌ای برای هناره فرستاده و در نامه‌ای به او اطلاع داده بود که تحقیقاتی درباره او در جریان است. در این نامه همچنین به تحقیقاتی که در زمینه صرافی راسکو ــ که به نام پرسپولیس هم مشهور است ــ در جریان بوده،  اشاره شده بود. 

اورتیس در نامه‌ای که برای هناره فرستاد، نوشته بود که «این پرونده‌ها را از طریق قانونی به‌دست نیاورده است»

فینتراک (مرکز تحلیل گزارش‌ها و انتقالات مالی کانادا)  یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار کانادا را در نقل و انتقالات مالی بررسی کرده و نشان داده که بانک‌‎ها ۱۶۴ مورد نقل و انتقال مشکوک در مورد صرافی راسکو را گزارش داده اند.

مدارک شرکت‌ها در کانادا نشان می‌دهد که  سلیم هناره، فردی به نام سید ضیا الدین طاهری زنگکانی و فرزام مهدی‌زاده  با هم روابط کاری دارند.

این ارتباط کاری اما ظاهراً به مدد خانواده‌ها در داخل ایران هم امتداد یافته است.

نام طاهری زنگکانی همراه با سلیم هناره در  میان ۱۰ مظنونی که آمریکا آن‌ها را متهم  به دور زدن تحریم‌ها به نفع ایران کرده، دیده می‌شود. 

در بیانیه وزارت دادگستری آمریکا که سال ۲۰۲۱ منتشر شد،  آمده است: «متهمان با ایجاد و استفاده از بیش از ۷۰ شرکت صوری ، صرافی  و شرکت‌های خدمات مالی – که اغلب از اسم پرسپولیس یا راسکو استفاده می‌کردند ــ  در آمریکا، ایران، کانادا ، امارات متحده عربی و هنگ کنگ» به مخفی‌کاری و دور زدن تحریم مشغول بودند. 

سید ضیا الدین طاهری زنگاکانی همراه با یکی از اعضای خانواده هناره _ محی الدین هناره ــ،  و دو فرد دیگر به نام‌های علی جهانگیری موانه و سعید تراب ابطحی در شرکتی در کیش با نام شرکت «تخت جم روژین کیش» همکاری می‌کرده است. خانواده هناره  با علی جهانگیری موانه دست‌کم در دو شرکت تضامنی شریک هستند که یکی از آنها شرکت محی‌الدین هناره اشگه‌سو و شرکا است که در ایران به نام صرافی راسکو (پرسپولیس سابق) شناخته می‌شود. این صرافی  با همین نام یکی از ۱۲ صرافی است  که اردیبهشت ۹۷  در  بیست و سومین نمایشگاه بین المللی نفت و گاز و پتروشیمی در تهران همراه با شرکت های نفتی و قرارگاه خاتم الانبیا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی غرفه داشته است. 

نام محی الدین هناره اما در جایی دیگری به چشم می‌خورد: در میان شواهد اراِیه شده در دادگاه اورتیس  به میان آمد. در گزارش فینتراک (مرکز تحلیل گزارش‌ها و انتقالات مالی کانادا)  آمده است: «EFT ( انتقال الکترونیکی پول) که توسط افراد یا نهادهایی با آدرس ایران فهرست شده یا تحت نام  محی الدین هناره و یا  شرکت سرمایه گذاری راسکو بوده . آدرس محی الدین هناره در ایران ثبت شده و آدرس  سرمایه گذاری راسکو در امارات متحده عربی »

بر اساس مدارکی به دادگاه ارائه شده است، در یک دوره زمانی  ده ساله نام  مهدی‌زاده در ۴۸مورد مشکوک نقل و انتقال مالی در زمینه پولشویی و یا تامین مالی تروریست به میان آمده است. در همین دوره زمانی مهدی‌زاده، شرکتهای همکار و شرکا و افراد مرتبط با او بیش از ۴۶۰ میلیون دلار را انتقال داده‌اند. 

خبرنگاران تاکنون نتوانسته‌اند نشانی از مهدی‌زاده پیدا کنند. پسر مهدی‌زاده به سوالات خبرنگاران در مورد پدرش پاسخی نمی دهد.  با وجود  گذشت چندین سال از زمانی‌که تحقیق در مورد مهدی‌زاده شروع شده هنوز هم مقام‌های کانادایی در انتظار بازگشت او هستند تا او را محاکمه کنند. 

در استشهادیه پلیس کانادا  آمده است که مهدی زاده « خطر پروازی است که کانادا را ترک کرده و ممکن است هیچگاه باز نگردد».

• متن گزارش در OCCRP