آبان ۹۸: کشتار نیزار چگونه رقم خورد؟

دو سال پیش در چنین روزهایی که اینترنت جهانی به روی شهروندان ایرانی قطع شده بود، حکومت و بازوهای امنیتی آن در سایه بی‌خبری و قطع ارتباط با دنیای خارج، خشونت‌بارترین سرکوب اعتراض‌های خیابانی در تاریخ معاصر ایران را رقم زدند. صدها جان بی‌گناه که در اعتراضی مسالمت‌آمیز شرکت کرده بودند، تنها در فاصله چهار روز کشته شدند.

اعتراض‌های سراسری آبان ۹۸ در بیش از ۲۰۰ شهر کوچک و بزرگ ایران به وقوع پیوست. استان خوزستان یکی از استان‌هایی بود که شاهد اعتراض‌هایی گسترده و به همین میزان تعداد جان‌باخته‌ها، زخمی‌ها و بازداشت‌شدگان بیشتری دارد.

در میان شهرهای استان خوزستان، بندر ماهشهر (معشور) که یکی از ۱۴ بندر بزرگ ایران و دومین شهر بزرگ این استان به شمار می‌آید، شاهد خونین‌ترین سرکوب معترضان بود. بیشترین جان باخته‌های این استان شهروندان عرب هستند. بعد از یک هفته اینترنت رفته‌رفته در نقاط مختلف ایران وصل شد. فیلم‌ها و تصاویری که از اعتراض‌ها منتشر می‌شد، ابعاد تازه‌ای از جنایتی که صورت گرفته بود را به نمایش می‌گذاشت.

استان خوزستان آخرین جایی بود که دوباره به اینترنت وصل شد. اتصال دوباره اینترنت تلفن‌های همراه در خوزستان ۱۴ روز بعد از اعتراض‌ها طول کشید و در نهایت یک فیلم کوتاه، بی‌کیفیت و لرزان از به رگبار بستن معترضانی که به نیزار شهرک جراحی (چمران) پناه برده بودند منتشر شد و همگان را در بهت و حیرت فرو برد.

فیلمی که از کشتار نیزار جراحی منتشر شد یک دقیقه و ۳۵ ثانیه بود، اما همین فیلم کوتاه کافی بود تا از جنایتی که به وقوع پیوسته پرده بردارد. ویدیوی کامل کشتار نیزار که ۵ دقیقه و ۱۰ ثانیه است از طریق یک منبع به دست زمانه رسیده و ابعاد تازه‌ای از آنچه در نیزار گذشت را به تصویر می‌کشد. در این گزارش با استفاده از این ویدیو و بررسی دیگر ویدیوهای منتشر شده از اعتراض‌های آبان ۹۸ در ماهشهر، نگاهی خواهیم انداخت به سرکوب خونین نیزار.

آغاز اعتراض‌ها در ماهشهر (معشور) و شهرک‌های اطراف آن

همزمان با اعلام گران شدن بنزین در ساعت صفر بامداد جمعه ۲۴ آبان ۱۳۹۸، در اولین ساعت‌های ابتدایی همان روز اولین هسته‌های اعتراضی در واکنش به این تصمیم فراقانونی «شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران سه قوه» در ماهشهر با بستن راه‌ها همانند دیگر شهرهای ایران آغاز شد.

معترضان که غالباً جوانان بودند، اعتراض‌ها را در یک «پمپ بنزین ابوالفضل» در نزدیکی میدان بعثت آغاز کردند که روبه‌روی نیزار و در سه‌راهی متصل‌کننده شهرک‌های بعثت و چمران به ماهشهر قرار دارد.

جوانان عمدتا عرب با بستن راه‌ها و حضور در جایگاه‌های سوخت اعتراض خود را نسبت به گرانی بنزین، فقر و بی‌کاری نشان دادند.

جمعه شب ۲۴ آبان ۹۸ امید بن‌عباس، مدیرکل مدیریت بحران استانداری خوزستان اعلام کرد روز شنبه ۲۵ آبان ‌مدارس سه پایه تحصیلی در ۹ شهر استان، از جمله ماهشهر تعطیل است. دلیل این تصمیم نه وقوع اعتراض‌ها، بلکه «آلودگی و وارونگی هوا» اعلام شد.

جمعه شب، معترضان بسیاری از راه‌های ورودی و خروجی به شهرها و شهرک‌ها را مسدود کردند، از جمله مسیر شهرک جراحی (چمران)، شهرک ممکو و شهرک بعثت که مجتمع‌‎های مسکونی کارمندان و کارکنان پتروشیمی‌ها در این شهرک‌ها قرار دارد.

روز شنبه ۲۵ آبان ۱۳۹۸ نیز اعتراض‌ها به همین منوال ادامه پیدا کرد و تقریبا همه مسیرهای اصلی ورودی و خروجی شهرها و شهرک‌ها با روشن کردن آتش یا ریختن خاک و سنگ بسته شدند.

از روز شنبه ۲۶ آبان ۱۳۹۸ اعتراض‌ها گسترده‌تر شد و جمعیت بیشتری از مردم به جمع معترضان پیوستند. تجمعی اعتراضی در مقابل فرمانداری ماهشهر در خیابان شریفی و خیابان آیت‌الله طالقانی شکل گرفت که با دخالت نیروهای امنیتی و شلیک به سمت معترضان به کشته شدن یک شهروند معترض انجامید.

در همه ویدیوهایی که از اعتراض‌های ماهشهر تا تاریخ ۲۶ آبان منتشر شده، معترضان تنها جاده‌ها را مسدود کرده‌اند و در موارد محدودی شعار می‌دهند، هیچ‌گونه اقدام خشونت‌آمیزی از آنها دیده نمی‌شود.

با این وجود نیروهای امنیتی از روز شنبه با شدیدترین شکل ممکن پاسخ معترضان را با گلوله دادند. در ویدیوهایی که از روز شنبه ۲۶ آبان منتشر شده صدای ممتد تیراندازی سلاح‌های خودکار و نیمه خودکار مانند کلاشنیکف و کلت به گوش می‌رسد.

ویدیوی زیر یک‌شنبه‌ شب ۲۶ آبان ۱۳۹۸ در ماهشهر (معشور) گرفته شده است.

اما از روز دوشنبه ۲۷ آبان ۱۳۹۸ همه چیز فرق کرد. این سومین روزی بود که معترضان جاده‌های اصلی را مسدود کرده‌ بودند، علی‌الخصوص مسیر منتهی به منطقه ویژه پتروشیمی ماهشهر در نزدیکی بندر امام خمینی (خور موسی) قرار دارد. این جاده از سمت میدان بعثت در ورودی شهرک چمران مسدود شده بود.

میدان بعثت یکی از مهم‌ترین مسیرهای عبور و مرور در این منطقه است. این میدان بر سر راه جاده ماهشهر-اهواز، ورودی شهرک‌های چمران، بعثت و ممکو، منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی ماهشهر و بندر امام-شهر ماهشهر قرار دارد.

بر اساس گزارش اهرو، سازمان حقوق بشر اهواز، اعتراض‌های آبان ۹۸ در ماهشهر و شهرک‌های جراحی (شهر چمران)، شهرک کوره (طالقانی)، شهرک زنجیر (رجایی)، شهرک گاما (ولی‌عصر)، شهرک ممکو (بعثت)، خور الغزاله (مدنی)، رمیله (شهرک قدس) خور موسی (بندر امام خمینی) و شهرک آلبوحردان (باهنر) جریان داشته است.

کشتار معترضان در نیزارها چگونه اتفاق افتاد؟

روز دوشنبه ۲۷ آبان ۱۳۹۸ خونین‌ترین سرکوب معترضان که شهروندان عرب را در برمی‌گرفت در نیزارهایی که در جوار شهرک جراحی (چمران) قرار دارد رقم خورد. تاکنون سه ویدیو منتشر شده که این ویدیوها در حوالی میدان بعثت، بلوار دو بانده ورودی شهرک چمران و نیزارها گرفته شده است که به دنبال هم روند وقایع نیزار را به تصور می‌کشند.

برخلاف برخی ادعاها که عمدتا توسط مقام‌های حکومت جمهوری اسلامی و رسانه‌های داخلی منتشر شد مبنی بر اینکه معترضان مسلح بودند و از داخل نیزار به نیروهای امنیتی تیراندازی کرده‌اند که به کشته شدن فردی به نام رضا صیادی، فرمانده یگان ویژه منجر شد، در تمام ویدیوهایی که از معترضان در ماهشهر منتشر شده آنها مسلح نیستند و اکثرا اعتراض‌ها در ماهشهر همانند دیگر شهرهای ایران مسالمت‌آمیز بود.

عبدالرضا رحمانی‌‌فضلی، وزیر کشور ایران سه‌شنبه ۵ آذر ۹۸ در گفت‌وگو با شبکه یک از بسته شدن جاده ماهشهر به بندر امام به مدت سه روز توسط معترضان خبر داد. این جاده بیشترین تردد جاده‌ای در استان خوزستان را دارد، زیرا یک جاده ترانزیتی مهم، علی‌الخصوص برای کارخانه‌های پتروشیمی ایران است. گزارش سازمان عفو بین‌الملل در مورد اعتراض‌های آبان ۹۸ نیز نشان می‌دهد که در میان شهرهای استان خوزستان، بیشترین کشته‌ها متعلق به ماهشهر و بندر امام بوده، دو شهری که بر سر راه این جاده قرار دارند. آنچه که مشخص است نیروهای امنیتی به منظور باز کردن مسیرهای مسدود شده این‌گونه معترضان را به گلوله بستند.

با این وجود از روز ۲۵ آبان ۱۳۹۸ نیروی امنیتی-نظامی سرکوب معترضان را با استفاده از سلاح‌های کشنده آغاز کرده بودند، اما از روز یک‌شنبه سپاه پاسداران با اداوات سنگین نظامی وارد ماجرا شد و به سرعت در نقاط مختلف شهر نفربر «براق» و پیکاپ‌های مجهز به تیربار دوشکا را مستقر کرد.

بر اساس ویدیوهای منتشر شده دست‌کم در سه نقطه از ماهشهر نفربر براق که مجهز به توپ ۳۰ میلی‌متری دیده می‌شود، از جمله در مقابل دروازه قرآن شهرک طالقانی (کوره).

در یکی از ویدیوها که مقابل دروازه قرآن شهرک طالقانی (کوره‌) گرفته شده، حضور گسترده نیروهای سپاه و یک نفربر براق که وسط خیابان رو به معترضان آرایش نظامی گرفته‌اند، دیده می‌شود. دورازه قرآن در ابتدای بلوار امام علی که ورودی شهرک طالقانی است، قرار دارد.

دو مکان دیگری که نفربرهای براق که به نفربر سازمانی سپاه معروف است، مشخص نیست، اما به احتمال زیاد یکی از آنها جاده رودی شهر چمران است.

در ویدیوی زیر (متشکل از سه ویدیوی به هم چسبیده) می‌توان حضور نیروی سپاه پاسداران با نفربر زرهی براق مجهز به توپ ۳۰ میلی‌متری و پیکاپ‌های مجهز به دوشکا را در سه نقطه از ماهشهر مشاهده کرد. این نفربر زرهی نه تنها یک سلاح جنگی تمام‌عیار و کشنده است، بلکه مخصوص میادین جنگی ساخته شده و از شدت برخورد، سرکوب و کشتار خونین معترضان در ماهشهر و شهرک‌های آن در جریان اعتراض‌های آبان ۹۸ خبر می‌دهد.

ویدیوهایی که از روز دوشنبه ۲۷ آبان ۱۳۹۸ معترضان را نشان می‌دهد که با دست‌های خالی و عمدتا با سنگ با نیروهای امنیتی که به سمت آنها تیراندازی می‌کنند، مقابله می‌کنند.

سه ویدیوی بعدی که در ادامه می‌آید، روند کشتار نیزار را به تصویر می‌کشد.

ویدیوی زیر در تاریخ ۲۷ آبان ۱۳۹۸ گرفته شده و معترضان در بلوار دو بانده «ورودی شهر چمران» ما بین میدان بعثت و پمپ بنزین ابوالفضل قرار دارند. نیزارها در سمت چپ معترضان است.

در این ویدو دو بیلورد بزرگ تبلیغاتی در دو سمت بلوار دیده می‌شود که مشخص می‌کند معترضان دقیقا در کجا ایستاده‌اند و در نقشه‌ای که پیوست شده مکان دقیق بیلبوردها مشخص شده است.

در این ویدیوی ۴۵ ثانبه‌ای دست‌کم ۴۰ بار صدای تیراندازی سلاح‌های کشده نیمه‌خودکار به گوش می‌رسد که از سمت نیروهای امنیتی شلیک می‌شود و معترضان که روبه‌روی آنها ایستاده‌اند سنگ پرتاب می‌کند.

ویدیوی بعدی در میدان بعثت گرفته شده است. با توجه به موقعیت ویدیوی اول که معترضان پشت به میدان بعثت قرار دارند، مشخص است با افزایش تیراندازی نیروهای امنیتی به سمت معترضان، آنها را به عقب (به سمت میدان) رانده شده و در حال فرار هستند. همچنین مشخص است تعدادی از معترضان به سمت نیزارها که در سمت چپ آنها قرار داشت رفته و آنجا پناه گرفته‌اند.

به احتمال زیاد این ویدیو با توجه به بیلبورد سیاهی که در آن دیده می‌شود، از ابتدای جاده ماهشهر-چمران گرفته شده است. در این ویدیوی ۲۵ ثانیه‌ای که معترضان بی‌دفاع در حال فرار هستد و دست‌کم ۴۹ تا ۵۴ بار صدای شلیک گلوله از سلاح‌های کشنده خودکار به گوش می‌رسد. این حجم از آتش گشودن چیزی جز قصد نیروهای امنیتی به منظور کشتن معترضان نیست.

در تصویر و نقشه زیر موقعیت‌ها واضح‌تر دیده می‌شوند.

و اما ویدیوی سوم که به رگبار بستن معترضان توسط پیکاپ‌های مجهز به تیربار دوشکا را نشان می‌دهد، آخرین قطعه پازل خونین کشتار شهروندان عرب در نیزار است. ویدیویی که تقریبا دو هفته بعد از کشتار نیزار جراحی منتشر شد یک دقیقه و ۳۵ ثانیه بود و ویدیویی که به دست زمانه رسیده (ویدیوی زیر) ۵ دقیقه و ۱۰ ثانیه است که ۳ دقیقه و ۷۵ ثانیه آن قبل از حضور پیکاپ‌ها را نشان می‌دهد.

گروهی از معترضان که در بین نیروهای امنیتی گیر کرده بودند برای در امان ماندن به نیزارها پناه بردند. پیکاپ‌های سپاه از سمت شرقی نیزار (از سمت شهرک چمران) و پیکاپ‌های سیاه نیروهای یگان ویژه از سمت غربی نیزار (سمت میدان بعثت) معترضان را محاصره می‌کنند.

در تمام طول ویدیو صدای رگبار دوشکا و دیگر سلاح‌های کشنده خودکار مانند کلاشنیک بدون وقفه به گوش می‌رسد. در این ویدیوی ۳۰۵ ثانیه‌ای حدودا صدای شلیک ۳۸۴ تا ۴۰۳ گلوله به گوش می‌رسد.

یاس فان دریل (Jaṡ van Driel)، متخصص اسلحه در دادگاه‌ و قانونگذاری در زمینه سلاح (دارای مجوز ثبت‌شده در پایگاه ملی ثبت متخصصان دادگاه هلند و در پایگاه ثبت متخصصان آکادمی ملی پلیس هلند) که پیش‌تر ویدیوی نیزار ماهشهر را بررسی کرده به زمانه گفته بود:

«این یک جنگ آتش تمام عیار است. حداقل شش سلاح [مختلف] شلیک می‌شود که عمدتاً سلاح‌های تهاجمی هستند، شامل سلاح‌های خودکار و نیمه‌خودکار. بالای یکی از خودروها مسلسل سنگین قرار دارد. در حدود سه‌چهارم از فیلم می‌توان فهمید که چنین سلاح سنگینی شلیک می‌شود (اشاره به دوشکا)».

به گفته فان دریل واضح است که این نوع سیستم‌های تسلیحاتی تنها برای جنگ تمام عیار است.

ویدیو از پشت بازار روز شهر چمران و جوار یک سازه نیمه‌کار گرفته شده که با نیزار و معترضانی که در تصویر دیده می‌شوند حدود ۱۵۰ متر فاصله دارد. این ویدیوی لرزان و بی‌کیفیت جزئیات فراوانی از کشتار نیزار به دست می‌دهد.

در تصویر زیر منطقه علامت‌گذاری شده شماره یک محل گرفتن ویدیو است، شماره دو نیزار و جایی که معترضان پناه گرفته بودند و شماره سه بازار روز شهر چمران.

در این تصاویر زیر موقعیت بازار، محل دقیق فیلم‌برداری و سازه نیمه‌کار کاملا مشخص است. اولین تصویر زیر که بازار روز شهر چمران است، شماره یک محل گرفتن ویدیو، شماره دو سازه نیمه‌کاره و شماره سه نیزار است. دو تصویر بعد از آن اسکرین‌شات از ویدیوی نیزار است که سازه نیمه‌کاره در آن پیداست و دو تصویر آخر اسکرین‌شات از ویدیویی است که بعد از کشتار نیزار گرفته شده است و موقعیت دقیق حادثه و محل فیلم‌برداری را نشان می‌دهد.

فردی که ویدیوی کشتار نیزار ماهشهر را گرفته با دست‌کم سه نفر دیگر در حال صحبت کردن است که یکی از آنها پدر اوست. مکالمه‌ای که در این پنج دقیقه به زبان عربی بین آنها رد و بدل به شرح زیر است:

«- به این (زن) تير زدن؟ واقعاً تير زدن؟ / آره آره آره بهش (اون زن) تير زدن! / الانی يكی رو تير زدن و بردن! / از اينجا بيا، از اينجا… / ايول بچه‌ها، ايول! / می‌گم اسلحه نداريد جوابشون رو بديم؟ (فحش دادن) / اين‌ها چيزی ندارن [بی‌اسلحه هستند] / زنده‌باد بچه‌های التنیده [روستایی در جراحی] / – بیا برگرد خونه، تیر نخوری!؟ / پدر آدم یک بار می‌میره! بزار منو بکشن! / زنده باد بچه‌های التنیده، امروز روز شماست… / این هم داره [تیر] می‌زنه!؟ / اره این خواهر ج… را دیدم! (فحش به خامنه‌ای) / ببین این چجوری کمین کرده!؟ / آره این خواهر ج… را می‌بینم، یک چیزی بدید بزنیمش! / بیا بگرد / پدر دارم ازشون فیلم می‌گیرم… / با این [مردم] بیچاره چکار کردن… / زنده باد تنیده… / پدر دارم ازشون فیلم می‌گیرم! / خودت را قایم کن تیر نخوری / خودم را قایم کردم / وارد نیزار شدن! ببین این ک… چجوری كمين کرده / این یکی افتاده اینجا… / این یکی افتاده اینجا… این یکی افتاده اینجا… / کی؟ کجا؟ / اینجا!؟ / نه بابا این تک‌تیراندازه ! داره تیر می‌زنه، [فحش دادن] / دوشکا رو آوردن دارن می‌زنن! / دوشکا خیلی وقته اینجا بود… / بچه‌ها بزارید برگردیم… / (فریاد و گریه زنان از دور) / … بیا برگرد / پدر بزار ازشون فیلم بگیرم… / …، بیا / – آنجا نرو، بهت شلیک می‌کنند / زنده باد بچه‌های یراحی [جراحی]… / – مواظب باش، اون یکی بهت تیر نزنه! / – کی؟ / – اون یکی، رو به‌روته روبه‌روته…»

از صحبت‌های فردی که فیلم را گرفته مشخص است که معترضان هیچ سلاحی ندارند. همچنین مشخص است که در میان معترضان زنان و کودکان هم حضور دارند.

در این ویدیو بین ۱۸ تا ۲۴ نفر دیده می‌شوند که تعدادی از آنها روی زمین خوابیده‌اند و چند نفر در حرکت هستند و چند نفر هم در طول ویدیو از جای‌شان بلند می‌شوند.

در ویدیوی نیزار دست‌کم دو بار گرد و خاک برخواسته ناشی از برخورد گلوله به داخل نیزار دیده می‌شود. در ثانیه ۳۱ دقیقا روبه‌روی کسی که فیلم را می‌گیرد و چند نفر روی زمین خوابیده‌اند بر اثر برخورد یک گلوله گرد و خاک به هوا برمی‌خیرد. همچنین در دقیقه ۱:۱۸ چند گلوله به نزدیکی نیزار برخورد می‌کند و گرد و خاک زیادی به هوا بر‌می‌خیرد که مشخص است ناشی از برخورد گلوله دوشکاست.

در دقیقه ۱:۱۸ هنگامی که گرد و خاک ناشی از برخورد گلوله دیده می‌شود، هم‌زمان صدای تیراندازی ممتد سلاح خودکار سنگین (دوشکا) به گوش می‌رسد. یک نفر هم در سمت راست تصویر با فاصله کمی از گرد و خاک دیده می‌شود.

در ثانیه ۱۰ و نزدیک به محلی که بعدا گرد و خاک برمی‌خیزد، دست‌کم ۳ نفر در تصویر دیده می‌شوند که دو نفر از آنها در سمت راست تصویر در حال فرار هستند و یک نفر کنار بوته‌ها ایستاده است. در دقیقه ۱:۰۸ نیز قبل برخورد گلوله‌ها یک نفر در حال فرار دیده می‌شود.

ثانیه‌های ۱۶ تا ۲۰ وقتی دوربین به سمت نیزار می‌چرخد و زوم می‌کند حدود ۸ نفر دیده می‌شوند که روی زمین کنار نیزار خوابیده‌اند. این چند نفر تا پایان ویدیو در آنجا باقی می‌مانند. دو سه نفر از آنها تا پایان ویدیو بی‌حرکت هستند که ظاهرا زخمی یا کشته شده‌اند. دو-سه نفر دیگر تکان می‌خورند اما بعدا به زمین می‌افتند. برای مثال در ثانیه ۴۹ یکی از آنها از جایش بلند می‌شود و سعی می‌کند فرار کند.

ثانیه ۵۲ تا دقیقه ۱:۰۶ هم یک نفر دیده می‌شود که به سمت نیزار می‌رود.

در همان دقیقه ۱:۰۶ تا ۱:۱۴ یک نفر که قبل از آن در ویدیو دیده نشده بود در فاصله بین دو ستون آهنی سازه نیمه‌کاره برای چند ثانیه سرش را بلند می‌کند و بعد دوباره سریع مخفی می‌شود.

در دقیقه ۱:۲۳ تا ۱:۲۴ معترضی از داخل نیزار بیرون می‌آید و ظاهرا سعی می‌کند به یکی از افرادی که روی زمین افتاده کمک کند، اما سریعا دوباره از دید خارج می‌شود.

در دقیقه ۱:۴۱ دو نفر کمی پایین‌تر از افرادی که در جوار نیزار روی زمین خوابیده‌اند در حال فرار دیده می‌شوند.

از دقیقه ۱:۵۵ تا ۲:۰۱ دست‌کم ۷ نفر در تصویر دیده می‌شوند که سه نفر از آنها از ابتدای جاده‌ ورودی نیزار (سه‌راهی که پمپ بزنین ابوالفضل در آنجا قرار دارد) در حال ورود به نیزار هستند و یک نفر از آنها قد کوتاهی دارد که ظاهرا کودک است. چهار نفر دیگر که دو نفر از آنها روی زمین خوابینده‌اند هم در سمت راست تصویر که پشت سر آنها یک ساختمان کوچک قرار دارد، دیده می‌شوند. بر روی نقشه‌ای که در انتهای تصاویر آمده موقعیت تقریبی این افراد مشخص شده است.

در طول این ویدیوی پنج دقیقه‌ای دوربین مدام به سمت افرادی می‌چرخد که در کنار نیزارها پناه گرفته‌اند و سعی می‌کند آنها را بیشتر نشان بدهد.

دقیقه ۲:۲۴ برای یک لحظه کوتاه یک نفر در حالت ایستاده در قسمت انتهایی نیزار و روبه‌روی فردی که فیلم می‌گیرد، دیده می‌شود.

از دقیقه ۲:۴۰ صدای تیراندازی دوشکا به محلی که معترضان کنار نیزار روی زمین خوابیده‌اند نزدیک‌تر می‌شود. نقطه سیاهی که در سمت مقابل جاده روبه‌روی نیزار در طول ویدیو دیده می‌شد، در دقیقه ۲:۵۳ مشخص می‌شود که یک معترض بوده و برای لحظات کوتاهی سرش را بلند می‌کند. همچنین در دقیقه ۳:۰۰ که فیلم‌بردار روی نیزار تمرکز می‌کند، حداقل ۶ نفر در تصویر به وضوح دیده می‌شوند که روی زمین خوابیده‌اند.

دقیقه ۳:۰۶ قبل از اینکه پیکاپ‌های مجهز به دوشکا وارد منطقه نیزار شوند، کسی که ویدیو را می‌گیرد با فرد دیگری در مورد دوشکا صحبت می‌کند. دقیقه ۳:۲۸ در حالی که پیکاپ‌های سیاه وارد ابتدای جاده نیزار می‌شوند یک نفر در سمت راست تصویر دیده می‌شود که به آرامی راه می‌رود و سعی دارد خود را مخفی کند تا از دید آنها مخفی بماند.

همزمان با ورود پیکاپ‌ها صدای تیراندازی هم شدت می‌گیرد و در دقیقه ۳:۳۵ آتش تیزانداری دوشکا دیده می‌شود. مسیر تیراندازی دوشکا به سمت افرادی است که در کنار نیزار روی زمین خوابیده‌اند.

از دقیقه ۳:۵۵ پیکاپ‌های سیاه یگان ویژه به نزدیکی افرادی که روی زمین کنار نیزار خوابیده‌اند می‌رسند و تیراندازی همچنان تا پایان ویدیو ادامه پیدا می‌کند. دقیقه ۳:۵۷ یکی از آن افراد با حالت نشسته سعی می‌کند خود را از مهلکه کنار بکشد، در همین حین صدای تیراندازی شنیده می‌شود. دقیقه ۴:۱۵ پیکاپی که دوشکا دارد سعی می‌کند دور بزند و همان فردی که نشسته بود با یک نفر دیگر که به درازه کشیده بین دو پیکاپ گیر افتاده‌اند. دقیقه ۴:۲۲ تا ۴:۲۶ فردی که روی زمین بین دو پیکات دراز کشیده از جایش بلند می‌شود و به سمت دو نفر دیگر می‎‌رود که ظاهرا قصد دارد به آنها کمک کند. در همین حین پیکاپ دوم که دوشکا ندارد به دو نفر دیگر از معترضان که آن‌طرف‌تر (بالاتر) دراز کشیده بودند نزدیک می‌شود و آنها در دقیقه ۴:۲۹ از جای‌شان بلند می‌شوند و فرار می‌کنند، اما فرد سومی که این‌طرف خیابان دراز کشیده از جایش تکان نمی‌خورد زیرا ظاهرا زخمی شده است. در اینجا صدای فریاد و جیغ زن‌ها از دور دست شنیده می‌شود. در همین حین که آن دو نفر سعی دارند فرار کند، یکی دیگر از افرادی که کمی پایین‌تر دراز کشیده از جایش بلند می‌شود و سعی می‌کند فرار کند (دقیقه ۴:۳۶)، اما دوباره تیراندازی با شدت از سر گرفته می‌شود، در اینجا به دلیل شدت تیراندازی تصویر لرزش زیادی پیدا می‌کند، اما ظاهرا این فرد موفق به فرار نمی‌شود و در دقیقه ۴:۴۳ دوباره روی زمین می‌افتد. در دقیقه ۴:۴۸ فردی که قبل از او سعی داشت فرار کند در سمت دیگر جاده (سمت سازه نیمه‌کاره) به فاصله کمی دیده می‌شود که دوباره روی زمین با حالت نامناسبی نیم‌خیز و روی زانو نشسته، ظاهرا زخمی شده است. در همین حین کسی که فیلم را گرفته می‌گوید: «زنده‌باد جوانان جراحی».

علاوه بر این افراد که تکان می‌خورند، چند نفر همچنان روی زمین بی‌حرکت افتاده‌اند.

بعد از این صدای موتور سیکلت به گوش می‌رسد و ویدیو به پایان می‌رسد.

حقیقت کشتار نیزار جراحی با شهامت فردی که احتمال داشت هر لحظه دیده شود و مورد اصابت گلوله قرار بگیرد به ثبت رسید، جوانی که به پدرش دو بار گفت «پدر آدم یک بار می‌میره! بزار منو بکشن!».

در طول ویدیو صدای تیراندازی ار فاصله دورتر از نیزار هم به گوش می‌رسد و مشخص است که همزمان در نقاط دیگری هم تیراندازی به سمت معترضان جریان دارد.

در حالی که روز دوشنبه ۲۷ آبان ۱۳۹۸ چنین کشتار خونینی در ماهشهر (معشور) رقم خورد، روز سه‌شنبه ۲۸ آبان ۹۸ فرماندار ماهشهر اعلام کرد اعتراض‌ها از شب گذشته متوقف شده و شرایط شهر و فعالیت پتروشیمی‌ها امروز (سه‌شنبه ۲۸ آبان) «عادی است».

🔻 روی نقشه اینتراکتیو زیر می‌توانید ویدیوهای استفاده شده در این گزارش را مشاهده کنید:

چند نفر در ماهشهر کشته شدند؟

بعد از گذشت دو سال از اعتراض‌های آبان ۹۸ تاکنون تعداد دقیق کشته‌شدگان ماهشهر و شهرک‌های اطراف آن، علی‌الخصوص واقعه نیزار مشخص نیست. حکومت و مقام‌های حکومتی از وزیر کشور گرفته تا فرمانده‌هان سپاه تماما در قبال این کشتار سکوت اختیار کرده و آن را تکذیب کردند، و از سوی دیگر بعد از مدتی کوشیدند روایت دیگری از ماجرا را غالب کنند. حکومت تاکنون از ارائه هرگونه آمار و اطلاعاتی خودداری کرده است.

نیویورک‌تایمز در گزارشی که ۱ دسامبر ۲۰۱۹ / ۱۰ آذر ۱۳۹۸ منتشر کرد، به نقل از شاهدان و کادر پزشکی از کشته شدن ۴۰ تا ۱۰۰ معترضی که در نیزار پناه گرفته بودند به‌دست به نیروهای سپاه پاسداران خبر داد که اکثر آنها «جوان غیرمسلح» بوده‌اند.

ایران‌وایر بر اساس اسنادی که از طریق یکی از مقام‌های استان خوزستان در اختیارش قرار گرفته، کشته شدن ۱۴۸ شهروند معترض در جریان اعتراض‌های آبان ۹۸ را تایید کرده است.

وزارت خزانه‌داری آمریکا در بیانیه‌ای تحت عنوان «یادبود قتل عام ماهشهر و تحریم مقامات ایرانی به دلیل مشارکت در نقض فاحش حقوق بشر» که در تاریخ ۱۸ نوامبر ۲۰۲۰ منتشر کرد، تعداد جان باخته‌های ماهشهر را حدود ۱۴۸ اعلام کرد.

سازمان عفو بین‌الملل در تازه‌ترین گزارش خود که ۱۱ نوامبر ۲۰۲۱ / ۲۰ آبان ۱۴۰۰ مصادف با دومین سالگرد اعتراض‌های آبان منتشر کرد، ۵۹ نفر از جان باخته‌های استان خوزستان را تاکنون شناسایی کرده است.

سازمان حقوق بشر اهواز (اهرو) در گزارشی به تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۹۹ هویت ۲۷ نفر را احراز کرده که در ماهشهر و نیزار جراحی کشته شدند.

با وجود اینکه هنوز تعداد دقیق کشته‌شدگان اعتراض‌های ماهشهر مشخص نیست، اما همه این آمارها حکایت از یک سرکوب خونین دارند که عمدتا شهروندان عرب را شامل می‌شود.

بعد از کشتار نیزار، حکومت سعی کرد آثار آن را از بین ببرد و بخش‌هایی از نیزار را به آتش کشید و بخشی دیگر را با بولدوزر تخریب کرد. ویدیوی زیر بعد از کشتار نیزار گرفته شد و یک شهروند عرب چنین توضیح می‌دهد:

«این نیزار خاری بود در چشم آنها، این نیزار همان جایی بود که بچه‌های ما مقاومت کردند، حالا آنجا را خاک می‌کنند (از بین می‌برند)»

در میان جان باخته‌های اعتراض‌های ماهشهر (معشور) دست‌کم دو کودک کشته شدند. سازمان عفو بین‌الملل در لیست جان‌باخته‌های اعتراض‌های آبان ۹۸ به هویت یک دختر بچه ۸-۱۲ با نام فامیلی «چنعانی» که از نام کوچک او اطلاعی در دست نیست و احمد آلبوعلى، نوجوان ۱۷ ساله اشاره کرده که هر دوی آنها روز دوشنبه ۲۷ آبان ۱۳۹۸ بر اثر اصابت گلوله کشته شدند.

سازمان حقوق بشر اهواز اعلام کرده احمد آلبوعلی تنها فرزند خانواده و از اهالی کوره (شهرک طالقانی) بوده که در «دروازه قرآن» و از فاصله نزدیک مورد اصابت گلوله قرار گرفته است.

علاوه بر جان باخته‌ها، پس از پایان اعتراض‌ها تعداد زیادی از شهروندان توسط نیروهای امنیتی بازداشت شدند که اطلاع دقیقی از آمار و هویت آنها در دسترس نیست. اکثر این بازداشت‌ها شبانه و در محله‌هایی که اعتراض‌ها در آن جریان داشت صورت گرفت.

چه کسانی در کشتار دست داشتند؟

سپاه پاسداران مسئولیت تامین امنیت ماهشهر را به عهده دارد و به صورت کلی این نهاد نظامی اصلی‌ترین مسئول کشته شدن معترضان در ماهشهر است. در جریان کشتار نیزار نیز سپاه پاسداران و نیروهای یگان معترضان را به رگبار بستند.

خودروهای پیکاپ سیاه رنگ که در ویدیوی نیزار دیده می‌شوند متعلق به یگان ویژه هستند. سردار سرتیپ دوم پاسدار حسن کرمی، فرمانده یگان‌های ویژه نیروی انتظامی، ۱۵ مهر ۱۳۹۸ (یک ماه قبل از اعتراض‌های آبان‌ماه ۹۸) در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر درباره سلاح‌های مورد استفاده یگان ویژه تاکید کرد این نهاد به هیچ وجه «سلاح‌های کشنده» در اختیار ندارد:

«واحدهای ضد اغتشاش ما اصلاً سلاح کشنده در اختیار ندارند. به هیچ وجه به صحنه ماموریت سلاح کشنده نمی‌برند. اکثر سلاح‌های ما غیرکشنده است و حتی از گلوله‌های پلاستیکی استفاده می‌کنیم. از آب‌پاش و تجهیزاتی که در دنیا متعارف است استفاده می‌شود. از تجهیزاتی که نیرو با خود حمل می‌کند و قدرت آمادگی نظامی و دفاعی و رزمی که نیروها بلد هستند، وجود دارد و اخیراً تجهیزات الکترونیکی هم اضافه کردیم که در شب و روز و صوت و با نور کار می‌کنیم که یک دست ماشین‌هایی را در اختیار داریم که در درگیری معمولاً سعی داریم زود درگیری اتفاق نیفتد و فاصله‌ای بین ما و جمعیت باشد که بالاخره تخلیه شود و جمعیت آرام شود و ما زود درگیر نشویم تا صحنه خالی شود.»

اما برخلاف ادعای فرمانده یگان ویژه، این نیروی سرکوبگر سلاح‌های کشنده مانند کلاشنیکف، مسلسل دستی ام‌پی۵، تک تیرانداز و خودروهای مجهز به تیربار دوشکا در اختیار دارد.

از جمله افراد دیگری که نام آنها با سرکوب خونین ماهشهر گره خورده سرهنگ کریم بابایی، فرمانده ناحیه مقاومت بسیج سپاه ماهشهر و محسن بیرانوند، فرماندار این شهر است.

محسن بیراونوند یک سال پس از اعتراض‌های آبان ۹۸ در تاریخ ۳۰ آذر ۱۳۹۹ از سمت خود بنا به آنچه اتهامات مالی عنوان شد برکنار و توسط نیروهای امنیتی بازداشت شد.

سرکوب خونین و دلایل آن

همان‌طور که در ابتدا گفته بود یکی از دلایل سرکوب خونین معترضان در ماهشهر و به طور خاص نیزار جراحی باز کردن مسیرهای عبور و مرور به پتروشیمی و شهرک چمران بود که کارمندان پتروشیمی در آن زندگی می‌کنند.

اما علاوه بر این مورد، دلیل دیگر به کلیشه‌های عرب‌ستیزانه، تفاوت طبقاتی و تبعیض بلندمدت در منطقه باز می‌گردد. کارمندانی که خواهان بازگشایی جاده بودند، کارمندان غیربومی مشهور به «کارمندان پروازی» بودند که در محله‌های حصارکشیده‌شده زندگی می‌کنند و به لحاظ طبقاتی فاصله‌ای قابل توجه با شهروندان عمدتاً عرب در محله‌های معترض دارند.

بیشتر معترضانی که در نیزار حضور داشتند از اهالی تنیده (کوی عمار) بودند که یکی از فقیرنشین‌ترین محله‌های آن منطقه است که ساکنان آن عرب هستند. فردی که ویدیوی نیزار را گرفته چند بار می‌گوید «زنده باد بچه‌های التنیده».

سلمان هاشمی، امام جمعه شهرک طالقانی (کوره) یک ماه پیش از اعتراض‌های آبان گفته بود با وجود ۲۳ مجتمع پتروشیمی و بزرگ‌ترین بندر غیرترازیتی کشور در شهرستان بندر ماهشهر، اصلی‌ترین ضعف و مشکل مردم این شهر بیکاری است و این موضوع در کنار فقر، خطراتی جدی برای جامعه و کشور ایجاد می‌کند.

اما جمعه شهرک طاقانی اظهار داشته بود که شهرک‌های محروم ماهشهر از ابتدایی‌ترین حقوق خود از جمله دسترسی به آب آشامیدنی سالم و ارزان محروم هستند. او گفته بود:

«ما از نداشتن و فقر ناراحت نیستیم ما از تبعیض ناراحتیم؛ آلودگی ۲۳ مجتمع پتروشیمی برای ما بوده اما پول آن برای تهرانی‌ها و کار آن برای جوانان دیگر استان‌هاست.»

جاسم عبادی، امام جمعه شهرک چمران ۲۱ آبان ۱۳۹۸ گفته بود:

«از وقتی کار خود را به عنوان امام جمعه شروع کردم متوجه شدم فقر در شهرستان بندر ماهشهر به شدت بیداد می‌کند؛ ۷۰ درصد از مراجعات به دفتر امام جمعه برای فقراست.»

امام جمعه شهرک چمران همچنین گفته بود فرسودگی مدارس این شهر به حدی است که هر لحظه امکان دارد سقف یکی از مدارس ریزش کند.

در حالی که شهروندان عرب با فقر، بی‌کاری و تبعیض سیستماتیک دست و پنجه نرم می‌کنند، ساکنان عمدتا غیربومی شهرک چمران در منطقه‌ای با امکانات مناسب به زندگی می‌کنند.

اعتراض‌ها در ماهشهر ریشه‌دار و همواره به دلیل فقر و تبعیض اعتراض‌ها از سال‌ها پیش جریان داشته است. در جریان اعتراض‌های تابستان ۱۴۰۰ به بی‌آبی در استان خوزستان، ماهشهر (معشور) یکی از شهرهایی بود که مجددا شاهد اعتراض‌های گسترده و سرکوب خونین معترضان بود. در اعتراض‌های ۱۴۰۰ سپاه مجددا نفربر و سلاح‌های سنگین را به سطح شهر آورد.

عیسی بالدی، کارگر عرب از جمله افرادی بود با وجود اینکه در اعتراض‌ها حضور نداشت و هنگامی که داشت به سر کار می‌رفت در شهرک طالقانی (کوره) با اصابت گلوله نیروهای امنیتی کشته شد.

• با سپاس از قُصی دورقی برای همیاری در تهیه این گزارش.