اشاره: پرداختن به اندیشه‌ها و دیدگاه‌های فلسفی در باره‌ی ترجمه، مرز مشخصی با بررسی علمی آن در چارچوب زبان‌شناسی و ترجمه‌شناسی دارد. این فاصله را پرداختن به سویه‌های زبان‌شناسانه و ترجمه‌شناسانه‌ی متن‌ها و زبان‌های مبدأ و مقصد از یک سو و تحلیل عناصر و جزئیات آن‌ها با نمونه‌های مشخص یا تطبیقی از سوی دیگر، آشکار می‌کند. نظریه‌پردازی در زمینه‌ی ترجمه، بدون تمرکز بر ترجمههای رایانه‌ای و ترجمه‌افزارهایی که ممکن است تا چند دهه‌ی دیگر نیاز به مترجمان شفاهی و کتبی را دست‌کم در بعضی زمینه‌ها برطرف کنند، به تکرار دامن می‌زند.
با این پیش‌زمینه، باید از شرکتی نوپا در شهر کلن آلمان سخن به میان آورد که غول‌های “سیلیکون ولی” در آمریکا را به رقابت می‌طلبد: این شرکت می‌گوید سرویس ترجمه‌‌گرش از خدمات مشابه گوگل و مایکروسافت بهتر است. آیا این خودبزرگ‌بینی است؟ هفته‌نامه‌ی «اشپیگل» ترجمه‌افزار این شرکت را برای پی بردن به واقعیت آزمایش کرده است، آن هم با ترانه‌ی اسپانیایی «دسپاسیتو» (آرام آرام) از لوئیس فونسی.
«می‌خواهم گلویی آرام نفس بکشم» − مقایسه میان ترجمه‌افزارهای اینترنتی
به نظر می‌رسد روزگار واژه‌نامه‌های چاپی به سر آمده باشد. امروزه، هرکس قصد ترجمهی نوشته یا گفته‌ای را به زبانی خارجی یا برعکس داشته باشد، بیشتر به واژه‌نامه‌های دیجیتال رجوع می‌کند. همچنین با کمک ترجمه‌افزارهایی مانند مترجم «گوگل» یا مترجم «بینگ»، کاری از شرکت «مایکروسافت»، می‌توان اطلاعات نوشتاری را از سراسر جهان تنها با چند کلیک مختصر و بدون تأخیر قابل توجهی به زبانی دیگر به صفحه‌ی نمایش کامپیوتر خود انتقال داد.
هرکس بخواهد، می‌تواند به این روش، از متن‌های فلسفی به زبان فرانسوی گرفته تا دستورهای پخت غذای ایتالیایی «ریزوتو» را به همین زبان برگزیند، اما بعد آن‌ها را به آسانی به زبان مادری خود بخواند. این، وعده‌ی خدمات ترجمه دست‌کم در بُعد نظری است، به این دلیل که تاکنون، ترجمه‌افزارهای آنلاین، اغلب هنوز بسیاری از انتظارها را برآورده نکرده‌اند: متن‌های ترجمهشده بسیار نادقیق و بعضاً از نظر زبانی نیز تا حد زیادی نادرست برای کاربر به نمایش درمی‌‌آید. یک نمونه: سرویس مترجم گوگل از این سطر متن انگلیسی
“Your brother’s gonna kill me and he’s six feet ten”
در ترانه‌ی «تاب از دست دادن تو را ندارم» (Can’t Stand Losing You)، کاری از گروه موسیقی «پلیس»، این ترجمه را به دست می‌دهد:
«برادر تو مرا خواهد کشت و او شش فوت ده است.»
در این مورد برای فهم، ابتدا باید اندکی در باره‌ی جمله تأمل کرد.
«دیپاِل»: ترجمهی یک میلیون واژه در کمتر از یک ثانیه
در حال حاضر، شرکت نوپایی در شهر کلن آلمان قصد دارد ترجمهی اینترنتی را بهبود ببخشد. شرکت «دیپاِل» (DeepL) بر کاربرد یک شبکه‌ی عصبی مصنوعی تکیه دارد که پردازش اطلاعات آن از راه ابررایانه‌ای در ایسلند جریان می‌یابد. در وبسایت شرکت یادشده آمده است که این ابررایانه بازدهی کافی دارد تا یک میلیون واژه را در کمتر از یک ثانیه ترجمه کند.
این‌که حداقل ترجمهی آلمانی «دیپاِل» ممکن است بهتر از گوگل، رقیب آن از منطقه‌ی سیلیکون ولی، باشد، دست‌کم با ترجمهی سطر پیش‌گفته از ترانه‌ی گروه پلیس مشخص می‌شود و جای امیدواری باقی می‌گذارد: «برادرت مرا خواهد کشت و او یک متر و ۸۰ سانتی‌متر قد دارد.» دیپاِل واحد اندازه‌گیریِ طول، فوت (foot)، را به متر تبدیل می‌کند، هر چند در این بین، ده اینچِ طولِ قد در آن سطر ترانه محاسبه نمی‌شود. پس از تبدیلِ واحدِ درست در مورد طولِ «شش فوت و ده اینچ»، حاصل در اصل بیش از دو متر خواهد بود.
اما «دیپاِل» در ترجمهی متن‌های پیچیده مانند گزارش‌های خبری تا چه حد مناسب عمل می‌کند؟ و مثلاً متن ترانه‌های خوانندگانی چون ریانا و لوئیس فونسی یا توییت‌های رئیس جمهوری فرانسه را چقدر مطابق اصل ترجمه می‌کند؟ ما در مجموعه-عکس‌مان با کاربرد پنج متن بررسی کردیم، ترجمه‌افزارهای گوگل، مایکروسافت و دیپاِل در مقایسه با یکدیگر چگونه کار می‌کنند.
واقعاً به نظر می‌رسد که دیپاِل بسیاری از متن‌ها را دقیق‌تر از ترجمه‌افزارهای رقیب خود برمی‌گرداند، اگرچه کارش هنوز هم بی‌ایراد نیست. البته این‌که کار ترجمه جداً رضایت‌بخش به انجام می‌رسد، در اصل بیش از همه به این دلیل است که نرم‌افزار مربوط می‌تواند معنای واژه‌های منفرد را در بافت متن دریابد، در حالی که سرویس‌های خودکار دیگر متن را تا حدی واژه به واژه برمی‌گردانند.
ترجمه‌افزارهای دیگر نیز پیشرفت کرده‌اند
به این ترتیب، فنون ترجمه‌افزارهای آنلاین دو شرکت گوگل و مایکروسافت مدت‌ها بر پایه‌ی روش ترجمهی به اصطلاح آماری استوار بود. در این روش، برنامه‌ای کامپیوتری مجموعه‌ای از متن‌های دوزبانه را تحلیل می‌کند. سپس، واژه‌ها بر مبنای بسامد کاربرد و نزدیکی متقابل‌شان به هم، دسته‌بندی می‌شوند. در مورد اصطلاحات روزمره یا همنام‌ها (Homonymen)، یعنی کلمه‌ها یا عبارت‌هایی که معادل مفهوم‌های متفاوت هستند، مبنای یادشده فوراً باعث خطای ترجمه می‌شود.
گوگل این فرایند ترجمه را در پایان سال ۲۰۱۶ بهبود بخشید و اکنون -مانند دیپاِل- برای ترجمهی چند زبان، از نظام شبکه‌های عصبی مصنوعی استفاده می‌کند که نه هر تک‌واژه، بلکه جمله‌های کامل را ترجمه می‌کند.
ظاهراً دیپاِل برتری دیگری نیز دارد: ترجمه‌افزار آنلاین آن برای ترجمههای خود به حجم وسیعی از داده‌های تطبیقی معتبر دسترسی دارد که غول‌های فناوری مانند گوگل آن‌ها را در اختیار ندارند. تا پایان ماه اوت امسال [۲۰۱۷]، این شرکت نوپا در کلن همچنان «لینگویی» (Linguee) نام داشت و از ماه آوریل سال ۲۰۰۹ واژه‌نامه‌ی آنلاینی با همین نام را در اختیار کاربران قرار می‌دهد. این واژه‌نامه مبنای داده‌های ترجمه‌افزار دیپاِل را تشکیل می‌دهد.
ترجمه‌‌پرداز لینگویی با مجهز به یک جست‌وجوگر است و ترجمههای دوزبانه‌ای را در بافت جمله‌های کامل به کاربر نشان می‌دهد. برای نمونه، با مجموعه‌جمله‌های ترجمهشده می‌توان دریافت یک واژه در چه بافت زبانی‌ای بیشتر به کار می‌رود. از این رو، وبسایت لینگویی برای بسیاری کمک‌افزار ترجمه به شمار می‌رود.
برتری ترجمه‌ابزار، در آزمایش ناگهانی
بخش بزرگ متن‌های ترجمه‌ای وبسایت لینگویی از شبکه‌ی اینترنت برگرفته شده و مترجمان شفاهی و واژه‌شناسان آن‌ها را تصحیح کرده‌اند. طی بیش از ده سال، این شرکت توانسته بیش از یک میلیارد جمله‌ی ترجمه‌ای فراهم بیاورد که با آن‌ها نظام‌های یادگیری انسان را نخست به ترجمه‌افزار لینگویی و اکنون به ترجمه‌گر مبتنی بر شبکه‌ی عصبی شناساندند.
آن‌طور که این شرکت نوپا در صفحه‌ی اینترنتی خود می‌نویسد، برنامه‌ی ترجمه با کاربرد نظام شبکه‌ی عصبی مصنوعی قادر خواهد بود هر نوع متنی را ترجمه کند و در این حین، کیفیتی بهتر از همه‌ی ترجمههای گذشته داشته باشد. این ویژگی را آزمایشی ناگهانی به سفارش شرکت دیپاِل ثابت می‌کند.
مترجمان شفاهی مستقل، در آزمایش خود ۱۰۰ جمله را که هم ترجمه‌افزار دیپاِل و هم ابزارهای آنلاین شرکت‌های گوگل، مایکروسافت و فیس‌بوک ترجمه کرده بودند، بررسی کردند. در آخرین مورد، در فیس‌بوک، یادداشت‌ها و نظرهای خوانندگان نوشته‌ها به زبان‌های گوناگون به نمایش درمی‌آیند. دیپاِل در ترجمههای خود آشکارا بیشتر جمله‌های درست به دست می‌داد تا ترجمه‌افزارهای آنلاینی که شرکت‌های بزرگ اینترنتی در آمریکا ارائه کرده‌اند.
در آزمایش همکاران اشپیگل هم ترجمه‌گر دیپاِل در مجموع نتیجه‌های رضایت‌بخشی به دست داد. البته این ترجمه‌گر هم هنوز در بعضی جاها اشکال‌هایی دارد و بخشی از ترجمههای آن خطاهای نگارشی یا دستوری دارند. اما در کل، ترجمه‌افزارهای اینترنتی از نظر صرف درست فعل‌ها و ترکیب مناسب جمله‌ها رضایت‌بخش هستند.
در حال حاضر، خدمات ترجمه‌گر اینترنتی دیپاِل به هفت زبان رایگان در اختیار کاربران قرار دارد. این هفت زبان انگلیسی، فرانسوی، اسپانیایی، ایتالیایی، هلندی، لهستانی و آلمانی هستند. در آینده، زبان‌های دیگری مانند چینی ماندارین، ژاپنی و روسی نیز به آن‌ها اضافه خواهد شد. با این حال، تعداد زبان‌های این ترجمه‌گر اینترنتی هنوز زیاد نیست: ترجمه‌گر گوگل در حال حاضر کاربرد ۱۰۳ زبان و مترجم بینگ دست‌کم ۶۰ زبان را پوشش می‌دهد.
منبع: اشپیگل
در باره ترجمه
- گفتگو با داریوش آشوری در مقام مترجم
- سیاوش مسلمی: زبان و ترجمه نزد بنجامین لی ورف
- سیاوش مسلمی: ترجمه نزد والتر بنیامین
- سیاوش مسلمی: ترجمه از نظر شلایرماخر
- سیاوش مسلمی: «بازخوانی شلایرماخر: ترجمه، شناخت و فرهنگ» − معرفی کتاب
- سیاوش مسلمی: رویکرد لوتر به ترجمه
- سیاوش مسلمی: زبان و ترجمه نزد لئو وایسگربر
- جویا آروین: میرشمس‌الدین ادیب‌سلطانی و مسئله زبان
- سیاوش مسلمی: ترجمه در اندیشه هومبولت
- محمدرضا نیکفر: آموختن و آمیختن
- مراد فرهادپور: ترجمه؛ استعاره‌ای برای تفکر، دردنشانی از بحران‌های تفکر
- ر.رمضانی: ده فرمان ترجمه
- مهدی جامی: در جست‌وجوی واژه و معنا- گفت‌وگو با داریوش آشوری
- مهدی جامی: تکنیک‌های گسترش واژگان – گفت‌وگو با داریوش آشوری
- هویت، بحث ملتِ دپرسیو است؛ گفت‌وگو با محمدرضا نیکفر