انتشار گزارش سازمان ملل روند خلع سلاح شیمیایی حکومت سوریه را وارد مرحله جدیدی ساخته است. این گزارش همانطور که از قبل عنوان شده بود فقط اصل اصابت بمب‌های شیمیایی حاوی گاز سارین را تایید کرده و مستقیما از این صحبت نمی‌کند که چه کسی یا چه گروهی از سلاح شیمیایی استفاده کرده است.
اما به صورت غیرمستقیم علائم و نشانه‌هایی در این گزارش وجود دارد که امکان کاربست سلاح شیمیایی از سوی حکومت سوریه را تقویت می‌کند.
ظن قوی: حکومت، عامل کاربست سلاح شیمیایی
مستندات موجود در گزارش کمیته تحقیق سازمان ملل قوی‌تر از مدارک و دلایل سیستم های امنیتی آمریکا و فرانسه، انگشت اتهام را به طرف بشار اسد نشانه می‌گیرد.
سازمان دیده‌بان حقوق بشر و نشریه تایمز نیز به موازات سازمان ملل، تحقیقاتی در مورد حمله شیمیایی در سوریه انجام داده و نتیجه گرفته‌اند که محل پرتاب موشک‌های حامل گاز سارین کوه قاسیون بوده که مرکز ثقل حکومت سوریه است.
بازرسان سازمان ملل دو موشک شیمیایی را که به غوطه دمشق اصابت کرده، بررسی کرده‌اند. یکی از انها ابتدا به دیوار خورده و حفره‌ای ایجاد کرده است. دیگری در زمین فرو رفته و زمین را شکافته است. آنالیز قوس‌ها و حفره‌های ایجاد شده این ظن را ایجاد می‌کند که به لحاظ جغرافیایی محل پرتاب موشک‌ها کوه قاسیون در دمشق بوده باشد.
کاخ بشار اسد، گارد جمهوری و رکن چهارم ارتش سوریه در این کوه قرار دارند و این منطقه در اصل مرکز ثقل حکومت سوریه است. عمده حملات موشکی از این ناحیه به محل‌های تجمع مخالفان در حومه دمشق پرتاب می‌شود. کوه قاسیون یک منطقه نظامی است که نزدیک‌ترین و خودی‌ترین لایه‌های حکومتی و نظامی دولت سوریه در آنجا مستقر هستند.
اگر اطلاعات و داده‌های گزارش سازمان ملل درست باشند ، آنگاه احتمال اینکه حکومت سوریه مسئول انفجار های شیمیایی در روز ۲۱ اگوست بوده، افزایش می‌یابد. از آنجا که بازرسان و کارشناسان سازمان ملل از روش‌های استاندارد و شیوه‌های تجزیه و تحلیل متداول و متعارف استفاده کرده‌اند، ارزش فنی نتیجه‌گیری‌های آنها بالا است. این مساله باعث می‌شود تا مسئولیت حکومت اسد جدی‌تر از قبل به نظر برسد و احتمال تطابق آن با واقعیت افزایش یابد. اگر چه به صورت صد در صد آن را تایید نمی‌کند.
سازمان دیده‌بان حقوق بشر و نشریه تایمز نیز که به صورت جداگانه و مستقل تحقیقاتی را انجام داده‌اند، به نتیجه مشترکی رسیده‌اند که محل پرتاب موشک‌های حاوی گاز سارین کوه قاسیون بوده است. البته هر دوی آنها تاکید می‌کنند حاصل تحقیقات‌شان در حد گمانه‌زنی است و نتیجه قطعی و اثبات‌کننده‌ای را ارائه نمی‌دهد. اما همسویی تحقیقات فوق و خروجی گزارش سازمان ملل ، درستی ادعای مسئولیت حکومت سوریه در انفجارهای شیمیایی را به صورت جدی قوت می خشد. در گزارش سازمان ملل تصریح شده است که بر روی بقایای راکت های اصابت شده در محل انفجار الفبای روسی مشاهده می‌شود.
نتایج غیرمستقیم گزارش سازمان ملل که حکومت سوریه را در مظان اتهام بیشتر حمله شیمیایی نشاند، روسیه را به واکنش کشانده و شکاف آن با آمریکا را تشدید کرده است.
پرتاب راکت‌ها از محل استقرار حلقه مرکزی و فرماندهی حکومت سوریه، نه تنها مسئولیت این حکومت را آشکار می‌سازد، بلکه تعمد حکومت را نیز در استفاده بدون شرم و حیا از این سلاح‌های مرگ بار را نشان می‌دهد که اراده خود در سرکوب و شکستن مقاومت مخالفان را به نمایش گذاشته است.
عدم دسترسی مخالفان مسلح و گروه‌های نزدیک به القاعده به گاز سارین و قابلیت فنی و نظامی مورد نیاز برای پرتاب سلاح‌های شیمیایی یاد شده نیز فرضیه مسئولیت حکومت اسد در انفجار در منطقه غوطه را تایید می‌کند.
سوءظن نسبت به مخالفان
ممکن است این ادعا مطرح شود که برخی از مخالفان در ارتش سوریه و سطوحی از تصمیم‌گیران حکومت سوریه نفوذ کرده‌اند تا با پرتاب موشک از کوه قاسیون ،حکومت سوریه را بدنام ساخته و اقدامی تحریک آمیز برای مداخله نظامی غرب در سوریه علیه بشار اسد انجام دهند.
این فرضیه ممکن است، اما احتمال صحت آن پایین است. دشوار بتوان تصور کرد مخالفان چنین نفوذی در هیات حاکمه و ارتش سوریه داشته باشند. آنها در صورت چنین نفوذی، می‌توانستند ضربات سنگینی از داخل به حکومت سوریه وارد سازند که تاکنون چنین اتفاقی نیفتاده است. کوه قاسیون منطقه‌ای به شدت محافظت‌شده و امن‌ترین قلمرو حکومت سوریه است.
نتایج غیرمستقیم گزارش سازمان ملل که حکومت سوریه را در مظان اتهام بیشتر نشاند، دولت روسیه را به واکنش کشاند. پوتین گزارش سازمان ملل را به پیش‌داوری ، رویکرد سیاسی، برخورد گزینشی و شتابزدگی متهم کرد. حکومت سوریه همچنین بازرسان سازمان ملل را شماتت کرد که به مدارک حکومت سوریه در خصوص استفاده مخالفان از سلاح‌های شیمیایی توجه نکردند.
معاون نخست وزیر سوریه می‌گوید حکومت به آتش بس تمایل دارد اما شرط آن توقف مداخله خارجی، پذیرش طرح آشتی ملی حکومت سوریه و انجام انتخابات آزاد از سوی آن با حضور مخالفان است.
روسیه همانند حکومت سوریه کماکان مخالفان مسلح سوری را به استفاده احتمالی از سلاح شیمیایی در غوطه دمشق متهم می‌کند و می‌گوید مدارک سازمان ملل و نهادهای دیگر برای اثبات مسئولیت حکومت سوریه کافی نیستند. در عین حال ابتکار روسیه در اقناع حکومت سوریه به خلع سلاح شیمیایی نشانگر عقب‌نشینی تلویحی از این ادعا است.
البته در گزارش سازمان ملل قید شده است که تحقیقات آنها ادامه دارد و مابقی موارد ادعایی را نیز در دست بررسی دارند.
تشدید شکاف روسیه و غرب
گزارش سازمان ملل و نتایج مستقیم و تلویحی آن شکاف بین روسیه و آمریکا را تشدید کرده است. اکنون قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل در ادامه توافق آمریکا و سوریه در خصوص خلع سلاح شیمیایی موجب اختلاف نظر شده است.
آمریکا ، فرانسه و بریتانیا خواهان گنجاندن تهدید استفاده از زور در قطعنامه هستند تا بر اساس فصل ۷ منشور ملل متحد در صورتی که حکومت سوریه از تعهداتش تخطی کرد، برخورد نظامی علیه آن صورت گیرد . اما روسیه و چین مخالف هستند و می‌گویند اگر حکومت سوریه جدیت لازم در نابودی تاسیسات زرادخانه شیمیایی را به خرج نداد، آنگاه باید به این موضوع در قطعنامه دیگری پرداخت.
پوتین در موضع دیگری اظهارداشت اگر چه صد در صد نمی‌تواند بگوید سوریه به وعده‌هایش عمل خواهد کرد اما از مشاهده اقدامات آن تا کنون به خلع‌سلاح شیمیایی مطابق توافقنامه لاوروف و جان کری مطمئن است.
اما غرب به راحتی زیر بار این مساله نمی‌رود و با سوءظن به تحرکات سوریه و روسیه می‌نگرد. از این رو آینده توافق روسیه و آمریکا و تصویب آن در شورای امنیت سازمان ملل مبهم است.
تاثیر فضای دو قطبی شورای امنیت بر جنگ داخلی سوریه
جنبش اعتراضی مردم سوریه نیز کارت های زیادی برای بازی ندارد. از سوی دیگر وضعیت وخیم و تبعات منفی روز افزون منارعات خونین سوریه برای مردم این کشور و منطقه خاورمیانه ، ضرورت پایان بخشیدن به این تراژدی بزرگ را به اولویتی روز افزون بدل ساخته است.
جمیل قدری معاون نخست وزیر سوریه در مصاحبه با گاردین به نمایندگی از حکومت اعلام کرده جنگ داخلی سوریه به بن‌بست رسیده است. او گفت در این وضعیت حکومت سوریه به آتش بس تمایل دارد اما شرط آن توقف مداخله خارجی ، پذیرش طرح آشتی ملی حکومت سوریه و انجام انتخابات آزاد از سوی آن با حضور مخالفان است.
هدف از این پیشنهاد تحرک بخشیدن به وضعیت معلق کنفرانس ژنو است تا توافقی بین مخالفان و حکومت سوریه صورت گیرد اما رسیدن به این توافق محل تردید است. به نظر می‌رسد حکومت سوریه می‌کوشد خلع‌سلاح شیمیایی و توافق روسیه و آمریکا را به سمت پایان جنگ داخلی در سوریه سوق دهد و با حفظ کلیت حکومت سوریه اصلاحاتی نه چندان پردامنه را انجام دهد.
مخالفان نیز در وضعیت خوبی به‌سر نمی‌برند. احتمال سقوط حکومت سوریه بیش از قبل ضعیف شده است. در غیاب عدم مداخله نظامی غرب و متحدان منطقه‌ای آن و پرهیز از ارائه سلاح‌های سنگین به مخالفان ، تغییر استراتژیک در موازنه قوای کنونی دور از دسترس به نظر می‌رسد. برخی از ارزیابی‌ها حاکی از تداوم حضور بشار اسد در قدرت در کوتاه مدت است.
در این شرایط جنبش اعتراضی مردم سوریه نیز کارت های زیادی برای بازی ندارد. از سوی دیگر وضعیت وخیم و تبعات منفی روز افزون منارعات خونین سوریه برای مردم این کشور و منطقه خاورمیانه ، ضرورت پایان بخشیدن به این تراژدی بزرگ را به اولویتی روز افزون بدل ساخته است.
فاکتورهای تعیین‌کننده در این مسئله آمادگی دولت سوریه در میزان مشارکت دادن به مخالفان و همچنین چگونگی تعامل روسیه و آمریکا هستند.
روزهای آینده نشان خواهد داد آیا مشابه اتفاقاتی که در خصوص نحوه برخورد با انفجارهای شیمیایی رخ داد، به توافق در جنگ داخلی سوریه نیز منتهی می‌شود؟ یا بن‌بست موجود منجر به وقایع پیش‌بینی نشده‌ای می گردد.