سرنوشت سوریه در متن شرایط متغیر بین‌المللی

ظرف سه چهار روز گذشته، شرایط سیاسی بین‌المللی تغییرات چشمگیری کرده است.  تا روز چهارشنبه، آمریکا، بریتانیا، فرانسه، ترکیه و چند کشور عربی‌ خواهان اقدام فوری نظامی در سوریه، بدون مجوز شورای امنیت برای مجازات رژیم اسد به خاطر کاربست سلاح شیمیایی بودند.

کشورهای یاد شده حتی بدون گزارش بازرسان سازمان ملل در سوریه، خود را دارای دلیل کافی‌ برای متهم کردن رژیم سوریه می‌دانستند. جهان هر لحظه منتظر این حمله و وقایع ناشی‌ از آن بود. اما روز چهارشنبه ۷ شهریور، مجلس عوام بریتانیا در یک رأی‌گیری، شرکت این کشور در عملیات نظامی را بدون مجوز سازمان ملل رد کرد. این شکست سختی برای کامرون محسوب ‌‌شد، چرا که حتی ۳۰ نفر از اعضای حزب خودش هم علیه او رای دادند.

مخالفت مجلس بریتانیا با عملیات نظامی علیه سوریه، شکست سختی برای کامرون بود زیرا حتی ۳۰ نفر از اعضای حزب خودش هم علیه او رای دادند. روزنامه تایمز، این رای‌گیری را تحقیر کامرون نامید.

روزنامه محافظه‌کار تایمز، این رای‌گیری را تحقیر کامرون نامید. از همه بدتر این که سه وزیر کابینه هم، به بهانه‌های مختلف در رأی‌گیری شرکت نکردند. وزیر دفاع بریتانیا، فیلیپ هموند چنان جا خورده بود که در مصاحبه تلویزیونی خود، دو بار به جای اسد از صدام حسین نام برد.

پیش از آن کشورهای اتحادیه عرب، در جلسه سه شنبه خود، از حمایت از حمله نظامی به سوریه خودداری کرده بودند. آنها گرچه رژیم اسد را به جنایت نفرت‌انگیز علیه مردمش متهم می‌‌کنند، ولی‌ خواستار مذاکرات صبورانه، احترام به شورای امنیت و پرهیز از اقدامات عجولانه شده‌اند.

تنها عراق، الجزایر و لبنان به قطعنامه رای ممتنع دادند. البته همکاران وزارت خارجه آمریکا در قاهره بیش از این هم انتظار نداشتند. همین که این کشورها رژیم سوریه را تنها عامل حمله شیمیایی دانسته‌اند، برای آنها کفایت می‌کند.

نبیل فهمی‌ وزیر خارجه مصر پیشاپیش گفته بود: “مصر هرگونه دخالت نظامی در سوریه را رد می‌کند. ما معتقدیم که تنها راه‌حل بحران این کشور سیاسی است. مسئولان حمله احتمالی‌ شیمیایی، فقط زمانی‌ می‌‌توانند مورد بازخواست قرار گیرند که اطلاعات دقیقی‌ ارائه گردد.”

رئیس جمهور فرانسه نیز از نمایندگان پارلمان این کشور دعوت کرده که سوم سپتامبر برای رای گیری در مورد حمله نظامی به سوریه گرد هم آیند.  بنا بر نظرسنجی روزنامه “پاریزین” ۶۴ درصد از مردم فرانسه مخالف شرکت این کشور در جنگ سوریه هستند و ۵۸ درصد در مورد توانایی اولاند برای رهبری عملیات نظامی تردید دارند.

بنا بر نظرسنجی روزنامه “پاریزین” ۶۴ درصد از مردم فرانسه مخالف شرکت این کشور در جنگ سوریه هستند و ۵۸ درصد در مورد توانایی اولاند برای رهبری عملیات نظامی تردید دارند.

به این ترتیب باید دید که پارلمان فرانسه چه تصمیمی در این زمینه خواهد گرفت و آیا اولاند حتی با رای منفی‌ مجلس هم بر نظرش خواهد ایستاد یا نه‌.

گزارش بازرسان سازمان ملل

روز پنجشنبه گذشته هیئت بازرسان سازمان ملل کار خود را با مصاحبه با سربازانی که به ادعای دولت سوریه در اثر حمله شیمیایی شورشیان مجروح شده بودند، پایان داد و روز شنبه از سوریه خارج شد. آنها نمونه‌های برداشته شده را به آزمایشگاه‌های کشورهای مختلف اروپایی می‌فرستند.

گرفتن نتیجه می‌تواند تا سه هفته به طول انجامد. البته وظیفه آنان فقط قضاوت در این مورد است،که آیا حمله شیمیایی صورت گرفته،یا خیر. وگرنه این که چه طرفی‌ به این حمله دست زده، در حیطه وظایف آنها نیست.

از طرف دیگر آمریکایی‌‌ها اعلام کرده‌اند، که خودشان مدارکی حاکی از کاربست گاز سمی توسط رژیم اسد در اختیار دارند.  البته آنها هنوز این مدارک را ارائه نکرده‌اند و در این مورد تاکنون فقط زنجیره‌ای از شایعات شنیده شده است.

مثلا مجله فارین نوشته که سازمان‌های اطلاعاتی‌ گفت‌وگوهای تلفنی بین وزارت دفاع سوریه و فرمانده واحد شیمیایی را پس از حمله شیمیایی ثبت کرده‌اند. جزئیات این گفت‌وگو اعلام نشده ولی‌ کارمند وزارت دفاع دستپاچه به نظر می‌آید.

ویدئوهای منتشره از طرف شورشیان نشان می‌دهند چگونه موشک‌هایی‌ از یک کامیون خارج و بر یک موشک‌انداز نصب می‌شوند. یک کارشناس اسلحه می‌گوید موشک‌ها ظاهراً ایرانی و از نوع فلق ۲ هستند.

ماری هارف، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا اذعان کرد که آمریکایی‌ها نفهمیده‌اند چه کسی‌ دستور حمله مذکور را داده، ولی‌ قاعدتاً چنین کاری فقط در حیطه اختیارات فرمانده کل قوا، بشار اسد است. همچنین ویدئوهایی از طرف شورشیان منتشر شده‌اند که از جمله نشان می‌دهند چگونه موشک‌هایی‌ از یک کامیون خارج و بر یک موشک‌انداز نصب می‌شوند.

الیوت هیگینز کارشناس مستقل اسلحه که این ویدئو را تحلیل کرده است می‌گوید، موشک‌ها ظاهراً از نوع فلق ۲ و ایرانی‌ هستند که ۲۸۰ سانتیمتر طول و ۳۳ سانتیمتر قطر دارند.

این ویدئو کارشناسان سازمان ملل را نیز نشان می‌دهد، که مشغول بازرسی بازمانده همین نوع موشک در محل حادثه هستند. از این روشن می‌‌شود که ارتش سوریه موشک‌هایی‌ را در اطراف دمشق شلیک کرده است، ولی‌ هیچ مدرک محکمی وجود ندارد، که آنها حاوی مواد شیمیایی بوده باشند.

اما مهم‌ترین تحول در شنبه شب صورت گرفت، که باراک اوباما به همراه جو بایدن معاونش در کاخ سفید ظاهر شد و گفت می‌خواهد قبل از اقدام نظامی، موافقت کنگره را به دست آورد.

به نظر می‌آید که اوباما پس از قرار گرفتن در یک بن‌بست، اکنون راهی‌ برای حفظ اعتبار خود پیدا کرده است. قبل از این، همه چیز دلالت بر حمله قریب‌الوقوع علیه رژیم اسد، بدون موافقت سازمان ملل و کنگره آمریکا داشت.

تاکیدات اوباما در سال ۲۰۰۷ گریبان او را گرفته که در روزنامه بوستون گلوب نوشته بود: ” رئیس جمهور آمریکا قدرت این را ندارد که فرمان حمله یک جانبه نظامی بدهد مگر اینکه خطری برای ملت پیش آمده باشد.”

اوباما در واقع نیازی به تصویب کنگره ندارد. او دارای اختیار کافی‌، از طریق اختیار تامی است‌ که در زمان جنگ لیبی‌ در سال ۲۰۱۱ با امضای کنگره به او داده شد. اما اکنون می‌گوید رای کنگره، کشور را قوی‌تر می‌کند.

تغییر سیاست اوباما

اما آیا اکنون ملت آمریکا از طریق حمله شیمیایی توسط نیروهای بشار اسد، مورد تهدید واقع شده است؟ قانع کننده نبودن این استدلال در غرب را، دیوید کامرون نخست وزیر بریتانیا به طور دردناکی احساس کرد، هنگامی که نمایندگان مجلس عوام حمایت خود را از وی دریغ کردند و او مجبور شد خود را از جنگ با سوریه عقب بکشد.

اوباما چگونه رفتار خواهد کرد؟ او همچنان رژیم سوریه را تهدید می‌کند، ولی‌ حالا تصمیم را به عهده کنگره می‌گذارد که راه را برای عملیات نظامی باز کند و یا با آن مخالفت ورزد.

رئیس جمهور ایالات متحده گفت:” من برآنم که آمریکا باید دست به اقدام نظامی بزند، ولی‌ نیروهای زمینی‌ نباید وارد عمل شوند. برنامه ما یک عملیات محدود از نظر وسعت و زمان است، اما  قبل از اینکه دستور حمله، می‌خواهم موافقت نمایندگان ملت آمریکا را در کنگره به دست آورم.”

با توجه به اینکه کنگره تا ۹ سپتامبر در ‌تعطیلات تابستانی است، اوباما تحت فشار نیست تا فورا دست به اقدام بزند. به قول او “نیروهای آمریکایی‌ همواره آماده شروع حمله هستند، چه امروز، چه هفته آینده و چه یکماه دیگر”.

در نگاه اول چنین به نظر می‌آید، که اوباما خواسته است توازن قدرت را در کشور رعایت کند، او گفت:” ما قدیمی‌ترین دمکراسی مدون جهان هستیم، که قدرت ما تنها در ارتش مان نیست، بلکه در نقش پیشتاز ما در حکومت مردم هم هست، به وسیله مردم و برای مردم.”

اما وی در واقع نیازی به تصویب کنگره ندارد. او دارای اختیار کافی‌، از طریق اختیار تامی است‌ که در زمان جنگ لیبی‌ در سال ۲۰۱۱ با امضای کنگره به او داده شد. اما اکنون می‌گوید رای کنگره، کشور را قوی‌تر می‌کند.

به نظر می‌آید که اوباما با ارجاع تصمیم حمله به کنگره، راهی‌ برای خروج خود از بن بست پیدا کرده باشد. اگر کنگره موافقت کند، او می‌تواند به عنوان سرداری قاطع ظاهر شود و اگر نظرش رد شد، تقصیر را به گردن کنگره بیندازد.

به این ترتیب، اوباما با تغییر مسیر خود، نه فقط زمان به دست می‌‌آورد تا بازرسان سازمان ملل گزارش خود را بدهند، بلکه علاوه بر آن یک راه فرار هم برای خود تدارک می‌بیند: در بحث‌های کنگره می‌‌تواند به عنوان سرداری قاطع که کنگره تصمیمش را تأیید کرده ظاهر شود و یا اگر نظرش رد شد، تقصیر را به گردن کنگره بیندازد. به علاوه بحث در کنگره به او این امکان را می‌‌دهد که محبوبیتش را که طبق آمار اخیر NBC به ۴۴ درصد کاهش یافته است، دوباره بالا ببرد.

با وجود این، خطری هم وجود دارد که اوباما با رد نظرش در کنگره، به مثابه یک رئیس جمهور بی‌‌عرضه جلوه کند. همچنین  برای رژیم سوریه فرصت کافی‌ باقی‌ خواهد ماند که خود را برای حمله آمریکا آماده کند. اپوزیسیون سوریه از هم اکنون از اوباما خشمگین است. آنها می‌ترسند که اسد از تعلل آمریکا استفاده کند و حملاتش را علیه شورشیان تشدید کند.

در واشنگتن گفته می‌شود، که اوباما تصمیمش را پس از گفت‌وگو با رئیس ‌ستاد ارتش درروز جمعه گرفته بود. ولی‌ پس از آن بحث شدیدی بین مشاورانش پیش آمد و تعدادی از آنان گفتند به رای کنگره اصلا مطمئن نیستند. روز شنبه این نارضایتی خود را نشان داد.

چارلی رانگل نماینده دمکرات که معمولاً به اوباما وفادار است، به CNN گفت، اوباما منتظر رای کنگره است، ولی‌ تصمیمش را از قبل گرفته است. رانگل که خودش مخالف حمله نظامی است، ادامه داد:” من که نمی‌بینم آمریکا در جایی‌ تهدید شده باشد و من در جایی‌ نمی‌‌بینم که امنیت ملت ما به خطر افتاده باشد.”

این در حالی است، که جان مک کین سناتور با نفوذ جمهوریخواه، خواهان شدت عمل بیشتر و توسعه عملیات نظامی تا حد فراهم کردن برتری شورشیان است تا بتوانند رژیم اسد را سرنگون کنند. وی با این نظر مخالف است که شورشیان، جهادگرایان طرفدار القأعده هستند و آنها را رزمندگان راه آزادی می‌داند.

 اوباما باید تمام سرما‌یه سیاسی خود را هزینه کند، تا بتواند کنگره را که خودش مردد است و سال‌هاست مانع از حرکت اوست، قانع سازد.