تلسکوپ خورشیدی جدید ناسا موسوم به آیریس، که کمتر از یک ماه پیش عازم فضا شده بود، اولین تصاویرش را از لایه‌های تحتانی جو خورشید ارسال کرد؛ منطقه‌ای مرموز و بکر از نزدیک‌ترین و آشناترین ستاره.
این تصاویر که فقط ۲۱ ساعت بعد از بازگشایی درپوش محافظ تلسکوپ تهیه شده‌اند، از جزئیات جو تحتانی خورشید – منطقه‌ای موسوم به «ناحیه سطح مشترک» – پرده گرفته‌اند. فضاپیمای آیریس (مخفف «طیف‌نگار تصویری ناحیه سطح مشترک») موفق شده در این نماها، نگاه دقیقی به ساختارهای مغناطیسی باریک و جریانات رشته‌ای‌شکل ماده در جو خورشید بیفکند. به گفته مقامات ناسا، همین تصاویر اولیه هم حکایت از تبادل انرژی هنگفتی در منطقه سطح مشترک جو خورشید دارند.
به گفته جان گرانسفلد، معاون ستاد مأموریت‌های علمی ناسا در شهر واشنگتن، «با چنین افتتاح باشکوهی و با همین رصدهای اولیهٔ آیریس، پنجره تازه‌ای را به روی تغییر و تبدّلات جو خورشید گشوده‌ایم. حالا هم منتظر رهنمودهای تازه‌ای هستیم که آیریس [برای توضیح چنین پدیده‌هایی] در اختیارمان خواهد گذاشت».
درپوش تلسکوپ، اولین بار در هفدهم ژولای گشوده شد و به آیریس اجازه داد اولین عکس‌های خورشیدی‌اش را تهیه کند. این عکس‌ها نشان از ساختارهای باریک و رشته‌ای‌شکلی می‌دهند که تاکنون در هیچ‌کدام از مشاهداتی که از جو خورشید انجام پذیرفته، تشخیص داده نشده بودند. به گفته دانشمندان، مشاهدات آیریس همچنین حاکی از اختلاف چشمگیر دما و چگالی لایه‌های سازندهٔ ناحیه سطح مشترک خورشید، ولو در محدوده‌ای به فاصله تنها چندصدکیلومتر از همدیگر هستند. به این فهرست، همچنین بایستی نام نقاط چشمک‌زنی در همان حوالی را هم اضافه کرد که حکایت از نحوه انتقال و جذب انرژی در این ناحیه از جو خورشید دارند.
احتمالاً همین انرژی هنگفتی هم که در ناحیه سطح مشترک خورشید جریان دارد، همان تغییر و تبدّلات جو فعال خورشید را سبب می‌شود و لایه‌های فوقانی دمای جو این ستاره را به مقادیر سرسام‌آوری تا حدود ۱ میلیون درجه سانتیگراد افزایش می‌دهد. عوارضی که در این ناحیه پیدا شده‌اند، همچنین می‌توانند عامل تحریک باد خورشیدی، که در تمام طول منظومه شمسی می‌وزد هم باشند. در اثنای همین بادها و بعضاً این طوفان‌های مهیب خورشیدی‌ست که ماهواره‌های واقع در مسیر، زیر آماج جریانات غلیظ ذرات باردار خورشیدی قرار می‌گیرند و همین بعضاً حتی منجر به تخریب ترمینال‌های الکتریکی این ماهواره‌ها و تعلیق خدمات سامانه GPS می‌شود.
قرار است آیریس در جریان مأموریت دوساله‌اش، به بررسی دقیق ناحیه سطح مشترک خورشید ادامه دهد؛ ناحیه‌ای که بیشترین امواج فرابنفش خورشیدی را هم از خودش ساطع می‌کند. از دیگر اهداف این فضاپیما، بررسی نحوه جابجایی، تقویت انرژی و همچنین افزایش دمای ماده حین گذار از نواحی تحتانی به لایه‌های فوقانی جو خورشید است.
تلسکوپ مستقر بر این فضاپیما، که آمیزه‌ای از یک تلسکوپ و یک طیف‌سنج فرابنفش است، اختصاصاً به منظور تهیه تصاویر دقیق و هراز چند ثانیه‌ای از خورشید، با قابلیت تشخیص مناطقی به ابعاد تنها ۲۴۱ کیلومتر طراحی شده (مقایسی که با توجه به ابعاد کلّی خورشید، و همچنین فاصله ایمن تلسکوپ، در نوع خودش بی‌نظیر است). طیف‌سنج این تلسکوپ هم با تجزیه نور خورشید به انواع طول موج‌ها و محاسبه میزان انرژی ساطع‌شده در هر طول موج، به تجزیه و تحلیل نور خورشید خواهد پرداخت.
طی چند هفته آتی، دانشمندان با پالایش داده‌های اولیه آیریس، از سلامت ابزارهای مختلف این فضاپیما مطمئن می‌شوند؛ عملیاتی که تابدینجا با موفقیت چشمگیری همراه بوده. به گفته آلن تایتل، پژوهشگر ارشد آیریس، «کیفیت تصاویر و طیف‌هایی که از آیریس می‌گیریم، حیرت‌انگیز است – درست همان چیزی که انتظارش را داشتیم. هنوز مانده تا درک درستی از مشاهداتمان صورت دهیم، اما کیفیت تصاویر، همین امکان را برای ما میّسر می‌کند».
توضیحات تصاویر:
۱- تصویر فرابنفش از لایهٔ تحتانی جو خورشید، ۲۱ ساعت پس از بازگشایی درب تلسکوپ آیریس / NASA – IRIS
۲- طرحی از فضاپیمای آیریس، که در ژوئن ۲۰۱۳ به فضا پرتاب شد / NASA