سکسوآلیته

در بخش اندیشه زمانه پاورقی تازه‌ای منتشر می‌شود: ترجمه کتاب سکسوآلیته اثر جفری ویکس. این کتاب دارای ۶ فصل است. اصل انگلیسی آن ۱۹۴ صفحه است. در هر هفته قسمتی از یک فصل در “اندیشه زمانه” منتشر می‌شود. مطلب به گونه‌ای است که می‌توان از هر جایی خواندن آن را آغاز کرد، هر چند طبیعی است که بهتر است بر مبنای نظم کتاب خوانده شود. پس از انتشار کتاب به صورت پاورقی کل آن در کتابخانه زمانه عرضه خواهد شد.

نخست،پیشگفتارهای کتاب:

پیشگفتار مترجم فارسی

مطالعاتِ امور جنسی، حوزه‌ای بسیار نوپاست و به بررسی جنبه‌های مختلف (هنری، فرهنگی، اقتصادی، جغرافیایی، تاریخی، ادبی، سیاسی، و روان‌شناختی) امور جنسی می‌پردازد؛ بنابراین، بینارشته‌ای است و می‌کوشد تا امور جنسی را در تقاطعی از مفاهیمِ تواناییِ جسمانی و سن و طبقه و قومیت و جنسیت و هویت جنسیتی و بهداشت و ملیت و نژاد و دین و هویت جنسی بکاود. با این‌که عمر زیادی از این مطالعات نمی‌گذرد اما کارهای بسیاری در این زمینه انجام گرفته است و کتاب‌ها و مقالاتِ بسیاری در این حوزه منتشر شده است و چنین رشته‌ای در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود. کتاب «سکسوآلیته» (۱۹۸۶، ۲۰۰۳، ۲۰۰۹) نوشته‌ی جفری ویکس نیز در زمره‌ی همین ادبیات است.

اگر کسی به حوزه‌ی مطالعات امور جنسی و هم‌چنین مطالعات تاریخی و جامعه‌شناختی در زمینه‌ی دگرباشانِ جنسی کرده باشد، به احتمال بسیار با نام و اهمیتِ کار جفری ویکس آشناست. وی یکی از دانشگاهیانِ انگلیسیِ پیشگام بود که در «جبهه‌ی رهایی همجنسگرایان» مشارکت داشته و یکی از اعضای موسسِ نشریه‌ی «چپ گی» بوده که در ده شماره (۱۹۷۵ تا ۱۹۸۰) منتشر گشت.

جفری ویکس کتاب‌های بسیاری در حوزه‌های متعددی منتشر کرده که برخی از آن‌ها که مستقیما به امور جنسی مربوط می‌شوند عبارتند از: امور جنسی و ناخشنودی‌های‌اش (۱۹۹۳)؛ سکس، سیاست و جامعه (۱۹۸۹)؛ علیه طبیعت: مقالاتی درباره‌ی تاریخ و امور جنسی و هویت (۱۹۹۱)؛ اخلاق‌های ابداع‌شده: ارزش‌های جنسی در عصر عدم‌قطعیت (۱۹۹۵)؛ ایجادِ تاریخ جنسی (۲۰۰۰).

وی هم‌اکنون در دانشگاه «London South Bank» استادِ پژوهشگر است.

پیشگفتار ویراستار بر ویراست اول

همان‌طور که جفری ویکس در این کتاب اشاره می‌کند، ما همگی تقریبا برنامه‌ریزی شده‌ایم تا امور جنسی‌مان را چیزی کاملا طبیعی بدانیم. البته پُر واضح است که روابط جنسی یکی از شکل‌های روابط اجتماعی است، اما ما – دست‌کم در عرف عام – عادت کرده‌ایم که روابط اجتماعی را نیز چیزی «طبیعی» بدانیم. این وظیفه‌ی جامعه‌شناسی و دیگر علوم اجتماعی است که طبیعت‌گرایی را «واسازی» کنند و مشخص کنند که کنش‌ها چه‌طور از طریق تعاملِ اجتماعی معنا و فحوا پیدا می‌کنند. چرا نباید امور جنسی را در اصل پدیده‌ای بدانیم که از نظر اجتماعی مشروط است، یا نباید گوییم مثل بازی شطرنج یا روشِ آشپزی است.

نسلِ فیلسوفانِ آزادی‌خواه دوره پس از جنگ جهانی دوم ما را عادت داده‌اند که دنبالِ امور جنسی «طبیعی» و سرکوب‌نشده باشیم، انگار که اساسا شکلی ذاتی از روابط جنسی هست که در حوزه‌ی فرااخلاقی‌ای نمود دارد. همین نسل اما هم‌زمان محلی برای احیای دوباره‌ی همجنسگرایی و دگرجنس‌پوشی و بچه‌بازی و مباحثِ آتشین و انتقادی درباره‌ی مذاکره‌ی هویتِ جنسیتی شده است. همان‌طور که میشل فوکو (فیلسوف-تاریخ‌دان) اشاره می‌کند، امور جنسی چیزی بیش از یک برساخته‌ی تاریخی نیست. معنا و نمودِ امور جنسی پهناورتر یا بسیط‌تر از نمودهای مشخصِ اجتماعی و تاریخی‌اش نیست، و نمی‌توان شکل‌ها و تنوع‌های امور جنسی را توضیح داد مگر این‌که زمینه‌ی تاریخی و اجتماعی آن‌ها [شکل‌ها و تنوع‌ها] را بررسی کرد و توضیح داد.

جفری ویکس نوشته‌های بسیاری در حوزه‌ای دارد که می‌توان «جامعه‌شناسی جدیدِ امور جنسی» نامید، و نماینده‌ی آن علاقه‌ی دانشگاهی‌ای است که زمانی «حاشیه‌ای» بود و اینک اما کاملا شناخته‌شده و معتبر است. این پدیده‌ای است با نمودی اندکی کنایه‌آمیزکه امور جنسی بر تمام ابعادِ فرهنگِ عامه (مقایسه شود با: توده‌ی رسانه‌های جنسی‌ای که اخیرا در جوامع غربی در دسترس هستند، و حضورِ غالبِ تخیلِ جنسی در تبلیغات) غلبه یافته است و در همان حال چشم‌اندازهای جدیدی درباره‌ی سکسوآلیته شکل گرفته که می‌خواهند امور جنسی را به‌عنوان یک نمودِ فرهنگیْ واسازی کنند. هرچند، ما حالا آن‌قدر با سکسوآلیته درگیر هستیم که وقت‌اش رسیده تا این ایدئولوژیِ فراگیرنده را تفسیر کنیم و توضیح دهیم.

یکی از جنبه‌های مهمِ علاقمندیِ معاصرین به امور جنسی، پیوندی است که امور جنسی با مساله‌های خانواده و خویشاوندی و سازمانِ خانه دارد. «تاریخِ خانواده» به‌عنوان حوزه‌ای دانشگاهی، شانه‌به‌شانه‌ی رشدِ ابتکاراتِ سیاستِ اجتماعی و مداخلاتِ اجتماعی در زندگیِ خانواده‌ها و ظهورِ حوزه‌ی سیاستِ زیستی (bio-politics) (که کارِ حکومت را تنظیم‌گری و کنترل‌کردن می‌داند) به‌طور فزاینده‌ای رشد کرده است. هم درمان‌گری‌های روان‌شناختی و هم درمان‌گری‌های اجتماعی، توجه‌ی زیادی را به جنبه‌ی جنسیِ زیستِ مراجعین‌شان اختصاص می‌دهند. شاید این جنبه‌ی کنترلِ اجتماعی، کاملا جدید نباشد؛ چون در جوامعِ غربی در دوره‌ی پیشاصنعتی نیز کلیسا و اهالیِ روستا – هم‌چون حکومت‌های مدرنِ امروزی – دست‌کم به تنظیم‌کردن و سازمان‌دهیِ رفتارِ جنسی می‌پرداختند.

اما چیزی که در جوامعِ مدرنِ غربیْ متفاوت و اساسا جدید است، توجهی است که به عقلانی‌کردنِ امور جنسی مبذول شده و استیلایی است که امور جنسی بر مطالعاتِ علمی یافته. جفری ویکس در کتابِ خویش که بحثِ جامعه‌شناسیِ امور جنسی را مُفَصّل و دقیق مطرح کرده، پیوندِ امور جنسی به زمینه‌ی اجتماعی-تاریخی‌اش را به شیوه‌ای کاویده که نشان می‌دهد سکس چه‌طور از نظر اجتماعی و به‌طور پیچیده‌ای برساخته شده است. این امر طبیعتا مسائلِ مربوط به اخلاقِ جنسی را پیش می‌کشد که احتمالا ناخوشایندی‌های بسیاری را برخواهد انگیخت. زیرا اگر امور جنسی اساسا همایشی اجتماعی از تنوع‌های بی‌شمار باشد، پس هیچ‌چیزی «درست» یا «اشتباه» نخواهد بود. همان‌طور که ویکس با تاکید بیان می‌کند، نمی‌توان این مساله را نپرداخته رها کرد. ما همگی باشنده‌های عقلانی و هوشمندی هستیم که قادریم قوانینِ اخلاقی را انتخاب کنیم یا دست‌کم آن‌ها را اصلاح و سازگار کنیم.

پیتر همیلتن

پیشگفتار نویسنده بر ویراست دوم

این کتابِ کم‌برگ به‌نوعی مانیفستِ روشنفکرانه‌ی من است. این کتاب خلاصه‌ای است از یک مبحثِ دانشگاهی و جایگاه و موضعی که من در آن مبحث دارم. اما چیزی در این مبحث ثابت نمی‌ماند. هجده سال است که ویراستِ نخستِ این کتاب را تمام کرده‌ام و اتفاق‌های زیادی در من و دنیای امور جنسی روی داده است. این کتاب در طول این دوره پیوسته بازچاپ شده است. به‌طور کامل به اسپانیایی و ژاپنی ترجمه شده و بخش‌هایی از آن نیز به زبان‌های دیگر درآمده. از زمان انتشارِ نخستِ این کتاب، دیدگاه‌های من تغییرِ بنیادینی پیدا نکرده است. دانش‌پژوهیِ امور جنسی ما دستخوشِ دگرگونی شده است. چیزی که برای تاریخ‌دان‌ها و جامعه‌شناسانِ دهه‌ی ۱۹۸۰ سوژه‌ای محرمانه و رازآمیز به شمار می‌رفت، حالا بدل به موضوعی عمومی شده و در همه‌ی دانشگاه‌های دنیای غرب و جاهای دیگر تدریس می‌شود. کوهی از پژوهش‌های جدید و دریایی از مقالات و کتاب‌ها و نوشته‌ها در این زمینه وجود دارد. بنابراین، وقت‌اش رسیده بود تا نگاهی دوباره به کتاب «سکسوآلیته» انداخته شود تا ببینیم آیا با اهدافِ خوانندگانِ جدید در سده‌ی بیست و یکم هماهنگ و جور است یا نه.

وقتی ویراستار پیشنهاد داد که ویراستِ جدیدی از این کتاب انجام دهد، اعتراف می‌کنم که تردید داشتم. از یک سو، رساله‌ای که در میانه‌ی دهه‌ی ۱۹۸۰ درباره‌ی سکسوآلیته نوشته بودم، کامل و اشتیاق‌برانگیز بود و اولویت‌ها و دغدغه‌های زمانه‌ی خویش را بازتاب می‌داد. به من گفته بودند که این رساله یک‌جورهایی جایگاهِ کلاسیک پیدا کرده، و من عمیقا از تمام خوانندگانی که این لطف را به من داشتند سپاسگزارم. میلی نداشتم که دست به متن ببرم و نقطه یا ویرگولی را عوض کنم. از سوی دیگر اما، معنا ندارد که وقتی همه‌ی جهان در حال پیشروی و تغییر است، من در مباحثِ معاصر مشارکتی فعال نداشته باشم و این کتاب را در حالتِ جمود نگه دارم. خیلی از مسائلی که در دهه‌ی ۱۹۸۰ با آن‌ها دست به گریبان بودم، هنوز هم وجود دارند؛ مسائلِ جدیدی پیش آمده‌اند، و من نظراتِ راسخی درباره‌ی آن مسائل دارم. باور دارم که رویکردهایی که در دهه‌ی ۱۹۸۰ مطرح کردم هنوز هم با فهمِ امروزی هم‌خوان هستند. اما نیاز داشتند تا لباسِ جدیدِ دانش‌پژوهی به تن کنند. بنابراین به خودم اجازه دادم اقناع شوم که ویرایشِ جدیدی نیاز است. این هم نتیجه‌اش است.

ساختارِ ویراستِ جدید هم‌چنان تا اندازه‌ی زیادی همان ساختارِ ویراستِ نخست را دارد. اما در داخلِ همان ساختار فرصت یافته‌ام تا هر فصل را از نو بنویسم و به‌روز سازم تا هم هر جا لازم بود مباحث و استدلال‌ها را تقویت کنم و هم این‌که تغییراتِ جهان و ادبیات را در آن وارد سازم. پس این ویراست، سه‌برابرِ ویرایستِ نخست است. اما هم‌چنان – امیدوارم البته – نسبت به نیت‌ها و مقاصدِ اولیه و اصلی‌ام وفادار مانده، و راهنمایی مختصر درباره‌ی مباحثِ مربوط به تاریخ و سازمانِ اجتماعیِ امور جنسی دارد. خواننده‌ی علاقه‌مند می‌تواند دیدگاه‌های من را در کتاب‌های دیگری که درباره‌ی امور جنسی و صمیمیت (intimacy) نوشته‌ام دنبال کند، کتاب‌هایی که در بخش «مطالعه‌ی بیش‌تر» پیشنهاد شده‌اند. هم‌چنین تلاش کرده‌ام که در این بخش [«مطالعه‌ی بیش‌تر»] مجموعه‌ی گسترده‌ای از کارهای دیگر را نیز بیاورم. یکی از مباحثِ این کتاب آن است که امور جنسی تا اندازه‌ی زیادی بسته به نوع تفکر و نوشتارِ ما درباره‌ی آن، شکل گرفته و هم‌چنان شکل می‌گیرد. این کتاب سهمِ من در این فرآیندِ ضروری را نشان می‌دهد.

جفری ویکس – لندن، ۲۰۰۳

پیشگفتار نویسنده بر ویراستِ سوم

آخرین ویراست که در سال ۲۰۰۳ منتشر شد، بازنویسیِ کاملی از نسخه‌ی اصلی بود، و گستره‌ی وسیعی از مباحث و موضوعاتی را در بر گرفته که به‌ندرت در میانه‌ی دهه‌ی ۱۹۸۰ بدان‌ها پرداخته شده بود؛ برای مثال، ویراستِ دوم قادر بود خوانندگان را با مباحثی درباره‌ی روان‌شناسیِ تکاملی‌ای آشنا کند که عمدتا جایگزینِ مباحثِ زیست‌شناسیِ اجتماعیِ ویراستِ نخست شده بود. جهانی‌شدن و ایده‌ی «سکسِ جهانی» در مقامِ یک مفهومِ کلیدی عرضه شده بود، و مباحثِ نسبتا جدید درباره‌ی «صمیمیت» و «شهروندیِ جنسی»، بخشِ بیش‌ترِ نیمه‌ی دومِ کتاب را از نو درافکند.

کتاب «سکسوآلیته»، بر این سیاق، پیوسته خوانندگانِ زیادی داشته و از آن در رشته‌های گوناگونِ دانشگاهی به‌عنوانِ متنی کلیدی استفاده شده است. افراد مختلفی که در کنفرانس‌ها و سمینارهای داخل و خارج دیده‌ام بارها به من گفته‌اند که این کتاب چه‌اندازه برای تفکرشان درباره‌ی امور جنسی مهم بوده و چه‌اندازه برای دانشجویانْ کارگشا. هرچند، پنج سال از چاپِ ویراستِ دومِ این کتاب می‌گذرد. کارهای بسیار زیادی در طول این دوره درباره‌ی امور جنسی انجام شده، و امور جنسی و صمیمیت و جنسیتْ بخش‌های عادی و معمولِ برنامه‌های درسی و هم‌چنین گفتگوهای کلی در فرهنگِ ما شده است. به نظر می‌رسید زمانِ آن فرارسیده تا ویراستِ تازه‌ای از این کتاب داشته باشیم که مباحثِ کلانِ سده‌ی بیست و یکم را دربرگیرد.

هدف‌ام آن بوده است تا کتابی تازه‌شده و به‌روز تقدیم خوانندگان کنم، تا اطمینان حاصل شود که این کتاب در زمینه‌ی تخصصیِ خودش هم‌چنان نو و به‌روز است. ساختارِ کتاب عمدتا همان مانده، اما تک‌تکِ فصل‌ها بادقت و با توجه به دانش‌پژوهیِ کنونی بازبینی شده‌اند، و ۱۰هزار واژه‌ی دیگر به متنِ پیشین افزوده شده است. هدف‌ام این بوده است تا هماهنگی و وحدتِ روشنفکرانه‌ی این کتاب حفظ شود، و هم‌چنان اطمینان حاصل شود که در زمینه‌ی امور جنسی هم‌چنان پیشتاز خواهد بود. برای همین، این ویراستِ تازه به مبحثِ جهانی‌شدن نیز می‌پردازد: در رابطه با فهمِ ما از تعامل‌های جهانی و الگوهای تفاوت، و مفاهیمِ هم‌بسته‌ای چون جهان‌وطنی (cosmopolitanism) و نئولیبرالیسم.

تحلیل‌های پسافوکویی تمایل داشته‌اند تا نه‌تنها بر قدرت که بر حکومت نیز تاکید داشته باشد، و ماتریسِ جنسی را منحصرا بر حسبِ تنظیم و کنترل ببینند. در این ویراستِ تازه، من تاکیدِ تازه‌ای بر عاملیت داشته‌ام و آن را در رابطه‌ی با زندگیِ اروتیک و صمیمی بررسی کرده‌ام – نه‌تنها عاملیتِ جنبش‌های اجتماعی، که تاثیر میلیون‌ها تصمیمِ فردی درباره‌ی عشق و سکس و روابط که نقشه‌ی زندگیِ معاصر ما را در مقیاسی جهانی تحت تاثیر قرار می‌دهند. این تصمیم‌ها نیز از سوی گستره‌ی متنوعی از تجربه‌ها شکل گرفته‌اند. آن‌ها تفاوت‌های اتفاقی نیستند، بل تقاطعِ روابطِ قدرت و سوژگانی‌ها ساختارِ آن‌ها را مشخص کرده است.

تحلیلی از این دست (به‌ویژه تحلیلی از روابط طبقه و جنسیت و نژاد/قومیت) در دو ویراستِ نخست به دست داده شده بود، اما در این ویراست پرورده‌تر شده‌اند. هم‌چنین از فرصت استفاده کرده و با توجه به تاثیراتِ پس از یازدهمِ سپتامبر، به قدرتی که مذهب در بخش‌های مختلفِ جهان و از جمله امریکا در شکل‌دادنِ سیاستِ اخلاقی دارد نگاهی دوباره انداخته‌ام.

در رابطه با سکسوآلیته‌های مخالف‌خوان باید بگویم که اتحادِ مفهومی‌ای که از سوی برچسبِ نسبتا جدیدِ LGBTQ (لزبین، گی، دوجنسگرا bisexual، دگرجنس‌گونه transgender، و کوئیرqueer) عرضه شده است، حاکی از تغییراتی واقعی در جهانِ غیر-دگرجنسگرایی است؛ و من این‌ها را در ویراستِ‌دوم کاویده‌ام. دو موضوع به‌طور ویژه‌ای برجسته است. اولی سکوتِ فزاینده‌ای است که در دهه‌ی گذشته درباره‌ی مبحثِ دگرجنس‌گونه شده است. دگرجنس‌گونه‌گی، ذات‌گراییِ جنسیتی (gender essentialism) را عمیقا و شدیدا به چالش می‌کشد.

دومی، تاثیرِ زیادی است که ازدواجِ همجنسی (same-sex marriage) دارد، که هم در دنیای LGBTQ و هم در فرهنگِ بزرگ‌تر تفرقه‌افکن شده، و مساله‌ی تحرک‌بخشی برای فعالانِ سراسر دنیای غرب و ورای آن است. این‌ها مباحثِ مربوط به چیستیِ «تخلف» و «بهنجار» و «معمول» و ماهیتِ دگرجنسگراهنجاری (heteronormativity – هنجاریتِ دگرجنسگرامحور) و معناهای تنوع و انتخاب را تقویت می‌کنند.

هم‌چنین به مباحثِ مربوط به اخلاق‌ها و فلسفه‌ی اخلاق که در ویراستِ اول کاویده بودم نیز بازگشته‌ام. برای مثال، وقتی در نیمکره‌ی جنوبیِ زمین هنوز حقوقِ جنسی انسان‌ها پس‌ماند تلقی می‌شود، فرد تا چه اندازه‌ای می‌تواند ادعا کند که در غربِ امتیازیافته دست‌آوردی حاصل شده است؟ حقوق جنسی و شهروندیِ صمیمیانه (intimate citizenship) تا چه اندازه‌ای واقعا در خودِ غرب تضمین شده‌اند؟ چنین پرسش‌هایی نیز به نوبه‌ی خود با دیگر مباحثِ مربوط به بازشناسایی و عدالتِ اجتماعی و ستم‌دیدگی و شهروندیِ جهانی پیوند خورده‌اند و در فصل‌های ۵ و ۶ بدان‌ها پرداخته‌ام.

سرانجام، «پیشنهادهایی برای مطالعه‌ی بیش‌تر» و «کتاب‌شناسی» نیز کاملا به‌روز شده، و – البته امیدوارم – نقطه‌ی شروعِ مفیدی برای مطالعاتِ بیش‌تر فراهم آورد. در این ویرایشِ سوم، یک‌بار دیگر چالشی لذت‌بخش پیشِ روی‌ام بود تا موضوعاتِ مهمی که درباره‌ی امور جنسی مطرح می‌شوند را در محدوده‌ی کتابِ کم‌برگی چون این خلاصه کنم. امیدوارم خواننده نیز از کاویدنِ میوه‌ی تلاش‌های من لذت ببرد، و انگیزه‌ای شود برای مطالعه و پژوهشِ بیش‌تر. این امر، نهایی‌ترین دلیلِ چاپِ کتاب بوده است.

جفری ویکس – لندن، مارس ۲۰۰۹

ادامه دارد

آنچه خواندید پیشگفتارهای کتاب “سکسوآلیته” (امور جنسی) اثر جفری ویکس بود. مشخصات اصل انگلیسی کتاب:

Jeffrey Weeks: Sexuality, 3rd ed., New York and London: Routledge 2010