روسیه میزبان نشست سالانه کشورهای موسوم به بریکس (BRICS) است که سه‌شنبه یکم آبان / ۲۲ اکتبر در شهر کازان (قازان) در جنوب غربی روسیه آغاز شد.
بریکس مخفف کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است.
این گروه در سال ۲۰۰۶ شکل گرفت و برزیل، روسیه، هند و چین نخستین نشست «بریک» را در سال ۲۰۰۹ برگزار کردند. آفریقای جنوبی یک سال بعد به این گروه پیوست و نام گروه به «بریکس» تغییر کرد.
هدف این ائتلاف به چالش کشیدن انحصار اقتصادی و سیاسی غرب عنوان شده است. این گروه اولویت‌ها را تعیین می‌کند و هر سال در طی نشست، اعضا به نوبت میزبانی می‌کنند.
در سال ۲۰۲۳، بریکس دعوت‌نامه‌هایی را برای الحاق مصر، اتیوپی، ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی پس از درخواست این کشورها برای عضویت ارسال کرد. عربستان سعودی هنوز به‌طور رسمی نپیوسته است، اما سایر کشورها عضویت خود را آغاز کرده‌اند.
همزمان دعوت‌نامه‌ای نیز به آرژانتین ارسال شد، اما این کشور آمریکای جنوبی پس از اینکه خاویر میلی، رئیس‌جمهور منتخب در ماه دسامبر، بر اساس وعده‌هایش برای تقویت روابط با غرب، انتخاب شد، این دعوت را رد کرد.
گروه گسترش‌یافته بریکس اکنون حدود ۴۵ درصد از جمعیت جهان و ۲۵ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را شامل می‌شود.
چشم‌انداز گسترش بیشتر بریکس نیز وجود دارد. کشورهای آسیای جنوب شرقی اخیراً تمایل خود را برای پیوستن به این ائتلاف ابراز کرده‌اند.
در نشست گفت‌وگوی بریکس با کشورهای در حال توسعه که در ۱۱ ژوئن در روسیه برگزار شد، تایلند اعلام کرد که می‌خواهد به این ائتلاف بپیوندد.
در ۱۸ ژوئن، مالزی نیز پیش از سفر لی چیانگ، نخست‌وزیر چین، به این کشور، علاقه خود به پیوستن به بریکس را اعلام کرد.
ترکیه، عضو ناتو، نیز در ماه سپتامبر به‌طور رسمی درخواست پیوستن به بریکس را ارائه کرد.
تارا وارما، همکار اندیشکده بروکینگز در واشنگتن دی‌سی به خبرگزاری الجزیره می‌گوید:
اینکه تعداد زیادی از کشورها مایل هستند به روسیه سفر کنند، که تا مدت کوتاهی پیش به‌عنوان یک کشور مطرود برای نقض قوانین بین‌المللی با تهاجم به اوکراین شناخته می‌شد، نشان‌دهنده گرایشی است که تعداد فزاینده‌ای از کشورهای جهان دنبال می‌کنند: آن‌ها نمی‌خواهند بین شرکا یکی را انتخاب کنند.
حاضران نشست شانزدهم
این نشست سه‌روزه شانزدهمین نشست این گروه و بزرگ‌ترین گردهمایی رهبران جهان در روسیه طی دهه‌های اخیر است. به نوشته روزنامه بریتانیایی گاردین، ۳۶ تن از رهبران دنیا در این نشست حاضرند.
رهبران کشورهای عضو بریکس، از جمله نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین و سیریل رامافوسا، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی در این نشست حضور دارند.
رئیس امارات متحده عربی، محمد بن زاید آل نهیان، رئیس جمهوری اسلامی ایران، مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری مصر، عبدالفتاح السیسی، و نخست‌وزیر اتیوپی، آبی احمد، نیز برای شرکت در نشست به کازان رفته‌اند.
رهبران چندین کشور دیگر که علاقه‌مند به تعمیق روابط با بریکس هستند، از جمله رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه و نخست‌وزیر ویتنام، فام مین چین، نیز در این نشست حضور دارند.
رئیس‌جمهور برزیل، لوئیس ایناسیو لولا دا سیلوا، پس از اینکه در تاریخ ۱۹ اکتبر در خانه دچار آسیب سر شد، سفر خود به روسیه را لغو کرد. وزیر امور خارجه، مائورو ویرا، اکنون نماینده برزیل در نشست خواهد بود.
افزون بر این‌ها، محمود عباس، رئیس حکومت خودگردان فلسطین، و رهبرانی از الجزایر، جمهوری آذربایجان، بلاروس، اندونزی و مکزیک نیز در این نشست حاضر بودند.
ایده‌ها و دستور کار بریکس
موضوع اصلی که اعضای بریکس را متحد می‌کند، نارضایتی آن‌ها از نهادهای حکومتی جهانی به رهبری غرب، به ویژه در حوزه‌های اقتصادی است.
به گزارش گاردین، رئیس جمهوری چین، شی جین‌پینگ، در این نشست، پوتین را دوست عزیز خود خواند و «دوستی عمیق» میان چین و روسیه را ستود و گفت:
جهان در حال از سر گذراندن تغییرات عمیقی است که در یک قرن گذشته بی‌سابقه بوده، و وضعیت بین‌المللی نیز آشوبناک و درهم‌تنیده است.
شی افزود که پیوندهای روسیه و چین «محرک نیرومندی برای توسعه، احیا و نوسازی دو کشور» بوده است.
پوتین نیز در ادامه گفت که می‌خواهد در راستای تقویت ثبات جهانی، پیوندهای روسیه و چین را محکم‌تر کند:
ما می‌خواهیم هماهنگی‌مان را در همه پلتفرم‌های چندجانبه افزایش دهیم تا امنیت جهانی و یک نظم جهانی عادلانه را تضمین کنیم.
الجزیره می‌نویسد تحریم‌هایی که پس از تهاجم گسترده روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ علیه روسیه اعمال شد، بسیاری از کشورهای جنوب جهانی را نگران کرده، زیرا آن‌ها می‌ترسند غرب ابزارهای مالی جهانی را علیه آنان نیز به کار گیرد.
الجزیره همچنین به نقل از آسلی آیدین‌تاشباش، کارشناس سیاست خارجی ترکیه، می‌نویسد:
پس از جنگ غزه [که در آن آمریکا برای اسرائیل تسلیحات ارسال می‌کند]، روسیه و چین به‌طور مؤثرتری از این احساسات ضدغربی استفاده کرده‌اند و از نارضایتی‌ها نسبت به استانداردهای دوگانه غرب و استفاده از تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی توسط غرب بهره‌برداری کرده‌اند…. این به آن معنی نیست که قدرت‌های میانی می‌خواهند سلطه آمریکا را با سلطه چین جایگزین کنند، بلکه به این معنی است که آن‌ها آماده هستند تا با روسیه و چین همسو شوند تا جهانی پراکنده‌تر و مستقل‌تر داشته باشند.
نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند در این رابطه گفت خواستار حل سریع و مسالمت‌آمیز منازعه اوکراین است. او پیشتر در ماه اوت از کی‌یف و در ماه ژوئیه از مسکو دیدار کرده بود تا گفت‌وگوهای صلح را تشویق کند، اما تاکنون دستاورد روشنی نداشته است.
سیریل رامافوسا، رئیس جمهوری آفریقای جنوبی گفت مایل است نقش میانجی را در این منازعه بازی کند، و در عین حال روسیه را به عنوان «متحدی ارزشمند» و دوستی که «از همان ابتدا ما را در نبرد علیه آپارتاید حمایت کرد» ستود.
از جمله طرح‌های اقتصادی بریکس در این راستا کاهش وابستگی به دلار آمریکا و سیستم سوئیفت است. سیستم سوئیفت یک شبکه پیام‌رسانی بین‌المللی برای معاملات مالی است. دسترسی بانک‌های روسی به این سیستم از سال ۲۰۲۲ قطع شد.
در ۲۰۲۳، لولا داسیلوا، رئیس جمهوری برزیل، پیشنهاد یک ارز تجاری برای اعضای بریکس را مطرح کرد. اما کارشناسان هشدار داده‌اند که هرگونه ابتکار از این نوع ممکن است با چالش‌های بسیاری همراه باشد. در ماه اوت، اس جایشانکار، وزیر امور خارجه هند، نیز نسبت به واقع‌گرایانه بودن ایجاد یک ارز بریکس ابراز تردید کرد.
در عوض، اعضای بریکس اکنون بر استفاده بیشتر از ارزهای ملی خود برای تجارت دوجانبه کار می‌کنند تا از نوسانات ارزی در امان بمانند و وابستگی خود به دلار را کاهش دهند.
در همین زمینه، گاردین گزارش کرده که پوتین در دیدار روز سه‌شنبه خود با دیلما روسف، رئیس جمهوری سابق برزیل و رئیس کنونی «بانک نوین توسعه بریکس»، گفت که استفاده از ارزهای ملّی به جای دلار یا یورو «کمک می‌کند که در جهان امروز، توسعه اقتصادی تا حد ممکن از سیاست در امان بماند.»
مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری اسلامی ایران نیز در بخشی از سخنرانی‌اش در این نشست گفت:
در حال حاضر بیشتر کشورهای دنیا از اینکه آمریکا برای حل مشکلات داخلی و مالی خود، از دلار به‌عنوان سلاح و یا ابزار کنترل دیگر کشورها استفاده می‌کند، ناراضی هستند. دنیا بریکس را با هدف تلاش برای کاستن از قدرت دلار و افزایش مبادلات با پول‌های ملی می‌شناسد. این اقدامات به همراه راه‌اندازی و استفاده از ارزهای دیجیتال و بسترسازی برای استفاده از سازوکارها و فناوری‌های جدید مالی نظیر پیام رسان‌ها، در راستای اهداف اصلی بریکس است.
آیدین‌تاشباش در این رابطه به الجزیره می‌گوید:
چین اکنون جایگزینی برای سیستم پرداخت سوئیفت دارد، اگرچه استفاده از آن محدود است، و کشورهایی مانند ترکیه و برزیل به‌طور فزاینده‌ای ذخایر دلاری خود را به طلا تبدیل می‌کنند…. تبادل ارز برای معاملات انرژی نیز ایده‌ای محبوب است، همه این‌ها نشان از تمایل به استقلال مالی بیشتر از غرب دارد.
عبدالفتاح سیسی، رئیس جمهوری مصر نیز در دیدار با پوتین از حمایت‌های روسیه از پروژه‌های اقتصادی مصر قدردانی کرد. به نوشته گاردین، از جمله مهمترین این پروژه‌ها نخست نیروگاه اتمی مصر در الضبعه است که شرکت دولتی انرژی اتمی روسیه (روس‌اتم) آن را ساخته است.
اهمیت نشست برای پوتین
از زمانی که روسیه در فوریه ۲۰۲۲ تهاجم گسترده خود به اوکراین را آغاز کرد، این کشور و رهبرش منزوی شده‌اند.
یک ماه پس از شروع تهاجم، کانادا، اتحادیه اروپا، ژاپن، نیوزیلند، تایوان، بریتانیا و آمریکا مجموعه‌ای از تحریم‌ها را علیه بانک‌ها، پالایشگاه‌های نفت و صادرات نظامی روسیه اعلام کردند. از آن زمان تاکنون، تحریم‌های بیشتری علیه روسیه و متحدانش اعمال شده است.
در ماه مارس ۲۰۲۳، دیوان کیفری بین‌المللی (ICC) در لاهه حکم جلب ولادیمیر پوتین را صادر کرد و او را به جرم جنگیِ انتقال غیرقانونی کودکان از اوکراین متهم کرد.
حکم جلب دیوان کیفری بین‌المللی برای پوتین نیز به این معناست که او نمی‌تواند بدون اینکه با خطر دستگیری مواجه شود، به کشورهایی سفر کند که عضو اساسنامه رم هستند، اساسنامه‌ای که مبنای سازمان ملل برای تشکیل دیوان است.
در سال ۲۰۲۳، او در نشست بریکس در آفریقای جنوبی که یکی از امضاکنندگان این معاهده است، شرکت نکرد و دلیل آن فشار بر پرتوریا برای دستگیری رهبر روسیه در صورت حضور او بود.
رهبران غربی نیز عمدتاً تمایلی به همراهی با پوتین در هیچ نشست چندجانبه‌ای ندارند. پوتین در سال گذشته از شرکت در نشست G20 در هند خودداری کرد، هرچند دهلی نو عضو اساسنامه رم نیست.
حالا آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، نیز در نشست شانزدهم بریکس شرکت دارد و انتظار می‌رود که روز پنج‌شنبه با پوتین ملاقات کند.
روز دوشنبه، وزارت امور خارجه اوکراین از گوترش انتقاد کرد و گفت او در حالی که دعوت اوکراین برای حضور در نشست صلحی در ماه ژوئن در سوئیس را نپذیرفت، «دعوت پوتین، جنایتکار جنگی، را برای حضور در کازان پذیرفته است. این انتخاب اشتباهی است که به پیشبرد هدف صلح کمک نمی‌کند و فقط به اعتبار سازمان ملل آسیب می‌زند».
در این رابطه، تیموتی اش، همکار برنامه روسیه و اوراسیا در مؤسسه چتم‌هاوس، به الجزیره گفت:
پوتین به دنبال یک پیروزی بزرگ رسانه‌ای علیه اوکراین و غرب است و تلاش می‌کند پیامی ارسال کند که علی‌رغم جنگ و تحریم‌های غرب، روسیه همچنان شرکای بین‌المللی بسیاری دارد که مایل به تعامل با روسیه و تجارت با آن هستند.
آنجلا استنت، مدیر مرکز مطالعات اوراسیا، روسیه و اروپای شرقی در دانشگاه جورج‌تاون، نیز بر همین باور است:
نشست کازان از اهمیت نمادین و عملی بزرگی برای رژیم پوتین برخوردار است…. این نشست نشان می‌دهد که روسیه، به جای انزوا، شرکای مهمی مانند هند، چین و دیگر قدرت‌های نوظهور بزرگ دارد.