با گذشت سه هفته از آغاز سال تحصیلی در ایران، هزاران کودک مهاجر همچنان از حق تحصیل محروم شده‌اند. وزارت آموزش و پرورش ثبت‌نام دانش‌آموزان غیرایرانی را به دریافت شناسه «یکتا» مشروط و برای مدارس حدنصاب ثبت‌نام دانش‌آموزان مهاجر تعیین کرده است. مسئولان در مناطق مختلف اما به بهانه‌های گوناگون و نژادپرستانه مانع ثبت‌نام کودکان دارای کارت اقامت و کد یکتا می‌شوند و از دولت می‌خواهند مدارس جداگانه‌ای برای مهاجران دایر کند.
روزنامه فرهیختگان، وابسته به دانشگاه آزاد اسلامی، شنبه ۲۱ مهر به نقل از خانواده‌های افغانستانی ساکن در روستای رحیم‌آباد از توابع بخش مرکزی اصفهان، نوشت مسئولان محلی با وجود اقامت قانونی و تکمیل بودن مدارک هویتی ۱۵ دانش‌آموز افغانستانی به آنها اجازه ثبت‌نام در مدرسه را نداده‌اند.
به روایت این گزارش، خانواده این دانش‌آموزان «بیش از سه دهه است که در میان اهالی این روستا زندگی می‌کنند» و «تا پیش از امسال، این اتباع مجاز مشکلی در تحصیل فرزندان‌شان نداشتند».
فرهیختگان به نقل از منابع دیگر و «شنیده‌ها» گزارش کرد: امسال «اما به یک باره رئیس شورای روستا اجازه ثبت‌نام به دانش‌آموزان اتباع نداده است.»
رئیس شورای اسلامی روستای رحیم‌آباد ممنوعیت ثبت‌نام دانش‌آموزان افغانستانی را تایید، اما علت این تصمیم را «نارضایتی خانواده‌ها از حضور دانش‌آموزان اتباع» و «رعایت نکردن بهداشت فردی» دانش‌آموزان مهاجر عنوان کرد. او گفت بر اساس ارجاع خانواده‌ها و نارضایتی آنها از حضور دانش‌آموزان اتباع «همراه با بخشدار به این جمع‌بندی رسیده‌اند که مانع ثبت‌نام دانش‌آموزان افغانستانی شوند».
رئیس شورای اسلامی روستای رحیم‌آباد در ادامه برای توجیه اقدام مهاجرستیزانه خود و بخشدار بخش مرکزی اصفهان در سخنانی نژادپرستانه مدعی شد دانش‌آموزان مهاجر بهداشت فردی را رعایت نمی‌کنند و «بو می‌دهند».
او «جلوگیری از تنش میان اتباع و روستاییان» را یکی دیگر از دلایل ممنوعیت ثبت‌نام کودکان افغانستانی در مدرسه برشمرد و فاش کرد در اغلب مدارس این منطقه دانش‌آموزان افغانستانی را ثبت‌نام نکرده‌اند و همین سبب شده است «حساسیت بیشتر شود».
رئیس شورای اسلامی روستای رحیم٬آباد در دفاع از دستور منع ثبت‌نام کودکان افغانستانی در مدرسه گفت: «ما نمی‌گوییم که تحصیل نکنند، می‌توانند به روستاهای دیگر بروند. ما خودسرانه عمل نکردیم. نامه از بخشداری داریم.»
به گفته او، بخشدار مرکزی این منطقه در نامه‌ای به آموزش و پرورش درخواست کرده بود «در دهستان یک مدرسه بلااستفاده را برای تحصیل اتباع درنظر بگیرد»، اما آموزش و پرورش به این درخواست «اعتنایی نکرده است».
بخشدار بخش مرکزی اصفهان علاوه بر دستور منع ثبت‌نام دانش‌آموزان افغانستانی، دهیار و شورای روستا را مکلف کرده است به «اتباع و مالک نامه بزنند و روستا را تخلیه کنند».
روزنامه فرهیختگان دستورالعمل مسئولان محلی بخش مرکزی اصفهان را نتیجه «جوسازی رسانه‌ای، نشر اکاذیب و ایجاد هراس نسبت به اتباع افغانستانی» دانست و نوشت این ممنوعیت خلاف بخشنامه دادستان کل کشور «در راستای پایش و نظارت بر فرایند آموزش کودکان و نوجوانان بازمانده از تحصیل» است.
دادستان کل جمهوری اسلامی ایران شهریور ۱۴۰۳ در بخشنامه‌ای خطاب به دادستان‌های سراسر کشور، عدم ثبت‌نام «اطفال و نوجوانان مقیم کشور صرف نظر از ملیت آنان» را خلاف قانون حمایت از اطفال و نوجوانان دانست. بر اساس این بخشنامه؛
با توجه به قانون حمایت از اطفال و نوجوانان و ماده ۲ آیین نامه اجرایی آموزش اتباع مجاز خارجی مبنی بر پوشش تحصیلی کامل همه اطفال و نوجوانان مقیم کشور صرف نظر از ملیت آنان، تمامی افراد زیر ۱۸ سال باید در مدارس ثبت‌نام شوند و عذری برای امتناع از پذیرش آنان وجود ندارد.
این بخشنامه را اما وزارت آموزش و پرورش با مشروط کردن ثبت‌نام کودکان مهاجر به دریافت شناسه یکتا و تعیین ظرفیت مشخص برای ثبت‌نام دانش‌آموزان غیرایرانی نقض کرد.
علی فرهادی، سخنگوی وزارت آموزش و پرورش ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ سیاست این وزارتخانه را اختصاص ۲۰ درصد ظرفیت مدارس به دانش‌آموزان مهاجر اعلام کرد. علیرضا کاظمی، وزیر آموزش و پرورش هم پنجم مهر در حالیکه مدعی شد «دانش‌آموزان اتباع مانند همیشه ثبت‌نام می‌شوند»، گفت پذیرش دانش‌آموزان مهاجر «با سیاست دقیق‌تر و بهتر» انجام می‌شود.
الزام به دریافت شناسه یکتا که تنها برای مهاجران دارای کارت اقامت ممکن خواهد بود، یکی از راهکارهای وزیر آموزش و پرورش برای ثبت‌نام مهاجران با «سیاست دقیق‌تر» است. این سیاست شمار زیادی از مهاجران در سن آموزش را از تحصیل محروم خواهد کرد.
یک راهکار دیگر دولت برای محروم کردن کودکان مهاجر از حق تحصیل، همان تعیین ظرفیت حداکثر تا ۲۰ درصد برای مدارس است که سخنگوی وزارت آموزش و پرورش آن را «تلاش برای توزیع دانش‌آموزان اتباع افغانستانی در مدارس مختلف» توصیف کرده است.
بر اساس ادعای رسانه‌های دولتی به نقل از وزیر آموزش و پرورش، شمار دانش‌آموزان مهاجر در مدارس ایران حدود ۶۰۰ هزار است. رئیس امور بین‌الملل مدارس ایران بدون بیان آمار دقیق از دانش‌آموزان مهاجر ثبت‌نام شده در سال تحصیلی جاری، پنجم مهر مدعی شد ۹۶ درصد آنها ثبت‌نام شده‌اند.
مهاجران افغانستانی در ایران اما این آمار را نادرست و اغراق آمیز دانستند. «مهاجر نیوز» به نقل از یک فعال رسانه‌ای مهاجران در ایران گفت: «این حرف مسئول ایرانی با وضعیت واقعی تناقض بسیار دارد.»
به گفته او علاوه بر مشکلات سامانه‌های تعیین شده برای ثبت‌نام و تمدید اقامت، در برخی مدارس «برخورد سلیقه‌ای»، «جا نداریم»، «درخواست مبالغ هنگفت» و یا «عدم صدور پاسپورت برای دانش‌آموزانی که والدین آنها کارت اقامت دارند» بخشی از مشکلات و موانع مهاجران افغانستانی برای ثبت‌نام در مدارس هستند.
منع یا محدود کردن آموزش برای کودکان افغانستانی در سال تحصیلی جدید بخش دیگری از سیاست‌های مهاجرستیزانه جمهوری اسلامی ایران است که به قصد افزایش فشار بر افغانستانی‌ها برای ترک ایران اجرا می‌شود.
دولت ایران پیش از این اقامت مهاجران افغانستانی را در ۱۶ استان به صورت کامل ممنوع کرده بود. علیرضا فخاری، استاندار تهران ۱۰ شهریور ۱۴۰۳ گفته بود: «برای اینکه اتباع غیرمجاز زودتر کشور را ترک کنند، این افراد از خدمات شهری محروم می‌شوند».
در همین راستا مجلس شورای اسلامی طرح اصلاح قانون ورود و اقامت اتباع خارجی را در دستور کار قرار داده است که بر اساس این طرح، وزارت کشور مکلف است «مجوز اقامت اتباع بیگانه را به نحوی صادر کند که تعداد جمعیت اتباع بیگانه مقیم در کشور سالانه ۱۰ درصد کاهش یابد.» و «آمایش سرزمینی و توزیع جمعیت اتباع در شهرها و روستاها را باید به گونه‌ای انجام دهد که کل جمعیت اتباع بیگانه اعم از خود تبعه، همسر و فرزندان وی ساکن و شاغل در هر شهر و در هر روستا و در هر شهرستان و در هر استان بیشتر از سه درصد کل جمعیت ساکن و شاغل در آن شهر و روستا و شهرستان و استان نشود.»
ایران بر اساس اظهارات فرمانده مرزبانی در سال ۱۴۰۲ بیش از یک میلیون افغانستانی را اخراج کرد. این مقام مسئول شمار افغانستانی‌های اخراج شده در نیمه نخست سال ۱۴۰۳ را هم ۷۰۰ هزار تن اعلام کرد. فرمانده کل نیروی انتظامی نیز گفته است برنامه دولت اخراج دو میلیون مهاجر افغانستانی تا پایان سال جاری است.