سیدمحمد طباطبایی، رئیس امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور وزارت آموزش و پرورش پنج‌شنبه ۵ مهر گفت ثبت‌نام از دانش‌آموزان اتباع خارجی در حال انجام است اما افرادی که «کد یکتا» ندارند باید ابتدا این کد را دریافت کنند و بعد ثبت‌نام شوند.
اتباع خارجی مقیم ایران برای استفاده قانونی از خدمات اداری، تحصیلی، پزشکی و… در خاک ایران، باید اقدام به دریافت کد ۱۲ رقمی «یکتا» اتباع کنند. بدین ترتیب کسانی که هنوز اقامتشان قانونی نشده از این خدمات محروم می‌مانند.
«اتباع غیرمجاز» در زبان مقام‌های دولتی ایران به آن دسته از مهاجرانی اشاره دارد که اجازه اقامت ندارند و بیشتر برای توصیف افغانستانی‌های گریخته از حکومت طالبان استفاده می‌شود.
طباطبایی با بیان این‌که آموزش و پرورش برای ثبت نام اتباع خارجی مشکلی ندارد افزود: «تنها کافی است این افراد اقامت خود را در ایران قانونی کنند و بعد برای ثبت‌نام اقدام کنند.»
این در حالی است که علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در اردیبهشت سال ۱۳۹۴ به وزارت آموزش و پرورش دستور داده بود که همه دانش‌آموزان افغانستانی، چه آن‌ها که دارای شرایط قانونی حضور در ایران هستند و چه آن‌ها که مدارک قانونی حضور در ایران را ندارد، باید در مدارس دولتی ثبت‌نام شوند.
در این دستور آمده بود:
هیچ کودک افغانستانی، حتی مهاجرینی که به‌صورت غیرقانونی و بی‌مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل بازبمانند و همه آن‌ها باید در مدارس ایرانی ثبت‌نام شوند.
در آن زمان رسانه‌های ایران این دستور را «تصمیمی مهم» عنوان کردند که منجر به رفع «یکی از مهم‌ترین موانع رشد و پرورش جامعه مهاجر در ایران» خواهد شد.
پس از این دستور خلیل الله بابالو، رئیس وقت مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارجی آموزش و پرورش نیز گفته بود آمار ثبت‌نام از دانش‌آموزان افغانستانی در مدارس ایرانی بیش از ۱۰ درصد افزایش داشته است.
در ماه‌های اخیر مقابله با پناهجویان افغانستانی تحت لوای «ساماندهی اتباع بیگانه غیرمجاز» در ایران ادامه دارد و تقریباً روزی نیست که مسئولان سیاسی و نظامی کشور از این موضوع سخن نگویند.
شهرهای مختلف ایران در ماه‌های گذشته شاهد اجرای طرح‌های مختلفی برای دستگیری «اتباع خارجی غیرمجاز» بوده‌اند.
محمد صالح جوکار، رئیس کمیسیون شوراهای مجلس شورای اسلامی ۱۷ شهریور سال جاری از بررسی طرح ساماندهی اتباع خارجی در این کمیسیون خبر داد و گفت در این طرح آمده است که اجاره اتاق از سوی هتل‌ها و مسافرخانه‌ها و واحد مسکونی به اتباع خارجی باید با هماهنگی دستگاه‌های انتظامی و امنیتی باشد و اطلاعات محل کار و محل زندگی و اقامت اتباع خارجی باید در سامانه‌ای تحت عنوان بانک اطلاعاتی اتباع که باید راه‌اندازی شود به ثبت برسد. همچنین «آن دسته از اتباع که به حضور و کار آن‌ها در واحدهای تولیدی و خدماتی نیاز باشد ساماندهی و مابقی از کشور طرد خواهند شد».
طبق مصوبه کمیسیون شوراها بنا شد تا «از اتباع خارجی که قصد اقامت در ایران را دارند مبلغی تحت عنوان وثیقه یا کفالت اخذ و به هنگام خروج از ایران به آن‌ها بازگردانده شود».
ایران در دو سال اخیر صدها هزار افغانستانی را اخراج کرده است. مقام‌های دولتی ادعا می‌کنند تمام «اتباع» اخراج‌شده غیرمجاز بودند، با این حال مهاجران دارای کارت اقامت نیز همواره با خطر اخراج از ایران روبه‌رو هستند.
افغانستانی‌ها که بیشترین جمعیت مهاجران در ایران را تشکیل می‌دهند هیچ‌گاه از سوی حکومت به‌عنوان پناهنده پذیرفته نشدند. دولت اقامت آن‌ها در دست‌کم ۱۹ استان را کاملاً ممنوع و اشتغال‌شان را به گروه‌های شغلی که «پست» خوانده می‌شوند، محدود کرده است.
مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم ۲۵ خردادماه در کارزار انتخاباتی خود درباره سیاست‌اش در مورد مهاجران افغانستانی چنین اعلام کرد: انسداد کامل مرز‌ها و جلوگیری از مهاجرت بیشتر که مسئولیت محوری به وزارت کشور خواهد بود؛ ساماندهی مهاجران براساس وفاداری آن‌ها به حاکمیت و سرانجام مذاکره با کشور‌های اروپایی برای پذیرش بخشی از مهاجران (و یا حداقل تقبل هزینه‌های حضور آن‌ها در ایران) که به معنای راه انداختن یک کسب و کار جانبی برای جمهوری اسلامی از طریق مهاجران افغانستانی‌ست.