نان در بیش از ده استان ایران گران شد. بر خلاف ادعای مشاور وزیر مبنی بر عدم افزایش قیمت نان در دولت ابراهیم رئیسی، شهروندان معتقدند در این سه سال بدون اعلام رسمی هم قیمت نان افزایش پیدا کرده است و هم کیفیت آن پایین آمده. افزایش مجدد قیمت نان، اقشار کم‌درآمد را بیش از پیش در مضیقه خواهد گذاشت.
کارگری در ایران در مورد قیمت نان می‌گوید:
خوراک اصلی ما در خانواده نان است. هر غدایی را برای سیرشدن با نان می‌خوریم. هر روز برای خانواده پنج نفره حداقل ۲۵ عدد نان لواش می‌گیریم. گرانی نان به همه چیز می‌رسد، همه خوارکی‌ها را گران می‌کند. حکومت کاری کرده که من کارگر برای نان خالی هم باید به مضیقه بیفتم. تو این چند سال هم نان گران شده، هم کیفیتش پایین آمده و هم از این نانوایی با اون نانوایی فرق می‌کند. یکجا سنگک تنوری می‌گیری ۲۵۰۰ تومان، جای دیگر میدهند ۳۰۰۰ تومان، با کنجد هم قیمتش دوبرابر میشود. سنگک‌پزی‌های آزاد هم از ۱۰۰۰۰هزارتومان تا ۱۵۰۰۰هزار تومان نرخ تعیین میکنند. لواش ماشینی هم اینطوری است. نه قیمت ثابت است، نه کیفت خوبی دارد. کسی هم نظارت نمی‌کند، شکایت هم بکنی کسی جوابگو نیست.
صحبت‌های این کارگر برخلاف ادعای محمد جلال، مشاور وزیر اقتصاد است که در روزهای گذشته مدعی شد: «دولت سیزدهم قیمت آرد و نان یارانه‌ای را در این سه سال حفظ کرد». این کارگر می‌گوید: «قیمت نان در همین سه سال و بدون اعلام رسمی دولت افزایش یافته است».
حال پس از آخرین اظهارات مشاور وزیر اقتصادی دولت رئیسی مبنی بر «لزوم افزایش قیمت نان»، بار دیگر قیمت نان تا ۲۵ درصد در بیش از ۱۰ استان افزایش پیدا کرده است. «نان» نه تنها در فرهنگ غذایی کشور جزو خوراکی‌های پر مصرف است، بلکه قوت غالب اقشار کم درآمد و جمعیت انبوه زیر خط فقر در ایران محسوب میشود.
بدهی دولت به گندم‌کاران
براساس اعلام‌های رسمی از ۱۶.۵ میلیون تن مصرف سالانه گندم در ایران، حدوداً ۶۰ درصد (۱۰ میلیون تن) به نانوانی‌های سنتی و مابقی به صورت آزاد به بخش‌های دیگر صنعتی مانند کارخانه‌های ماکارونی و نان فانتزی فروخته میشود. به گفته مسئولان دولتی، ۷۵ الی ۸۰ درصد قیمت نان سنتی از سوی دولت و ۱۵ الی ۲۰ درصد آن از سوی مردم پرداخت میشود. سرانه مصرف گندم نیز در ایران ۲,۵ برابر متوسط جهانی است که کمی بیش از ۱۶۲ کیلوگرم را شامل میشود. بخش عمده این اختلاف، به فرهنگ غذایی ایرانی‌ها برمی‌گردد، به‌طوریکه قوت غالب غذاهای ایرانی با انواع نان و محصولات گندمی مصرف می‌شوند. همچنین برآوردهای سازمان جهانی «فائو» نشان می‌دهد علیرغم ادعای مسئولان جمهوری اسلامی در خودکفایی گندم، تولید گندم در سال جاری به نسبت سال گذشته رشد چندانی در این کشور نخواهد داشت و همچنان در محدوده ۱۳,۵ میلیون تن باقی خواهد ماند، اما واردات گندم ۳۰ درصد افزایش خواهد داشت و به ۳ میلیون تن خواهد رسید.
در همین رابطه، «مرکز پژوهش‌های مجلس» اعلام کرد: «در بودجه ۱۴۰۳ در بخش یارانه نان که تامین‌کننده هزینه‌های خرید تضمینی گندم است، با کم‌برآوردی مواجه هستیم، به این ترتیب به نظر می‌رسد سال پیش‌رو سال سختی برای پرداخت مطالبات گندم‌کاران باشد.»
بر اساس گزارش مجلس، قیمت واردات گندم ۱۹ هزار و ۵۰۰ تومان و قیمت خرید از گندم‌کاران داخلی ۱۷ هزار و ۵۰۰ تومان برای ۱۴۰۳ در نظر گرفته شده است. به گفته مجلس، اعتبار مورد نیاز برای یارانه نان در لایحه بودجه ۱۴۰۳ در صورت تامین گندم از مسیر واردات، ۱۹۲ هزار میلیارد تومان و در حالت تامین کامل گندم از داخل ۱۷۸ هزار میلیارد تومان برآورد میشود. بنابراین میزان اعتبار یارانه نان در تبصره هدفمندی لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ نسبت به رقم عملکرد سال ۱۴۰۲، «حدود ۹ هزار میلیارد تومان کمتر» است.
در همین رابطه، علی قلی ایمانی، مدیرعامل بنیاد ملی گندم‌کاران، در گفت‌وگو با خبرگزاری «مهر» با بیان اینکه تا روز ۵ مردادماه سال جاری بیش از «۹,۵ میلیون تن گندم» از سوی گندم‌کاران تحویل دولت داده شده است، درمورد بدهی دولت به گندم‌کاران داخلی تصریح کرد: «تا ابتدای هفته، ۵۳,۶ همت (هزار میلیارد تومان) پرداخت شد، اما نزدیک به ۱۱۶ همت از مطالبات همچنان باقی مانده است. رئیس سازمان برنامه و بودجه سخن از پرداخت ۴۳ همت داشت و اینکه تا پایان روز سه‌شنبه ۹ مرداد تسویه میشود.» او همچنین افزوده: «حتی اگر این ۴۳ همت واریز شود، باز هم ۷۳ همت از مطالبات باقی مانده و با توجه به خرید روزانه این عدد هر روز بیشتر میشود.» تاخیر در پرداخت بدهی دولت به گندم‌کاران در ماه‌های اخیر با اعتراض کشاورزان همراه بوده است.
کاوه زرگران، رئیس انجمن غلات ایران در تشریح کم‌و‌کیف تامین غلات کشور در سال‌های اخیر به «ایلنا» گفت:
افزایش ۲۶۰ درصدی قیمت خرید تضمینی گندم در چند سال گذشته، هزینه ۲۰۰ همتی را در تامین آرد و گندم بر دولت چهاردهم تحمیل کرده، در حالی که در بودجه سال جاری محلی برای پرداخت این هزینه تعریف نشده است.
پیشتر مرکز پژوهش‌های مجلس تخمین زده بود که برای «یارانه نان» در سال ۱۴۰۳ «حدود ۱۹۲ هزار میلیارد تومان» نیاز است که نشان از کسری «۲۸ تا ۴۲ هزار میلیارد تومانی» دارد.
گرانی مجدد نان
پس از اظهارات محمد جلال، مشاور وزیر اقتصاد، خبرهای مبنی بر افزایش قیمت نان در ۱۰ استان منتشر شد. جلال، چهاردهم مردادماه در گفت‌وگو با خبرگزاری «ایلنا» دغدغه نانوان برای افزایش قیمت نان را به دلیل افزایش اجاره‌بها و دستمزد، دغدغه‌ای بجا دانست و در این‌باره گفت:
تعدیل قیمت نان در اختیار کارگروه‌های آرد و نان استان‌ها است و قیمت‌ها متناسب با افزایش اجاره و دستمزد حرکت نکرد و به همین دلیل در برخی از استان‌ها بین نانوایان نارضایتی‌هایی وجود دارد.
محمد جلال که سخنگوی طرح «هوشمندسازی یارانه آرد و نان» نیز است، با دفاع از این طرح عنوان کرد: «وقتی کالایی ارزان باشد ناخواسته بر روی کیفیت آن اثر نامطلوب می‌گذارد، از این‌رو یک امکان فنی را از باب ظرفیت طرح هوشمندسازی فراهم کردیم، تحت عنوان سامانه نظر که صدها هزار نفر از این سامانه استفاده کردند اما با توجه به حجم بالای تراکنش‌های نان که روزانه بیشاز۱۲ میلیون تراکنش برای نان است، این عدد قابل توجهی محسوب نمی‌شود.» او همچنین در مورد نارضایتی نانوایان افزود:
نارضایتی از محل پیاده سازی طرح هوشمندسازی نیست، بلکه از محل عدم تعدیل به موقع نرخ نان برای جبران هزینه‌های اجاره و دستمزد است.
محمد جلال در حالی از پاسخ به دغدغه نانوایان می‌گوید که عمده مطالبات گندم‌کاران از سوی دولت پرداخت نشده است.
طرح هوشمندسازی یارانه آراد و نان در دولت ابراهیم رئیسی با هدف جلوگیری از فساد و همچنین صرفه‌جویی در مصرف آرد اعمال شده که به گفته کارشناسان توفیقی در این زمینه نداشته است. در همین رابطه، احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد در خصوص این طرح آذرماه ۱۴۰۲، گفته بود:
این طرح ملی تا پایان امسال، در مقایسه با روند انتظاری مصرف در ۲ سال آغازین این طرح، حدود یک و نیم میلیون تن برابر با ۲۷ هزار میلیارد تومان در مصرف آرد یارانه‌ای صرفه‌جویی میشود.
به‌رغم اظهارات وزیر و مشاورش، اخیراً حسین یزدجردی، رئیس کانون صنایع آرد ایران در خصوص طرحه هوشمندسازی یارانه آراد و نان گفت:
این طرح، طرح خوبی نبود و نتایج منفی به دنبال داشت و به صنعت آرد و نان لطمه بزرگی وارد کرد. این طرح برای دولت فقط هزینه درست کرد و نتیجه مثبتی به دنبال نداشت.
یزدجردی همچنین با بیان اینکه از سال ۱۴۰۱ و با تصمیم دولت سیزدهم «تعیین قیمت نان» به استانداری‌ها واگذار شد، تصریح کرد: «خبر افزایش قیمت نان در برخی استان‌ها به دلیل افزایش هزینه‌های نانوایی‌ها نظیر حقوق و دستمزد و موارد مشابه است، هرچند تایید این افزایش نرخ برعهده مسئولان مرتبط در هر استان است اما باید توجه داشت که قیمت آرد (نان لواش، تافتون، بربری و سنگک) حدود ۱۰سال است که تغییری نکرده و در محدوده هر کیلوگرم ۸۰۰ تومان است.» او همچنین درباره نرخ جدید قیمت نان در برخی استان‌ها عنوان کرد: «بسیاری از نانوایی‌ها در کشورمان از مدت‌ها قبل نرخ نان را افزایش داده بودند. به بیان دیگر، کنترل نرخ نان از دست دولت خارج شده چراکه اصل سیاست‌های حمایتی در این سال‌ها اشتباه بوده است.»
در خصوص عدم کنترل نرخ نان توسط دولت، «باشگاه خبرنگاران جوان» ۱۱ تیرماه، از قولامیر کرملو، رئیس کمیسیون بازرسی اتحادیه نانوایان سنتی تهران نوشت:
متولی مشخصی در حوزه نان نداریم، به‌طوری که یک روز وزارت اقتصاد، یک روز کارگروه آرد و نان و روز دیگر وزارت کشور متولی این حوزه است، درحالی‌که طی سنوات گذشته اتحادیه نانوایان آنالیزی از قیمت‌ها ارائه می‌داد و پس از چانه‌زنی با دولت به یک قیمت واحد می‌رسیدیم که پس از آن نرخ مصوب بر نانوایی‌ها نصب می‌شد، اما بعد از سال ۱۴۰۰ متولیان حوزه آرد و نان اظهارات کارشناسان را قبول ندارند.
در همین زمینه، به نوشته روزنامه «دنیای اقتصاد»، به دنبال انتشار خبر افزایش قیمت نان در استان قزوین، عیدعلی کریمی، دبیر اجرایی خانه کارگر قزوین با انتقاد شدید از گران شدن نان گفته است:
چه چیز تغییر کرده که قیمت نان را در میانه سال ۲۵درصد افزایش میدهند؟ آیا حقوق کارگران ترمیم شده یا نرخ تورم پایین آمده است؟ افزایش ۲۵ درصدی قیمت نان آن هم در قزوین که شهرک‌‌‌های صنعتی بسیاری در آن وجود دارد و کارگرنشین است، فشار زیادی بر معیشت مردم وارد خواهد کرد.
او همچنین گفته است: «نان یک کالای اساسی و قوت غالب مردم است و افزایش قیمت آن باعث افزایش قیمت بسیاری از کالا‌‌‌ها و خدمات میشود. همین حالا هم کارگران به سختی نیاز‌‌‌های اساسی خود را تامین میکنند، با این اقدامات مشکلات معیشتی آنها را بیشتر نکنید.»
اخیراً محمد علی‌مهری، معاون امور اقتصادی استانداری تهران، در پاسخ به سوال روزنامه «شرق» مبنی بر گران شدن نان در تهران گفته است: «هنوز درباره اصلاح قیمت نان در استان تهران در این استانداری تصمیم‌گیری نشده است.» او همچنین در پاسخ به صحت افزایش ۴۰ درصدی قیمت نان در این استان افزوده است: «نه رد می‌کنم و نه تأیید».
همچنین مهدی جعفری، معاون امور اقتصادی استاندار خراسان جنوبی، که خبر افزایش قیمت نان در ۱۰ استان از قول او منتشر شده بود به روزنامه «شرق» گفت: «اعلام افزایش ۲۵درصدی نرخ نان در ۱۰ استان از قول بنده صحت ندارد و برداشت اشتباه خبرنگار بوده است.» او افزود: «معاون امور اقتصادی یک استانداری در جایگاهی نیست که برای استان‌های دیگر تصمیم‌گیری کند.»
با وجود این، در برخی استان‌ها به شکل رسمی نرخ‌های جدید انواع نان از سوی استانداری‌ها اعلام شده است. همچنین مشاهدات میدانی گزارشگر «زمانه» نشان میدهند برخی نانوایی‌ها قیمت را بیشتر از ۲۵ درصد بالا برده‌اند و در برخی دیگر از استان‌ها بدون اعلام رسمی افزایش قیمت داشته‌ایم.
بار گرانی نان روی دوش مردم
یک شهروند از همدان درمورد گرانی و تفاوت قیمت در نانوایی‌های مختلف به «زمانه» گفت:
انتظار اینکه نان گران بشود را داشتم، البته تو این مملکت قیمت هیچ چیز ثابت نیست، نمی‌توانی برای یک هفته برنامه‌ریزی کنید، چون هم قیمت‌ها مدام تغییر می‌کند هم نرخ ثابتی بین فروشنده‌ها وجود ندارد. برای همه چیز اینطوری است. همین نان، قیمتش از این نانوایی، با دو کوچه پایین‌تر فرق می‌کند. یکجا بربری را می‌گیری ۲۰۰۰ تومان جایی دیگر میدهند ۲۵۰۰ تومان. از طرف دیگر کیفیت خیلی پایینی هم دارد. سنگکی که تحویل مردم میدهند دو ساعت نمی‌برد که بیات میشود و به درد خوردن نمی‌خورد.
یک شهروند دیگر از تهران درمورد افزایش قیمت نان به «زمانه» گفت:
من در این هفته از سه جا بربری و سنگک گرفتم و از سوپرمارکت هم یک بار نان لواش. لواش سوپرمارکت افزایش قیمت داشت، فروشنده می‌گفت خودمان گران‌تر گرفتیم. سنگک هم از دو سنگک‌پزی گرفتم که قیمت‌شان باهم فرق می‌کرد. دقیق نمی‌دانم چند درصد فرق داشت، یادم نیست، ولی قیمتی یکی بالاتر از قیمت‌های قبلی بود. افزایش قیمت تو نانوایی‌ها راحت است، چون به نسبت خوراکی‌ها دیگر پول چشمگیری روش نمی‌یاد، مشتری خیلی دقت نمی‌کند، وگرنه تو این چندسال بدون اینکه رسماً اعلام کنند انواع نان گران شده است.
اگرچه افزایش قیمت نان به نسبت کالاهای دیگر، به قول این شهروند برای همه به چشم نمی‌آید، اما برای برخی افراد تفاوت محسوسی ایجاد می‌کند. در همین زمینه یکی از شهروندان به «زمانه» گفت:
ما همیشه مصرف نان داریم. هر روز باید تهیه کنیم. تقریباً همه غذاها را با نان می‌خوریم. حتی برای کمتر مصرف کردن برنج و ماکارونی، از نان استفاده می‌کنیم. به همین دلیل یک ریال بیشتر شدن قیمت‌اش برای من کارگر سنگین است. به خدا قسم بعضی روزها اندازه دو تا بربری درآمد ندارم! نان تنها خوراکی است که دلم به این خوش است حداقل می‌توانم بخرم و شکم زن و بچه‌ام را باهاش سیر کنم. بالا بردن قیمتش ظلم مستقیم به آدم‌های مثل من است.