از ۱۵ اوت ۲۰۲۱ که کابل سقوط کرد و پس از سه سال، با وجود تلاش‌های جامعه مدنی افغانستان و حمایت‌های نمادین از طرف جامعه بین‌المللی برای لغو ممنوعیت تحصیل دختران دبیرستانی، حکومت طالبان هم‌چنان به ظلمی که بر دختران و زنان روا داشته ادامه می‌دهد. به گزارش صندوق کودکان ملل متحد (یونیسف)، این محرومیت سیستماتیک نه تنها نقض آشکار حق تحصیل آنهاست، بلکه به کاهش فرصت‌ها و بدتر شدن وضعیت سلامت روان ۱٬۵ میلیون دختر منجر می‌شود.
زندگی، رویا و آینده‌ی هزاران دختر در دستان افرادی است که کوچک‌ترین عقیده‌ای به برابری انسان‌ها در پایه‌ترین حقوقشان هم ندارند. این تصمیم طالبان در سه سال اخیر بحران‌های فراوانی ایجاد کرده است که برخی غیرقابل جبران‌اند. از آسیب‌های روحی و روانی شدید بر کودکان و تاثیر این رویدادها بر آینده و زندگی آنها تا زیان‌های اقتصادی، افزایش نابرابری‌های جنسیتی و آزارهای جنسی تا ازدواج زودهنگام و سوءتغذیه و طبیعتا عدم پیشرفت کشور به طور کلی به دلیل کنار گذاشتن نیمی از جامعه برای تحصیل. چراکه تحصیل در جامعه‌‌ی مدرن دری به روی پیشرفت و شکوفایی فرد است که با محرومیت او از این حقوق در واقع فرد از جامعه کنار گذاشته می‌شود.
با وجود این در طول این سه سال، راه‌های گریزی برای دور زدن این محدودیت‌ها در داخل و خارج افغانستان به وجود آمد. چاره‌هایی چون مکتب‌های مخفی و آنلاین که با کمک‌های داوطلبانه شکل گرفت. گرچه کلاس‌های مخفی داخل افغانستان با تهدید و خطراتی رو به روست که ادامه دادن فعالیتشان را محدود می‌کند، کلاس‌های آنلاین با آزادی بیشتری به توانمندسازی دختران افغانستان کمک می‌کنند تا دوره مد نظرشان را بگذرانند و در زمینه‌های مختلف مهارت کسب کنند.
اما این گروه‌های آموزشی آنلاین تا چه اندازه این مسیر را راه‌گشای معضل ممنوعیت تحصیل دختران در افغانستان می‌دانند؟ چگونه می‌توان به این گروهها و افراد کمک کرد و چه راه‌هایی برای حمایت از این فعالیت و ایجاد روش‌های دیگری برای مبارزه با این تبعیض جنسیتی گسترده وجود دارد؟ آیا نهادهای بین‌المللی به اندازه کافی به این معضل می‌پردازند؟ چرا پس از گذشت سه سال، هنوز هیچ تغییری در این راستا ایجاد نشده و دختران افغانستان در سال ۲۰۲۴ از حق تحصیل و طبیعتا بسیاری حقوق دیگر برخوردار نیستند؟
برای دانستن پاسخ این پرسش‌ها و ارزیابی این روندهای چاره‌جویانه به سراغ پریزاد سید، موسس مدرسه آنلاین مرضیه رفتیم تا با طرح پرسش‌هایی از قبیل نحوه فعالیت آنها در راستای تدریس رایگان و مجازی برای دختران افغانستان، حمایت‌های خارجی و مشکلات موجود به درک بهتری از راه‌گشایی معضل محرومیت تحصیل دختران بالای ۱۲ سال در افغانستان در زیر سایه طالبان برسیم.
https://www.instagram.com/p/Cn1KoiVOq5I/?utm_source=ig_web_copy_link&igsh=MzRlODBiNWFlZA==
زمانه: مکتب مرضیه با چه هدف و به چه شکلی تشکیل شد و چند سال است به کار مشغول هستید؟
پریزاد سید: ایده اولیه تشکیل مکتب اتفاقی به ذهنم رسید. یکی از دوستانم در افغانستان که با من در ارتباط بود، بعد از بسته شدن مدارس به دست طالبان به شدت دلسرد و افسرده شد و تحت فشارهای مختلفی چون ازدواج کردن از طرف خانواده قرار گرفته بود. در چنین موقعیتی دوستم تصمیم گرفت به یک کلاس مخفی در افغانستان برود و مهارت و حرفه‌ای یاد بگیرد تا بتواند در آینده منبع درآمدی داشته باشد و بلکه از این راه موقعیتی برای مهاجرت تحصیلی پیدا کند. اما این کار خطرات زیادی داشت و به همین دلیل از طرف خانواده برای رفتن به این کلاس‌ها منع می‌شد. به همین خاطر من هم فکر کردم اگر دختران بتوانند در خانه آموزش‌هایی فرابگیرند، گزینه بهتری خواهد بود. چراکه بدون دردسر و خطرات احتمالی می‌توانند آموزش رایگان ببینند.
هدف ما از ابتدا تا اکنون، کمک به توانمندسازی دختران و زنان است. دختران تنها وقتی مستقل و توانمند هستند می‌توانند در مقابل مردان جامعه‌ای زن‌ستیز بایستند و راه خود را پیدا کنند و از حقوق خود دفاع کنند.
با چه تعداد معلم مکتب مرضیه را شروع کردید و حالا چندین معلم دارید؟ چه حرفه‌هایی به دانش‌آموزان تدریس داده می‌شود؟
فعالیت ما از ابتدای سال ۲۰۲۳ شروع شد و الان حدود دو سال است به آموزش مشغولیم. در ابتدا فقط معلم طراحی لباس داشتیم و یک مدرس عکاسی و چند معلم برای زبان انگلیسی. اما رفته رفته به تعداد معلم‌ها اضافه شد و در حال حاضر ده‌ها معلم با ما همکاری می‌کنند. در حال حاضر ما زبان‌های مختلفی را آموزش می‌دهیم مانند انگلیسی، آلمانی، اسپانیایی، فرانسه و کره‌ای. هم‌چنین تنوع دوره‌های ما بالا رفته و دانش‌آموزان می‌توانند در دوره‌هایی چون نقاشی، خطاطی، داستان‌نویسی، فیلم‌نامه‌نویسی ثبت‌نام کنند. دوره سوادآموزی فارسی نیز برای کسانی که سواد ندارند یا مهاجرینی که در ایران به واسطه قوانین نتوانستند تحصیل کنند، در نظر گرفته شده است. عکاسی، ریاضی، کدنویسی، دوره‌های موسیقی و یک سری مهارت‌های دیگر هم داریم که برخی از دوره‌های آنها به اتمام رسیده و قرار است به دختران مدرک دوره اهدا شود.
«دو سوی هامون» تازه‌ترین کتاب ما در نشر بوم است که حاصل نوشتار چند دختر جوان افغانستانی است. داستان‌ها از دنیای متفاوتی با تصور ما از مردمان سرزمین شرقی خبر می‌دهد. امیدوارم با خواندن و بیان نظرات خود نسبتاً به پخته شدن این دختران، آنها را در این مسیر یاری رسانید که فرهنگ تنها کلید باقی مانده برای انسان ماندن ماست.
https://www.instagram.com/reel/C-V1DA8ody4/?utm_source=ig_web_copy_link&igsh=MzRlODBiNWFlZA==
آیا در مسیر فعالیت مکتب‌تان با تهدیدی روبه‌رو شده‌اید؟
گاه افرادی سعی بر ایجاد مشکل کردند اما چندان جدی نبوده که مانع فعالیت ما شود.
آیا آموزش‌های مجازی (آنلاین) چون مکتب شما و کلاس‌های کوچک حضوری و مخفی می‌تواند جایگزین آموزش دختران باشد؟
تشکیل مکاتب آنلاین و مخفی، حرکتی انقلابی و بسیار زیباست. این کار اعتراض ما به شرایط موجود و نافرمانی ما از دستوراتی که فارغ از چهارچوب‌های انسانی هستند را نشان می‌دهد. در حقیقت ما در حال مبارزه بدون استفاده از خشونت هستیم که نکته مثبتی است. ما قرار نیست این مکاتب را جایگزین آموزش رسمی کنیم. تحصیل حق دختران است و تا وقتی که نفس داریم باید به این روش و روش‌های دیگر مبارزه کنیم تا دختران بتوانند دوباره حق ابتدایی آموزش را داشته باشند. اما قرار نیست این را بدیل حق طبیعی آموزش برای دختران کنیم که از آنها سلب شده است.
تا چه حد به برطرف کردن این ممنوعیت‌ها امید دارید و رسیدگی‌های بین‌المللی در این زمینه را تا چه حد موثر می‌بینید؟ چطور می‌شود به این نوع از فعالیت‌ها کمک کرد و چه نوع از کمکی بیشتر از هر چیز می‌تواند برای ادامه فعالیت مفید باشد؟
نهادهای بین‌المللی باید توجه کنند که زنان افغانستان در چه شرایط وحشتناکی هستند و مانند یک گروگان در کشور اسیر شدند. ما خوب می‌دانیم که طالبان از زنان و حقوق آنها به روش گروگان‌گیری استفاده کرده‌اند و با گرفتن حقوق آنها می‌خواهند به چیزی که حقشان نیست یعنی به رسمیت شناخته شدن حکومتشان برسند.
پس نباید درباره این موضوع با آنها مطالبه کرد و تنها باید به آنها فشارهای جدی آورد و مشروعیتشان را نپذیرفت تا حق تحصیل و اشتغال و باقی حقوق اولیه زنان را به آن ها باز پس بدهند.
متاسفانه کمک‌های بین‌المللی در این زمینه بسیار ناامیدکننده بوده است. نمونه آن را در نشست دوحه مشاهده کردیم. جایی که فعالان زن افغانستان و افراد مرتبط با این زمینه باید حضور به عمل می رساندند اما از حضورشان جلوگیری شد و از رفتن ممنوع شده بودند. این ممنوعیت تنها زمانی برطرف می شود که از سمت سازمان حقوق بین الملل ممنوعیتی جدی در نظر گرفته شود. اما در این سال‌ها این سازمان و باقی تنها کاری که کرده‌اند دادن بیانیه بوده است.
انتظار شما از سازمان‌ها و گروه‌های فمینیستی چیست و فکر می‌کنید این گروهها و فعالان حقوق زنان در کشورهای دیگر چه کمکی می‌توانند به مساله تحصیل دختران در افغانستان بکنند؟
بهترین کمکی که گروه‌های فمینیستی می‌توانند بکنند این است که به همین روش مبارزه کنند و به سازمان‌های بزرگ‌تری چون سازمان بین‌المللی حقوق بشر یا دولت‌های خود فشار بیاورند که طالبان را به هیچ عنوان به رسمیت نشناسند. و چیز مهم‌تر این است که اجازه ندهند ممنوعیت تحصیل دختران در افغانستان به فراموشی سپرده شود. برای این کار می‌توان از آنها روایت کنند. روایت‌گری یکی از اشکال مبارزه با فراموشی است. از این طریق می‌توانیم درست بفهمیم چه بر سر آنها آمده و چه حال و روزی دارند. نه تنها روایت از مشکلاتشان بلکه روایت شرایطشان در خانه و خانواده و روش‌هایی که برای دور زدن این محدودیت‌ها ایجاد کردند یا حتی دانستن روند فعالانی که داخل افغانستان هستند. می‌توانیم از کسانی که دارند از درون مبارزه می‌کنند یاد بگیریم و ببینیم چه روش‌هایی برای مقاومت ایجاد کردند.
با تشکر از شما برای وقتی که گذاشتید. به امید روزی که زنان در افغانستان و باقی کشورها از حقوق طبیعی خود برخوردا باشند. راهتان مستدام!
نکته‌ای که پریزاد سید بنیان‌گذار مکتب مرضیه به درستی به آن اشاره کرد، مطالباتی است که دختران و زنان افغانستان بارها به آن اشاره کرده‌اند و چاره‌هایی است که می‌توان جویید اما به نظر می‌رسد صدای زنان افغانستان به جایی نمی‌رسد. گروه‌های مختلف زنان و فعالان حوزه حقوق زنان دراین‌باره صحبت کردند تا ابعاد این آپارتاید جنسی را روشن کنند. همانطور که در مراسم هشت مارس پیش هم واضح بود، پیام فعالان زن افغانستانی که مقاومت مدنی در مقابل دولت بنیادگرای طالبان را رهبری می‌کنند، واضح است. فعالان جنبش «زنان افغانستان برای عدالت و آزادی» به اجبار و با توجه به ممنوعیت تجمع‌های اعتراضی زنان در این کشور در یک مکان سربسته مراسم روز جهانی زنان* را برگزار کردند و در بیانیه‌ای هشدار دادند:
زنان افغانستان در حالی روز جهانی زن را سپری می‌کنند که از هرگونه نقش‌آفرینی در حیات اجتماعی محروم و به‌کلی از جامعه حذف شده‌اند.
این زنان خواستار حقوق و مشارکت مساوی در تمام عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و هنری‌اند و در این باره در در بخشی از بیانیه خود نوشته بودند:
پس از روی‌کارآمدن طالبان، اولین نیرویی که در مقابل ظلم و جنایت به‌صورت قاطع ایستادگی کرد زنان بود و تا کنون این مبارزات حتی به قیمت از دست دادن جان‌شان ادامه دارد. زنان در افغانستان به این آگاهی رسیده‌اند تا خواسته و مطالبات‌شان را به‌صورت واضح مطرح کرده و از آن دفاع کنند و یک زن آگاه، دشمن اصلی افراطیت، بنیادگرایی و واپس‌گرایی است.
جنبش «زنان افغانستان برای عدالت و آزادی» از سازمان ملل و جامعه جهانی درخواست کرد که آپارتاید جنسیتی جاری در افغانستان را به رسمیت بشناسند، فرستادن پول به افغانستان را که باعث تقویت ظلم و جنایت طالبان می‌شود، متوقف کنند و طالبان را به‌عنوان یک گروه تروریستی و ناقض حقوق بشر در لیست سیاه قرار دهند و به دادگاه‌های کیفری بین‌المللی بکشانند. گروه‌های زنان دیگری نیز هم چون «ائتلاف مستقل جنبش‌های اعتراضی زنان افغانستان»، «جنبش زنان به سوی آزادی» و «جنبش شنبه‌های ارغوانی» به فعالیت مشغولند و در مناسباتی چون روز جهانی زن بیانیه داده و مطالبات خود را ابراز می‌کنند.