آخرین مناظره ریاست‌جمهوری؛ شفاف شدن ماجرای «موی دماغ»

دومین و آخرین مناظره دو نامزد دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری چهاردهم شامگاه دوشنبه ۱۲ تیر‌ماه، سه روز مانده به انتخابات برگزار شد. مناظره‌ای به نسبت پرتنش‌تر از مناظره اول که در آن سعید جلیلی تلاش کرد چهره‌ای جدی‌تر و هجومی از خود نشان دهد. دشواری یافتن تعادل میان این تاکتیک تهاجمی با استراتژی کلی جلیلی مبنی بر «در دست داشتن برنامه علمی و عملی» و «اشراف به مشکلات نظام» در تمام طول مناظره یقه او را رها نکرد و به نظر می‌رسید که او سرانجام نتوانست رویه‌ای مطلوب برای آن بیابد.

در طرف مقابل، مسعود پزشکیان، گزینه اصلاح‌طلبان هم مانند مناظره‌های پیشین سردرگم بود و جز نمایش چهره فردی که «سر حرفش ایستاده» و دغدغه‌اش «عدالت» و بازتولید «حکومت عدل علی» است، چیز دیگری در آستین نداشت. او هم گرچه در جایی تأمین مسکن، بهداشت، غذا و امنیت را حقوق پایه‌ای خواند وقتی که در برابر موضوع ارز مجبور شد نظرش را بگوید، گفت که او کار را به دست نامرئی بازار خواهد سپرد.  

«موی دماغ» دردسرساز

از همان ابتدای مناظره مشخص بود که قرار است جمله پزشکیان در مناظره اول در مورد قاسم‌ سلیمانی، فرمانده سپاه قدس مسأله‌ساز باشد. مسعود پزشکیان در مناظره اول وقتی از او پرسیدند با آمریکا که سلیمانی را کشته و از برجام خارج شده چطور می‌خواهید معامله کنید گفت که «قاسم سلیمانی موی دماغ آمریکا شده بود و کشتنش».

حامیان سعید جلیلی از همان پایان مناظره، به پزشکیان حمله کردند که او حرمت قاسم سلیمانی را شکسته است. در اقدامی جالب‌ توجه، وبسایت دفتر نشر آثار علی خامنه‌ای هم بامداد سه‌شنبه تیتر اول وبسایت خود را به نماهنگی از قاسم سلیمانی و «شرح رشادت‌های» او اختصاص داد. پیامی روشن به نامزد اصلاح‌طلبان که سپاه قدس و فرمانده مقتولش از مقولاتی نیست که بتوانی با آن شوخی کنی.

پیام هم گویا به روشنی به پزشکیان رسیده بود. او هم در ابتدای مناظره گفت که قاسم سلیمانی را می‌ستاید و او را الگوی زندگی‌اش و قهرمان ملی می‌داند و در دو نوبت دیگر در میانه مناظره از قاسم سلیمانی به گرمی تعریف کرد.

تحریم و پرنده‌های قفسی

بخش زیادی از مناظره دوم اما به موضوع تحریم و روابط خارجی جمهوری اسلامی اختصاص یافت در مناظره‌ای که قرار بود ۱۰ موضوع مهم اقتصاد ایران مطرح شود، هر جا سخنی از یک مشکل به میان آمد نام تحریم هم برده شد. راه‌ حل مواجهه با تحریم هم به زبان آمد. پزشکیان از داشتن چند طرح مذاکراتی و معامله با غرب سخن گفت و جلیلی از مقاومت و بیرون کشیدن حقوق ملت از حلقوم بدعهدان.

پزشکیان در بخشی از صحبت‌هایش در مورد تحریم‌ها و برنامه‌اش برای حل آن چنین گفت:

هیچ وقت قرار نیست تمام تحریم‌ها را لغو کنیم یا نکنیم. این یک گفت‌وگوست؛ بستگی دارد که چه می‌دهیم و چه می‌گیریم. اول موضوع نگاه است؛ آیا می‌خواهیم مشکل‌مان را با دنیا حل کنیم یا خیر؟ معتقدم باید از بن‌بست خارج شویم تا مشکلات کشور را حل کنیم. هیچ حاکمیت و دولتی در تاریخ در درون قفس نتوانسته است به رشد برسد اول باید با کشورهای همسایه ارتباط برقرار کنیم. باید با دنیا ارتباط بر قرار کنیم.

همین سخن گفتن از ایران تحریمی و مقایسه آن با قفس سبب شد تا جلیلی در همان ابتدای نخستین راند پرسش‌ها، بهانه برای حمله داشته باشد. او که به صورت مشخص با دستور کار حمله مستقیم وارد سالن مناظره شد چنین گفت:

کشور ما را قفس می‌نامید. کشوری که این همه فرصت دارد و تعاملات بسیار ارزشمندی را با دنیا دارد و می‌تواند بیشترین و گسترده‌ترین تعاملات را داشته باشد چرا قفس می‌نامید. در بحث تحریم یک راهی را می‌دانید می‌گوید می‌روید جواب نمی‌گیرید و امتیاز می‌دهید و هیچ امتیازی نمی‌گیرید. ما می‌گوییم با تحریم باید مقابله کرد شما راه حل نمی‌دهید می‌خواهید با امتیاز دادن نتیجه بگیرید.

اینکه دولت آینده جمهوری اسلامی با تحریم چه خواهد کرد، یک‌ساعت نخست مجادله پزشکیان و جلیلی را شکل داد. رفت و برگشت‌های تند و حملات متقابل با دو رویکرد متفاوت. پزشکیان می‌گفت که جلیلی برنامه‌ای برای حل تحریم‌ها ندارد و نتیجه کارش بیشتر شدن فشارهای تحریمی است و جلیلی هم می‌گفت که پزشکیان به دنبال تجربه شکست‌خورده برجام و احیای بدعهدی غرب و امتداد دولت روحانی است.

جلیلی چنین گفت:

شما که ۱۵ بار تعهدات را انجام دادید، شما دولت سوم آقای روحانی را می‌خواهید بیاورید. از سه سال دولت آقای رییسی ایراد می‌گیرید؟ حال راه جایگزین چیست؟ منفعل نباشیم، فعال شویم. آمده‌ایم. نباید به عقب بازگردیم و نباید آن را متوقف کنیم… باید تحریم را عملاً بی‌اثر کنیم تا خود وزیر خارجه آمریکا بیاید بگوید ما نمی‌خواستیم این‌ها نفت بفروشند ولی الان دو میلیون بشکه نفت می‌فروشند… یک جریان خودتحقیر در کنار آقای پزشکیان می‌گوید که آنها نخواستند جلوی ما را بگیرند؛ ما موفق نشدیم. این دیدگاه خیلی فاجعه است. باید طرف مقابل را به لحاظ اقتصادی از تحریم کردن پشیمان کنیم و برایش تحریم کردن پرهزینه شود.

آنهایی که از دیوار سفارت بالا رفتند

سفارت‌نوردی و سفارت‌نوردان مانند همه انتخابات‌های پس از دوم خرداد ۱۳۷۶ در سال ۱۴۰۳ هم مسأله‌ساز بود. فهرست طولانی حمله به سفارتخانه‌های خارجی از ۱۳ آبان ۱۳۵۸ تا امروز و دست داشتن چهره‌ها و نیروهای دو طیف رسمی قدرت در آن، سبب شده است تا تاکتیک‌های تهاجمی در مناظره‌ها به خوبی حول آن شکل بگیرد.

مسعود پزشکیان در مناظره دوم در بخش روابط خارجی به جلیلی تاخت که او در ستادهایش از افرادی استفاده می‌کند که به سفارت عربستان سعودی در دی‌ماه ۱۳۹۴ حمله کرده‌اند. حمله به سفارت و کنسولگری عربستان سعودی در آن سال واکنشی به اعدام یک روحانی شیعه به نام شیخ باقر النمر در عربستان سعودی بود. حمله‌ای که گروهی از چهره‌های مخالف دولت روحانی آن را برنامه‌ریزی و اجرا کردند. در سال‌های گذشته بارها نمودار ترقی و رشد مشارکت‌کنندگان در این حمله و اقدام مشابه آن یعنی حمله به سفارت بریتانیا در آذرماه سال ۱۳۹۰ در رسانه‌های اصلاح‌طلب منتشر شده است.

جلیلی در روزهای گذشته تلاش کرده، اتهام دست‌ داشتن نزدیکانش در این حملات را انکار کند. این رویه در مناظره دوم هم ادامه داشت. او در پاسخ به سوال پزشکیان که گفت «آن‌هایی که از دیوار سفارت عربستان بالا رفتند در ستاد چه کسی هستند» موضوع را به کل رد کرد و گفت که او حتی به دولت روحانی هم پیش از حمله اطلاع و هشدار داده است:

آن‌زمان باید رئیس‌جمهوری و وزیر امورخارجه موضوع را پیگیری می‌کرد تا آن افتضاح به بار نیاید. مردم عزیز من نگرانم، این عملکردشان است.

در پاسخ، پزشکیان هم گفت که حمله به سفارت عربستان سعودی اگر به وسیله افرادی خارج از دایره قدرت انجام شده بود اکنون عاملانش در زندان بودند:

مدیران نالایق و بی‌تجربه علت این وضعیت کنونی هستند. می گویند آدم‌های دور من بد هستند. دور شما کیست؟ کسانی که از سفارت عربستان بالا رفته و آن را آتش زده‌اند؟ مردم عزیز شما می‌دانید سفارت انگلیس و عربستان را چه کسانی گرفتند؟ قطعاً گروهی که آقای جلیلی به آنها حمله می‌کند، نبودند اگر آنها بودند الان در زندان بودند. آدم‌های در سایه این کار را انجام دادند. 

بازنشستگان، صندوق‌های ورشکسته رانتی

بازنشستگان و موضوع ورشکستگی صندوق‌های بازنشستگی موضوع دیگری بود که در این مناظره مطرح شد. هر دو نامزد گفتند که به دنبال عزت دادن به بازنشستگان‌اند و البته هیچ‌کدام برنامه‌ای ارائه ندادند. پزشکیان گفت که رشد حقوق بازنشستگی متناسب با تورم، حذف هزینه‌های درمانی بازنشستگان و امور تفریحی آن‌ها را وعده می‌دهد. او گفت که برای ورشکستگی صندوق‌‌های بازنشستگی هم باید با کارشناسان بنشیند و ببیند چه کار می‌شود کرد. بهره‌ور کردن سرمایه‌های صندوق‌ها، حذف رویه انتصابات رانتی در هیأت مدیره شرکت‌های وابسته به صندوق‌های تأمین اجتماعی و بازنشستگی و ورود سرمایه‌های این صندوق‌ها به بورس راهکار پزشکیان بود.  

پزشکیان در این بخش گفت:

ما باید کاری انجام دهیم تا هزینه سلامت برای بازنشستگان به هیچ وجه وجود نداشته باشد. بر اساس تورم حقوق اینان را افزایش دهیم. ما باید با تسهیلات مسافرت‌ و گردش‌ را به این‌ها تخصیص دهیم. تا از حداقل باقی مانده عمرشان لذت ببرند. مجموعه نیازها را باید یک‌به‌یک ببینیم. سلامت آنان را بررسی کنیم. یکی از موضوعات ما رفاه است. یکی دیگر درباره صندوق بازنشستگی است. اما با توجه به سوءمدیریت نزدیک به ۲۵۰ هزار میلیارد پول می‌دهند، اما توجهی نشده است. باید کنترلی بر سرمایه آنان صورت بگیرد. باید درباره کارخانه‌ها، شرکت‌ها و ساختمان‌هایی که در اختیار بازنشستگان است طوری مدیریت کرد که به بهره‌وری برسد. ما باید سرمایه موجود را تنظیم‌گری کنیم تا تضعیف نشویم.

جلیلی در مورد صندوق‌های بازنشستگی و مشکلات بازنشستگان گفت که این صندوق‌ها دچار فسادند که به این وضع افتاده‌اند:

در این روزها بارها از من سوال کرده‌اند که چرا هم‌سانی حقوق را انجام نمی‌دهید. بحث من دقیقاً این است که وقتی گفته می‌شود هم‌سانی حقوق، بلافاصله که منابع و درآمدش از کجا تأمین می‌شود. اگر شما باید جلوی فساد را بگیرید، در همین سازمان‌های بازنشستگی بروید ببینید چه کسانی حقوق‌های نجومی می‌گرفتند، در حالی‌که بازنشسته ما مشکل داشت. مبارزه با فساد باید امتداد پیدا کند. نکته دوم این است که اگر دولت می‌خواهد به بازنشستگان رسیدگی کند یکی از بحث‌ها موضوع بدهی‌های دولت به صندوق‌هاست که باید به شکل مناسبی دنبال شود.

مسکن و بنزین، حرف‌های کلی خبر از روزهای پر‌آشوب می‌دهند

در مورد دو موضوع مسکن و بنزین هم دو نامزد انتخابات نظراتشان را گفتند و گاهی به هم حمله کردند. پزشکیان گفت که به قانون برنامه هفتم برای ساخت سالانه یک میلیون مسکن جدید متعهد است، ولی می‌داند که منابعی برای آن وجود ندارد.

جلیلی هم گفت که می‌شود و می‌توان یک میلیون مسکن را ساخت و راهکار آن توسعه محدوده شهرها و حذف قیمت زمین از مؤلفه مسکن و هدایت وام‌های بانکی به این بخش است.

اینکه این دو نامزد انتخابات با بنزین و یارانه چه خواهند کرد هم از موضوعاتی بود که هر دو کوشیدند از آن به شکلی فرار کنند. هر دو گفتند شیوه کنونی یارانه دادن راه به جایی نمی‌برد و عادلانه نیست ولی احتمالاً از ترس ریزش آرای‌شان از برنامه و راهکار سخنی نگفتند. در مورد بنزین هم مشابه همین وضعیت در جریان بود. هم جلیلی و هم پزشکیان گفتند که باید فکری به حال ناترازی بنزین کرد و هر کدام چند جمله کلی در مورد آن گفتند.

پزشکیان چنین گفت:

نگاهم این است که باید محرومان را دید؛ اگر قرار است سوبسید بدهیم اول باید به آنها بدهیم. نباید با سوبسید دادن به امثال من سفره آنها را کوچک کنیم. باید سوبسید را به اقشار آسیب‌پذیر بدهیم و از امثال من حداقل پول مصرف اضافه را بگیریم. پول واقعی را بگیریم.

جلیلی هم مشابه همین حرف‌ها را زد و نهایتاً مشخص نشد که این دو نامزد چه برنامه‌ای دارند:

این عدالت نیست. کسی که ماشین ندارد با کسی که سه ماشین دارد یکی نیست. چراکه این کسی که ماشین دارد چندین برابر او یارانه می گیرد. بحث اصلی ما ناترازی انرژی است. موضوع طرح این بحث ناترازی انرژی بود. آقای پزشکیان امروز ناترازی انرژی مسئله اصلی کشور است. باید برای آن برنامه داشته باشیم. بهترین برنامه این است که خود مردم را در این طرح بزرگ ملی سهیم کنیم. مردم را اگر مشارکت بدهید در مدیریت مصرف انرژی مردم آن را مدیریت می‌کنند.