وعده‌‌های انتخاباتی: حجاب را تحمیل می‌کنیم، اما محترمانه

چند روز بیش‌تر تا برگزاری نخستین «انتخابات ریاست جمهوری ایران» پس از قیام ژینا نمانده است، از زمان روی کار آمدن «جمهوری اسلامی»، این چهاردهمین باری است که از مردم خواسته می‌شود پای صندوق‌های رأی بروند و سرنوشت‌شان را تعیین کنند، اما بسیاری از مردم طی سال‌های گذشته از صندوق‌های رأی و شرکت در انتخابات روگردان شده‌اند، آن را فرمایشی می‌دانند و با رجوع به تجربیاتشان، اساساً «ریاست جمهوری» را در ایران غیر-انتخابی (یا دست‌نشانده) و ناتوان و ناکارآمد ارزیابی می‌کنند. با این‌همه، مرور آن‌چه که کاندیداها پس از پیشگامی زنان در اعتراضات سراسری «وعده» داده‌اند یا دست‌مایه‌ی «تبلیغات» کرده‌اند می‌تواند ارزیابی بخشی از تاریخ مبارزاتی ایران باشد. با این انگیزه، نگاهی می‌اندازیم به آن‌چه کاندیداها تاکنون درباره‌ی مسائل مربوط به زنان مطرح کرده‌اند – و آن‌چه که عمداً از قلم انداخته‌اند:

نظرگاه محمدباقر قالیباف: بدپوششی و بی‌حجابی آفت خانواده و جامعه است

قالیباف چهارشنبه ۳۰خردادماه ۱۴۰۳ در سالن همایش‌های نورالرضا تهران همایشی برای زنان با شعار «زنان پیشرانِ پیشرفتِ ایران» برگزار کرد. کلیت سخنرانی‌های او درباره‌ی زنان را، چه در این همایش و چه در مناظره انتخاباتی تلویزیونی‌اش، می‌توان در دو وعده‌ی داده شده خلاصه کرد: ارتقای جایگاه شغلی زنان و اجرای قانون جوانی جمعیت. درباره‌ی اولی، او با اشاره به سابقه‌اش در استخدام زنان در نیروی پلیس و ارتقا آن‌ها تا سلسله‌مراتب فرماندهی، وعده داد:

در دولت چهاردهم خواهید دید که زنان ما در پست‌های کلیدی مدیریت خواهند کرد و نشان خواهند داد که تحول و حرکت و تربیت و مدیریت و فرهنگِ تلاش و فرهنگِ کار چگونه است.

محمدباقر قالیباف – ۳۰خردادماه ۱۴۰۳

محمدباقر ترامپ

قالیباف مشخص نکرد که منظورش از «پست‌های کلیدی مدیریت» دقیقاً چیست، او به تکرار عبارت «شایسته‌سالاری» که در سال‌های اخیر و مخصوصاً یک سال اخیر به توجیهی برای تبعیض جنسیتی در گفتار مقام‌های حکومتی تبدیل شده* بسنده کرد ـ با این‌حال از کلیت سخنرانی‌اش چنین بر می‌آمد که مشغول وعده‌دادن برای رفع محدودیت‌ها در ارتقاء شغلی زنان است:

نباید فرق بگذاریم، سقف رشد برای زنان بگذاریم برای این‌که به هر حال در مدیریت مبنا شایسته‌گزینی و شایسته‌سالاری است. در خیلی از جایگاه‌ها دیدم که زنان ما قوی‌تر و شایسته‌تر از مردان مدیریت کردند و این حق آن‌هاست که در پست‌های مدیریتی در سطوح مختلف حتماً باشند.

محمدباقر قالیباف – ۳۰خردادماه ۱۴۰۳

اما درباره مورد دوم، یعنی قانون جوانی جمعیت که هدفش افزایش جمعیت از طریق دسترس‌ناپذیر کردن وسایل پیشگیری از بارداری، جرم‌انگاری سقط‌جنین، و ارائه وام‌های تشویقی به زوج‌های دارای بیش از دو فرزند است، قالیباف برابری جنسیتی را رد کرد، به نقش مادری و همسری برای زن تأکید کرد و وعده داد تضاد «خانه‌داری» و «رشد علمی، اجتماعی، مدیریتی و تأثیر در جامعه» را از بین ببرد:

ما حتماً نگاه برابر جنسیتی را قبول نداریم ولی حتماً عدالت جنسیتی در اولویت کار ماست. برای ما نقش زنان مهم است. امروز در خانواده زن به‌عنوان مادر، زن به‌عنوان همسر، زن به‌عنوان تربیت‌کننده فرزندان، زن به‌عنوان مادرخرج در خانه. واقعیت این است که امروز هر بی‌تدبیری، هر اشکال، هر مشکلات اقتصادی که می‌بینیم زن هست که در خانواده جبران همه کاستی‌ها را از سطح ملی تا سطح خانواده انجام می‌دهد. […] این قول را می‌دهم که به‌گونه‌ای عمل کنیم که زنانمان را در یک دوراهی قرار ندهیم که بهشان بگوییم یا زنِ خانه‌دار باش یا رشد علمی و اجتماعی و مدیریتی و تأثیر در جامعه. ما حتماً باید هر دو را برای زنانمان فراهم کنیم. بدون شک، خودشان هستند که انتخاب کنند هر دوی آن‌ها را یا یکی از آن‌ها را. قدرت انتخاب بدهیم.

محمدباقر قالیباف – مناظره انتخاباتی، یکم تیرماه ۱۴۰۳

در مناظره انتخاباتی تلویزیونی، قالیباف درباره لایحه عفاف و حجاب و لایحه ارتقاء امنیت هم صحبت کرد. او، مانند تمامی کاندیداهای دیگر، «بدپوششی و بی‌حجابی» را «آفت خانواده و آفت جامعه» خواند و درباره چگونگی سرکوب زنان در حق انتخاب پوشش گفت که «لایحه عفاف و حجاب» بر «کارهای ایجابی» متمرکز است و در ضمن خشونت پلیس را محکوم کرد.

همچنین درباره لایحه ارتقاء امنیت گفت که «لایحه مبارزه با خشونت در منزل و در بیرون، ظلمی که به زن‌ها می‌شود» در صحن مجلس و در دستور کار قرار دارد.

نظرگاه سعید جلیلی: حجاب امتیاز جمهوری اسلامی است

آیا زنان می‌توانند در جمهوری اسلامی رئیس جمهوری شوند؟

سعید جلیلی هیچ‌گونه خشونت یا تبعیض در مورد زنان را تأیید نکرد. عمده سخنان او به دفاع از رویکرد جمهوری اسلامی در قبال زنان و مشکلات «تمدن غرب» در قبال زن و خانواده اختصاص داشت و اگر هم برای دولت وظیفه‌ای قائل می‌شد، آن وظیفه در نظرش مقابله با روایت‌هایی بود که به‌وجود تبعیض و خشونت برای زنان صحه می‌گذارند، شاید تنها وعده مشخص او در مورد ممکن‌سازی «حضور مادرانه‌ی زنان» در اجتماع بوده باشد:

یکی از موضوعاتی که وظیفه دولت و در برنامه دولت است این است که حمایت کند از حضور مادرانه‌ی زنان در نقش‌های مختلف. […] زن ایرانی با فرهنگ اسلامی ـ ایرانی یک نقش پرشکوه ایفا کرده. آن‌هم در جهانی که اذعان دارد در همین موضوع زن به یک بن‌بست رسیده است.

۳۰ خردادماه – همایش انتخاباتی جلیلی با عنوان «یک جهان فرصت یک ایران جهش»

نظرگاه علیرضا زاکانی: با فمینیسم مرزبندی داریم، حجاب شرعی و قانونی است

شمار وعده‌های زاکانی، از دیگر کاندیداها بیش‌تر بود و تأکید خودش هم بر داشتن «بسته‌های مشخص» در برنامه‌اش بود. هرچند که وعده‌هایش مبهم و بسیار ناکافی بودند، با این‌حال به مواردی از جمله «رایگان‌کردن درمان برای زنان باردار» و افزایش «حضور زنان در دولت»ش اشاره داشتند. عمده بحث او به سرزنش دولت‌های قبلی اختصاص داشت و شاید تنها کاندیدایی بود که از «تبعیض مثبت» برای جبران غیاب زنان در سال‌های گذشته سخن گفت ـ سخنی که به زودی با عبارت «شایسته‌سالاری» به ابهام کشاند. در یک جمع‌بندی، آن‌چه او از خواست زنان ارزیابی کرده است به نظر «امنیت» و «نقش اجتماعی» است:

جمع بین خانه‌داری، همسری و فرزندآوری و تعلیم و تربیت فرزند در خانواده و فعالیت اجتماعی کاملاً شدنی است.

نظرگاه مسعود پزشکیان: باید به جای مقابله با بدحجابی از طریق گشت ارشاد و طرح‌های دیگر، تربیت دختران را از ابتدای مدرسه تصحیح کنیم

پزشکیان در ظاهر نظر متفاوتی درباره مسائل زنان نسبت به سایر نامزدها ارائه داد؛ هرچند که نهایتاً او هم مطالبه‌ی «پوشش اختیاری» را به رسمیت نشناخت و تنها با شیوه‌ی خشونت‌آمیز تحمیل حجاب اجباری در خیابان‌ها و فضای عمومی مخالفت کرد و جلوگیری با برخوردهای به دور از کرامت انسانی را جزئی از برنامه‌های خود عنوان کرد. مصطفی کواکبیان، نماینده ستاد او پیش‌تر گفته بود که «کسی با حجاب مخالفتی ندارد، عرض ما این است که با زور و باتوم جواب نمی‌دهد.» از نظر پزشکیان «مشکل از تربیت ماست که این مشکلات به وجود می‌آید و باید به جای مقابله با بدحجابی از طریق گشت ارشاد و طرح‌های دیگر، تربیت دختران را از ابتدای مدرسه تصحیح کنیم.»

پزشکیان هم‌چنین درباره مواضع خود درباره حجاب قبل از انتخابات گفت:

قبل از انتخابات موضع من روشن بود در این دوره هم به خاطر این‌که در جریان ماجرای مهسا امینی علناً در مجلس و صداوسیما و بیرون موضع نشان داده بودم صلاحیتم را برای مجلس رد کرده بودند.

۳ تیر-پزشکیان در دیدار با جمعی از نماینده ادوار و ایثارگران

او درباره تحمیل حجاب اجباری با شیوه‌های خشونت‌آمیز گفت:

هیچ یک از ما نمی‌تواند به زور حتی بچه خود را وادار به انجام کاری کند، چه برسد به آدم‌های بیرون. باور می‌کنید دخترم گاه حرف‌هایی می‌زد که جرأت نمی‌کردم با او مخالفت کنم. اگر قبول نمی‌کرد چه می‌کردم؟ می‌توانستم بزنم؟ زور بگویم و در خانه اسیرش کنم؟ مجبور بودم با آرامی با او برخورد کنم. این‌ها هم خواهران و دختران من هستند.

دفاع از متجاوز، حمایت از انقلاب فرهنگی: پزشکیان پیش از برافراشتن علم اصلاح، باید پاسخگو باشد

همایش زنان حامی مسعود پزشکیان با حضور فائزه هاشمی رفسنجانی روز جمعه ۲۵ خرداد ماه ۱۴۰۳ در ستاد مسعود پزشکیان برگزار شد. پزشکیان در این همایش پرسید: «مداخله دولت در حجاب چه تأثیر داشته است؟»

او تأکید کرد طرح نور در نهایت ما را به سیاهی می‌کشاند. چرا تلاش داریم همه را از دین زده کنیم؟ کجای دین و اسلام گفته چنین کاری باید انجام دهیم؟ پزشکیان ادامه داد: «آن‌هایی که باید کتک بخورند ما هستیم که مقصریم.»

او به وعده‌های خود درباره رسیدگی به مشکلات حجاب در کشور تأکید کرد و خواستار اعتماد کردن به او در برآورده کردن کامل وعده‌هایش شد ـ هرچند که در ابتدای کمپین انتخاباتی‌اش گفته بود نمی‌تواند وعده‌ای در این خصوص بدهد. پزشکیان وضعیت چند سال اخیر را نگران‌کننده خواند و افزود:

دختر ایرانی کرامت دارد و کرامت همه انسان‌ها باید رعایت شود. شرمنده‌ام اگر به زنان توهین می‌شود.

محمد فاضلی، جامعه‌شناس و مشاور فرهنگی پزشکیان هم درباره گشت ارشاد گفت، اگر اکثریت مردم موافق طرح نور و حجاب اجباری هستند، چرا نامزدهای اصول‌گرا از آن دفاع نمی‌کنند تا رأی بخرند. فاضلی بیان کرد:

این عدم شفافیت نامزدها برای طرفداری مستقیم از گشت ارشاد نشان می‌دهد ادعای آن‌ها درباره موافقت اکثریت مردم با حجاب اجباری دروغ است.

در این میان، سید حمیده زرآبادی، نامزد زن پیشین انتخابات ریاست جمهوری و سخنگوی کنونی ستاد پزشکیان با اعلام اینکه پوشش مورد علاقه‌اش برای خود او چادر است، گفت به حجاب اختیاری باور دارد. زرآبادی در مصاحبه‌ای گفت حجاب از نظر من نباید اجباری باشد و مردم حق دارند پوشش مورد علاقه خود را انتخاب کنند.

شهیندخت مولاوردی، معاون امور زنان در دوره ریاست جمهوری روحانی درباره موفقیت پزشکیان در انتخابات گفت:

وظیفه ما جذب آرای خاموش است. زنان قشر اثرگذار جامعه هستند و برای افزایش مشارکت و پیروزی دکتر پزشکیان می‌توانند کمک‌های مؤثر و جدی داشته باشند.

در یک جمع‌بندی، به نظر می‌رسد که پزشکیان بیش‌تر وعده‌های انتخاباتی‌اش را بر خشونت گشت‌ ارشاد متمرکز کرده است اما نه برنامه‌ی مشخصی برای حذف حجاب اجباری دارد و نه برنامه‌ای برای رفع دیگر انواع تبعیض.

نظرگاه قاضی‌زاده: دغدغه‌ی بانوان ما حجاب نیست و زنان فرصت هستند، نه مسئله

قاضی‌زاده که دولت خود را دولت خانواده نامیده است، بیش از هر چیز از ازدواج جوانان حمایت می‌کند و نگران افزایش سن ازدواج در جامعه به دلیل تهاجم فرهنگی است. قاضی‌زاده با اشاره به افزایش سن ازدواج، آمار طلاق و اعتیاد بین زنان و هم‌چنین کم‌شدن آمار ازدواج گفت:

ایران مهد خانواده است که بزرگترین سرمایه اجتماعی ماست. نگاه ما به زنان به عنوان یک مادر و فعال اجتماعی است. باید فرصت حضور و نقش آفرینی و ارزشمندی به آنان بدهیم. با این نظام اداری، اشتغال و تحصیلی نمی‌توان یک زندگی اسلامی درست کرد.

او در گفت‌وگوی خبری اخیر به زنان خانه‌دار اشاره کرد و گفت:

بعد از انقلاب زنان به سرعت رشد کردند و از طرف دیگر نرخ تحصیلات دانشگاهی آنان به ۵۰ درصد رسیده، در حالی که میزان مشارکت اقتصادی آنان ۱۵ درصد است. در فرهنگ ایرانی خانه‌داری یک شغل است و از خانم خانه‌دار باید پشتیبانی شود.

او با اشاره به بازدیدهای متعددش به مدارس دختران که در واقع مدارس شاهد بودند گفت:

در ملاقات‌هایم دیدم که دختران ما حیا را دوست داشتند و عفیف بودند. دختران ما به مرزبندی با جنس مخالف اعتقاد داشتند. آن‌ها تنها از دست ما عصبانی بودند. که چرا وعده می‌دهیم و عمل نمی‌کنیم.

او هم‌چنین از طراحی‌های شهری مردانه در ایران نقد کرد و گفت ما باید نظام‌های اجتماعی تماماً مجزا برای زنان طراحی کنیم. نظام‌های اداری برای زنان در نظر گرفته نشده‌اند و با شأن زن به عنوان مادر و همسر و با وجه اجتماعی و اقتصادی زنان مطابق نیست. او افزود:

نیمی از جامعه زنان هستند و ما باید یک نظام کلی جداگانه برای به‌کارگیری توانایی‌های آنان در نظر بگیریم. تنها مدارس جداگانه نمی‌تواند به حل این مسئله کمک کند. زن‌ها به طور بیولوژیکی و روحی تفاوت دارند و باید محیط مخصوص به خود را داشته باشند.

قاضی‌زاده اعلام کرد «زن هنگام انتخابات موضوعی سیاسی می‌شود که نوعی سوء استفاده‌ی سیاسی است. ما هیچ‌گاه نگاه ابزاری به زنان نداشتیم.» او با نقد این نگاه ابزاری در غرب اعلام کرد غربی‌ها نیز به اهمیت کانون خانواده رسیده‌اند. اما او برای مثال به سیاست‌های درست جورجیا ملونی، نخست‌وزیر زن در ایتالیا اشاره کرد که به عنوان یک فاشیست در جهان شناخته شده است. او گفت:

خانم ملونی با امواج گسترده حمایت از ارزش‌های خانواده شروع به کار کرد و با شعار خدا، میهن، خانواده به پیروزی رسید. پرچم‌دارش هم زنان غربی هستند، یعنی همان‌هایی که یک زمانی برای جریان‌های فمینیستی ابزار بودند.

قاضی‌زاده با اشاره به این‌که نباید ادبیات غلطی را استفاده کنیم گفت:

زن یک مساله نیست، زن یک فرصت است. زن پیشرو و روش حل مسائل است. دغدغه‌ی بانوان ما هم حجاب نیست و این یک مغالطه است. ظلم تاریخی بر بانوان شده، بعضی جنسیت‌زده و بعضی هم به بهانه‌ی آزادی. دغدغه‌ی بانوان عزیز ما تبعیض در فرصت‌هاست.

در نهایت این نامزد اصول‌گرا حتی حجاب را دغدغه و مسئله‌ی زنان نخواند و با کتمان صورت مسئله، زنان را تنها فرصتی برای دولت دید که باید نقش‌های متفاوت‌شان در خانواده و جامعه در نظر گرفته و گسترش داده شود. تنها برنامه‌ی اجرایی او جداسازی بیشتر زنان در محیط‌های مختلف به نظر می‌رسد.

نظرگاه پورمحمدی: حجاب اسلامی حکم شرع، قانون و سبک عرفی است که همه ما قبول داریم

پورمحمدی با تأکید بر حجاب اسلامی و پذیرش کلی و فرهنگی آن به نوع پیگیری قوانین مرتبط با حجاب اجباری اشاره کرد و گفت: «۴۰ سال است که درگیر اجرای این قوانین هستیم اما هنوز مشکل داریم.»

او با ابراز نگرانی از «تهاجم فرهنگی» و وجود سبک‌های مختلف زندگی که مورد پذیرش نظام نیست عنوان کرد: «برخی از این سبک‌های زندگی جوانان که مورد پسند ما نیست، نه به خاطر اعتقادات آن‌ها که بیشتر به دلیل اعتراض و لجبازی با مجریانی است که به اشتباه این قوانین را اجرا می‌کنند.»

پورمحمدی در مناظره‌ای می‌گوید:

ما باید از خانه‌ها شروع کنیم و نگذاریم پلیس که حافظ امنیت مردم است درگیر شود و یا بسیجیانِ از جان بهترِ ما که شرف و عزت انقلاب هستند را درگیر صحنه‌های تلخ کنیم.

پورمحمدی در یکی از مناظره‌های اصلی حجاب و عفاف را مسئله‌ای بسیار حیاتی و حساس دانست که از ابتدای انقلاب برای تمامی افراد و مراجع مهم بوده اما نیازمند برنامه‌‌ریزی‌های زیادی برای اجرای کامل آن در جامعه است. او در ادامه با تشبیهی که گویی به قیام «زن، زندگی، آزادی» اشاره می‌کند می‌کند ‌می‌گوید: «چرا آنقدر کشیدیم و کشیدند که پاره شد!»

در پایان او خطاب به جوانان و زنان می‌گوید:

اگر موفق به اخذ رأی شما شدم، طرح لایحه حجاب و عفاف را پس می‌گیرم و بعد با دلسوزان و خود خانم‌ها می‌شینم تا ببینیم چه راهکارهایی برای این حل مشکل وجود دارد تا با کم‌ترین هزینه حجاب و عفاف در جامعه اجرا شود.

در نهایت اما بیشتر نگاه‌ها بر پورمحمدی مربوط به عضویت او در هیئت مرگ و کشتار و اعدام هزاران نفر در دهه ۶۰ است که بسیاری از آن‌ها زنان بودند.

دغدغه‌هایی که نامزدها نادیده گرفتند و حذف شدند

در میان صحبت‌های نامزدهای انتخاباتی درباره‌ی زنان، تنها به چند موضوع محدود – به‌خصوص «چگونگی» تحمیل حجاب اجباری» اشاره شد که آن هم برخوردی شعارگونه داشت. بسیاری از معضل‌های اصلی در جامعه که همواره از طرف مقامات حکومتی نادیده گرفته شده و حتی در پرسش‌های خبری کتمان شده، اصلاً مطرح نشدند. مسائلی چون زن‌کشی، خشونت خانگی، حق سقط جنین امن، قانونی و رایگان، حق طلاق و حضانت فرزند، حق خروج از کشور، حق ارثیه برابر، خشونت‌های جنسی و جنسیتی، ازدواج کودکان، چندهمسری، بهداشت و سلامت زنان مخصوصاً در منطقه‌های دور از مرکز، حق بر شهر و فضای عمومی، و ده‌ها آسیب اجتماعی که در ایران بیداد می‌کند. به‌عنوان نمونه زن‌کشی در ایران از آمار بسیار بالایی برخوردار است و قوانین تبعیض‌آمیز و جنسیت‌زده‌ی جمهوری اسلامی به این معضل اجتماعی دامن می‌زند، زنان گزارش‌هایی از وضعیت زندانیان زن منتشر کرده‌اند و از فقر و تبعیض اقتصادی و اثرش بر وارد شدن خشونت هر چه بیش‌تر بر زنان گفته‌اند، فرصت‌های شغلی و تحصیلی برابر نیستند، آسیب‌های ناشی از آلودگی هوا، خشک‌سالی و دیگر آلودگی‌ها بر تن زنان شدیدترند و نهایتاً، کوچک‌ترین اشاره‌ای به جنسیت‌های غیر زن و مرد سیس‌جندر در گفتار نامزدهای انتخاباتی وجود ندارد.