پژوهشگران صلح: جهان بدون قطب‌نماست

مؤسسه‌های تحقیقاتی پیشرو صلح آلمان «گزارش صلح ۲۰۲۴» خود را در برلین منتشر کردند. آن‌ها در گزارش خود وضعیت سیاسی جهان را چنین فهرست کرده‌اند:

بر اثر جنگ‌ها و درگیری‌ها شمار کشته‌شدگان در سرتاسر جهان به بالاترین حد خود رسیده است. تغییرات اقلیمی، فقر و گرسنگی در بدترین وضعیت خود قرار دارند. دموکراسی‌ها در اروپا و آمریکا هدف جنبش‌های اقتدارگرا و افراطی قرار گرفته‌اند.

به‌نظر می‌رسد بسیاری از دستاوردهای سیاسی دهه‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ میلادی اهمیت خود را از دست می‌دهند: پیمان‌های چندجانبه در حال فرسایش هستند، نهادهای بین‌المللی اعتبار خود را از دست می‌دهند و مهم‌تر از همه، ارزش‌های اساسی نظام دموکراتیک مانند استقلال قوه قضائیه یا آزادی مطبوعات محدودتر شده‌اند، حتی در اروپا.

در چنین شرایطی که به‌گفته پژوهشگران صلح آلمان، جهان «ظاهراً دیگر قطب‌نمایی ندارد»، آن‌ها کورسوهای امید را به سیاستمداران ارائه داده‌اند. مؤسسات تحقیقاتی پیشرو صلح آلمان توصیه‌هایی ارائه کرده‌اند مبنی بر این‌که چگونه می‌توان علل تنش‌ها و درگیری‌ها را کاهش داد و چرخه‌‌های خشونت در جهان را از بین برد.

نقطه جوشان جدید در غزه

محققان صلح بدون انکار حق دفاع از خود اسرائیل، معتقدند که ارتش این کشور به دلیل شمار زیاد قربانیان غیرنظامی در غزه، قوانین بین‌المللی بشردوستانه را نقض می‌کند. به‌گفته آن‌ها وضعیت مردم در غزه باید بهبود یابد، گروگان‌ها باید آزاد شوند و آتش‌بس به‌دست آید. آن‌ها می‌گویند باید روی یک راه حل صلح قابل قبول برای کل منطقه کار کرد.

به‌گفته پژوهشگران صلح، سیاستمداران موظف‌اند که به‌رغم همه مقاومت‌های سیاسی، در راستای یک مرحله انتقالی با مسئولیت بین‌المللی برای برقراری صلح و پایان جنگ در غزه تلاش کنند و در این مسیر از جمله با مراقبت‌های بشردوستانه و ایجاد چشم‌اندازهای سیاسی، فعالیت کنند. به‌گفته آن‌ها هدف درازمدت باید راه حل دو کشورِ مستقل در نظر گرفته شود حتی اگر در حال حاضر به سختی امکان‌پذیر باشد.

تسلیحات، دیپلماسی و حمایت‌های بین‌المللی

کارشناسان صلح از حفظ فشار بر روسیه، از جمله در قالب تحریم‌ها و ادامه پشتیبانی نظامی از اوکراین پشتیبانی می‌کنند.

به‌گفته آن‌ها، اوکراین برای فعال کردن مذاکرات صلح در میان‌مدت به تضمین‌های امنیتی قابل اعتماد غرب نیاز دارد. توصیه آن‌ها به سیاستمداران این است که اکنون تدارک شکل و محتوای مذاکرات و بررسی طرف‌های ثالث احتمالی در این راستا، از اهمیت برخوردار است.

تعریف همکاری‌ها‌ با کودتاگران و مستبدان در زمینه توسعه

بیش از نیمی از درگیری‌ها و تنش‌های خشونت‌آمیز جهان در جنوب صحرای آفریقا اتفاق می‌افتد. بیشتر اوقات این درگیری‌ها بین دولت‌ها و گروه‌های مسلح جهادی رخ می‌دهند. وضعیت بی‌ثبات این منطقه در سال‌های اخیر بدتر شده است. رژیم‌های نظامی در مالی، بورکینافاسو و نیجر شریک امنیتی جدیدی در روسیه پیدا کرده‌اند.

به‌گفته محققان صلح، توسعه بشردوستانه و امنیتی جنوب صحرای آفریقا، به‌ویژه با توجه به مهاجرت و تجارت غیرقانونی انسان‌ها، از اهمیت فراملی برخوردار است. آن‌ها از سیاستمداران خواسته‌اند که به مشارکت در سیاست‌های دیپلماتیک و توسعه ادامه دهند، اما دستورالعمل‌هایی را هم برای مقابله با کودتاگران و خودکامگان تعریف کنند.

فقر، گرسنگی و تنش‌های خشونت‌آمیز به یکدیگر وابسته‌اند

پژوهشگران صلح همچنین افزوده‌اند که محدود کردن تغییرات اقلیمی و مبارزه با فقر، گرسنگی و نابرابری اجتماعی آن‌چنان که باید موفق نبوده است. اهداف پایداری که جامعه جهانی در سال ۲۰۱۵ تعیین کرده بود تنها تا ۱۵ درصد محقق شده است. یکی از توصیه‌های کارشناسان این است که در آینده، بازیگران محلی و ساختارهای موجود در این مناطق را در همکاری‌های توسعه بیشتر مشارکت دهند.

سال ۲۰۲۳ گرم‌ترین سال از زمان شروع ثبت تغییرات اقلیمی بود. نابودی محصولات کشاورزی، سیل و سایر پیامدهای تغییرات آب‌وهوایی سبب از بین رفتن معیشت مردم می‌شود. فقر و بی‌عدالتی اجتماعی در حال افزایش است. به‌گفته محققان، همان‌طور که کودتاهای نظامی در غرب آفریقا نشان داده‌اند، این یکی از شایع‌ترین علل خشونت‌هاست و با افزایش شمار جنگ‌ها و درگیری‌های نظامی، تعداد آوارگان نیز افزایش می‌یابد.

با کنترل تسلیحات خطر تشدید تنش هسته‌ای کاهش می‌یابد

گزارش پژوهشگران صلح در آلمان می‌گوید در سال ۲۰۲۳ هزینه‌های دفاعی در سراسر جهان افزایش یافته است. با این‌حال کنترل مؤثر تسلیحات می‌تواند مبادله تسلیحات گران‌قیمت و همچنین خطر درگیری‌های نظامی بیشتر و خطر تشدید تنش هسته‌ای را کاهش دهد.

ظهور فن‌آوری‌هایی مانند هوش مصنوعی یا سامانه‌های تسلیحاتی بدون سرنشین، جنگ را متحول می‌کند: توانایی واکنش در میدان نبرد و به طبع آن خطر تشدید درگیری‌ها، افزایش می‌یابد. پژوهشگران صلح خواستار قوانین الزام‌آور بین‌المللی برای توسعه و استفاده از این فن‌آوری‌ها شده‌اند.

تقویت نهادهای دموکراتیک

محققان صلح در این گزارش گفته‌اند که بسیاری از مردم در حال از دست دادن اعتماد خود به نهادهای دموکراتیک هستند. نفوذ جنبش‌های پوپولیستی، افراطی و اقتدارگرا در حال افزایش است. نارضایتی‌ها و بی‌عدالتی‌های اجتماعی باید جدی گرفته شود.

آن‌ها خواستار حمایت و تقویت نهادهای دموکراتیک برای تضمین استقلال آن‌ها حتی در صورت تغییر قدرت سیاسی شدند.

مؤسسه‌های تحقیقاتی پیشرو صلح آلمان متشکل از مرکز مطالعات بین‌المللی بن در زمینه درگیری‌ها (BICC)، مؤسسه «لایبنیتس» بنیاد تحقیقات صلح و درگیری‌ها (HSFK)، مؤسسه تحقیقات صلح و سیاست امنیتی در دانشگاه هامبورگ (IFSH) و مؤسسه توسعه و صلح دانشگاه دویسبورگ-اسن (INEF) هر سال گزارشی در زمینه صلح در جهان منتشر می‌کنند.

این مؤسسات تحقیقاتی از سال ۱۹۸۷ میلادی در حال تجزیه و تحلیل تنش‌ها و درگیری‌های بین‌المللی جاری هستند و روندهای سیاست خارجی، امنیتی و توسعه بین‌المللی را برجسته می‌کنند و توصیه‌های روشنی به سیاستمداران ارائه می‌دهند.

تیم‌های میان‌رشته‌ای علوم سیاسی، جامعه‌شناسی، قوم‌شناسی، فیزیک و مطالعات دینی این مؤسسات برای تهیه این گزارش با هم روی مسائل مورد نظر کار می‌کنند و دیدگاه‌های مختلفی را ارائه می‌دهند.