تورم ضرب‌در فقر: سیر صعودی سرقت مواد خوراکی در ایران

«اسحاق» بیش از ۳۲ سال است که فروشگاه مواد خوراکی دارد. می‌گوید با یک بقالی کوچک شروع کرده و حالا یک هایپرمارکت با دو شبعه را مدیریت می‌کند. درمورد سرقت‌ها اقلام خوراکی از مغازه‌هایش به «زمانه» می‌گوید:

دزدی مواد خوراکی از هایپرمارکت و سوپرمارکت یک چیز معمولی است، یعنی همیشه بوده ولی تو دو سه سال گذشته خیلی بیشتر از قبل شده. قبلاً اگر تو ماه مثلاً ۱۰۰ هزارتومان دزدی می‌شد الان شده به یک میلیون! یعنی حداقل ده برابر بیشتر شده. تازه این دزدی‌هایست که تشخیص دادیم و طرف را گرفتیم، خیلی‌ها را اصلاً اطلاع نداریم، یعنی تو حساب کتاب مشخص می‌شه که فلان قلم سودش کمتر از انتظار بوده پس مشخص می‌شه دزدی شده. همه چیز را هم می‌دزدند از کیک و کلوچه گرفته تا روغن و کره و تخم‌مرغ. اگرچه دوربین تو مغازه داریم ولی همیشه حواسمان به دوربین که نیست. بیشترشان دزد حرفه‌ای نیستند، طرف آدم ندار و گرسنه‌ایست که میاد تخم‌مرغ یا نون‌خالی می‌دزد. هرچی وضعیت اقتصادی بدتر می‌شود، تعداد دزدها هم بیشتر می‌شود. ما تو این چندسال با انواع آدم برخورد کردم که واقعاً از سرنداری و گرسنگی دزدی کردند. از طرف پلیس هم پیگیری صورت نمی‌گیرد. برای این نوع سرقت‌ها تشکیل پرونده نمی‌دهند.

بنا به اعلام «مرکز آمار ایران» در یک دهه گذشته (۱۴۰۱-۱۳۹۱) میزان سرقت در کشور ۸۶ درصد بیشتر شده است. بررسی جزئیات این گزارش عنوان می‌کند سرقت از مغازه‌ها در این بازهٴ زمانی ۷۳ درصد افزایش یافته است. همچنین بررسی آمارهای منتشر شده نشان می‌دهند میزان سرقت در پنج ساله گذشته ۴ برابر افزایش داشته است. به نقل از مقامات مسئول، سرقت بعد از مصرف مواد مخدر دومین جرم عمده ایران محسوب می‌شود که حدود ۴۰ الی ۵۰ درصد آنها مربوط به سرقت‌های خرد است. مشاهدات میدانی گزارشگر «زمانه» نشان می‌دهد سرقت اقلام خوراکی از مغازه‌ها و فروشگاه‌ها به‌طوری چشمگیری افزایش یافته است. عمدهٴ سوپرمارکتی‌ها سیر صعودی دزدی‌ها را به تورم بالای مواد خوراکی و افزایش هزینه‌های زندگی در ایران مرتبط می‌دانند.

دزدی‌های علنی

«سالار» در یکی از شلوغ‌ترین معابر شهر سوپرمارکت نسبتاً بزرگی دارد. برخی از اقلام را مثل نان، دوغ محلی، شیر و بسته‌های آب معدنی را جلوی مغازه‌اش چیده است. اما وجود سه فروشنده و دو دوربین مدار بسته باعث کاهش دزدی از مغازه‌اش نشده‌ است. به «زمانه» می‌گوید:

قبلاً فقط خوراکی‌ها کوچک رو مثل کیک و شکلات و کلوچه و… را می‌دزدیند یا چیزهای که دم دست بود، مثلاً از یخچال پنیر و مربا و کره و اینارو ورمی‌داشتند. اما الان هرچیزی را که بتواند تو چند دقیقه حمل کنند ورمی‌دارند. چند روز پیش یک خانم میانسال جلو چشم ما یک روغن را تو کیفش گذاشت. هروقت هم مچشان را می‌گیریم از بدبختی و نداری و گرسنگی می‌گویند. قبلناً می‌شد چهره و رفتار دزدها را شناسایی کرد ولی الان اصلاً نمی‌شود تشخیص داد، هم تعدادشان بیشتر شده هم معلوم است طرف دزد نیست، بخاطر احتیاج و بی‌پولی مجبور است یکی دو قلم وردارد. نمی‌شود اینها را به پلیس گزارش کرد. البته پلیس هم کاری نمی‌کند.

از جلوه‌های فقر و خشونت: افزایش سرقت‌های خُرد در ایران

به گفتهٴ برخی فروشندگان، بخصوص در دو سال گذشته با افرادی برخورد کردند که علناً و بدون مخفی کاری اقدام به دزدی می‌کنند. یکی از صاحبان سوپرمارکت در این باره به «زمانه» می‌گوید:

نزدیک عید نوروز دزدی خوراکی‌ها خیلی بیشتر شد. بعضی روزها حداقل هفت هشت مورد داشتیم. تو چند مورد خیلی عادی و بدون مخفی‌کاری پنیر و روغن و نان را لوله می‌کردند تو کیفشان. یک بار طرف دو بسته نان لواش را جلوی چشمم تو کیسه گذاشت و بدون اینکه حساب کند آروم از مغازه خارج شد. آدم سن و سال داری هم بود. وقتی مچش را گرفتم صداش می‌لرزید و قسم می‌خورد سه روز است بچه‌هاش لب به چیزی نزدند. یا یک بار طرف از موتورسیکلت پیدا شد و یک بسته نوشیدنی را دم در ورداشت و زد به چاک. اینا را می‌برند به مغازهای دیگر می‌فروشند. برای ما هم از این نوع جنس‌ها می‌یارند ولی نمی‌خریم چون معلومه دزدی است. دزدها آدم‌های مختلفی هستند از دختر بچه مدرسه‌ای گرفته تا پیرمرد ۷۰ ساله. معلومه اینها دزدهای حرفه‌ای نیستند، آدم‌های گرسنه‌ایی هستند که دخل و خرجشان باهم نمی‌خواند. هرچقدر قیمت‌ها بالاتر می‌رود دزدی هم بیشتر می‌شود، جلوش رو هم با مچگیری و دوربین نمی‌شود گرفت. آقایان مسئول مردم را روزبه‌روز گرسنه‌تر می‌کنند.

تقاضای نسیه و مبادله پایاپای اقلام خوراکی

غالب فروشندگان معتقداند تورم مواد خوراکی هم موجب افزایش سرقت‌های خرد شده و هم باعث شده میزان تقاضای نسیه بیشتر شود. یکی از دارندگان هایپرمارکت در این باره به «زمانه» می‌گوید:

الان تو کاسبی ما عملاً دوتا شغل وجود دارد، یکی فروشندگی ست و یکی هم نگهبانی دادن. باید چهارچشمی مواظب باشیم. هروقت موج جدیدی از تورم می‌یاد، تعداد دزدها هم بیشتر می‌شود. فقط هم این نیست، آدم‌های که نسیه می‌خواهند خیلی بیشتر شده، قبلاً فقط افراد آشنا نسیه می‌خواستند اما الان آدم‌های پیدا می‌شوند که نه من آنها را می‌شناسم نه آنها من رو، ولی تقاضای نسیه دارند. خُب نمی‌شود به کسی که نمی‌شناسی نسیه بدهی، تازه افراد آشناهم دیربه‌دیر تسویه حساب می‌کنند. طرف کارمند است پولش فقط به کرایه خانه می‌رسد و مجبور است برای خورد و خوراک نسیه بگیرید. وضعیت خیلی خراب است. الان طوری شده که-البته ببخشید- همه مشتری‌ها را به چشم دزد نگاه می‌کنیم. برخی ماه‌ها ۴ الی ۶ میلیون برآورد دزدی داریم. تازه اینها چیزهایست که متوجه می‌شویم. خدا می‌داند چقدرش رو  حواسمان نیست.

به گفتهٴ برخی از فروشندگان پدیدهٴ جدیدی که این روزها با آن بیشتر از قبل برخورد دارند «چانه‌زنی» بر سر قیمت مواد خوراکی است. فروشنده یک بقالی می‌گوید:

ما قبلاً چانه‌زنی برای مواد خوراکی نداشتیم. قیمت‌ها و سود خوراکی مشخص است. مثل کیف و کفش و لباس که نیست. ولی الان طرف میاد یه سری جنس ورمی‌دارد بعد وقت حساب کتاب مثل اینکه از مغازه پوشاک فروشی خرید کرده باشد، چانه می‌زند تا ده دوازده هزار تومان تخفیف بگیرد. درحالی که سود مواد خوراکی همین ده هزار و پنج هزار است. این چانه زنی قبلاً نبود، اما الان بیشتر شده. چند روز پیش یک آقایی اندازه دویست تومان خرید کرد اصرار داشت بیست هزارتومان تخفیف بگیرد که باهاش سوار تاکسی شود. تو این دو سه سال هر وقتی قیمت‌ها بالا رفت، هم دزدی هم تقاضای نسیه و تخفیف بیشتر شد. گدایی موارد خوارکی هم خیلی زیاد شده. روزی نیست برای گدایی نیایند. قبلاً فقط پول میخواستند اما الان یه چیزی که باهاش سیر شوند رو می‌خواهند.

همچنین تعدادی از فروشندگان به مشتری‌های اشاره می‌کنند که برخی از اقلام خوراکی را برای مبادله پایاپای به مغازه آنها می‌آورند. یک فروشنده میوه و سبزیجات در این خصوص به «زمانه» می‌گوید:

مغازه من کوچک است و دو نفر توش کار می‌کنیم، به همین خاطر خیلی دزدی نداریم. اما هم تقاضای نسیه زیاد شده و هم گدایی میوه. از طرف دیگر پیش میاد طرف یکی دو کیلو پیاز میارد دم مغازه و می‌خواد مثلاً با سیب‌زمینی یا میوه عوض کند. پیازها را هم از ما نگرفته مثلاً میگه از شهرستان واسم آوردند. یک بار یک خانمی پنج‌تا تخم‌مرغ محلی آورده بود می‌خواست به جاش سبزی ببرد، می‌گفت دکتر گفته باید سبزی بخورم ولی پول ندارم، این تخم‌مرغ‌ها را هم خواهرم از روستا فرستاده. این معامله پایاپای برای من چیز جدیدی است. شده طرف تنقلاتی مثل پفک و چیپس آورده خواسته بجاش میوه ببرد. همه هم از نداری و بی‌پولی می‌گویند. معلومه که وضعیت مملکت وخیم است. آقایان مسئول بخاطر بخوربخور و دزدی خواسشان به مردم نیست؛ طرف کاسب است، آدم موجه و شریفی است ولی میاد برای چهار کیلو میوه نسیه می‌گیرد، دو ماه نمی‌تواند تسویه حساب کند! واقعاً اینها را نمی‌بییند؟

سیرصعودی سرقت

در رابطه با سیر صعودی سرقت در سال‌های اخیر، رضا مسعودی‌فر، قائم‌مقام معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه‌قضائیه خردادماه ۱۴۰۱ به خبرگزاری «تسنیم» گفت:« سال ۱۴۰۰ آمار سرقت‌ها از ۲۰۰‌‌ هزار مورد در سال ۱۳۸۸ به یک‌میلیون و ۴۰۰هزار مورد رسیده است». همچنین اصغر جهانگیر، معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه‌قضائیه، تیرماه همان سال، سرقت را مهم‌ترین جرم ۵ سال اخیر عنوان کرد و بیان داشت: «سال ۱۴۰۰ حدود ۸۵۰ هزار پرونده مربوط به سرقت ثبت و بیش از ۳۰۰ هزار نفر هم در همین رابطه دستگیر شدند، اما همه پرونده‌ها به نتیجه نرسیده است.»

بنا به اعلام «مرکز آمار ایران» در یک دهه گذشته (۱۴۰۱-۱۳۹۱) میزان سرقت در کشور ۸۶ درصد بیشتر شده است. بررسی جزئیات این گزارش عنوان می‌کند سرقت از مغازه‌ها در این بازهٴ زمانی ۷۳ درصد افزایش یافته است. همچنین بررسی آمارهای منتشر شده نشان می‌دهند میزان سرقت در پنج ساله گذشته ۴ برابر افزایش داشته است.

سال گذشته نیز سعید منتظرالمهدی، سخنگوی فراجا، در نشست خبری هفته فراجا گفت: ««متاسفانه ۵۸ درصد سرقت‌ها مربوط به سرقت‌های خرد است. در این مدت شاهد افزایش ۴۱ درصدی کشفیات سرقت‌های خرد نسبت به مدت مشابه سال گذشته بودیم. سرقت‌های خرد گرچه مبلغ اندکی دارد، اما آرامش روانی و احساس امنیت در جامعه را تحت‌تاثیر خود قرار می‌دهد، لذا برخورد با آن جزو اولویت‌های مهم پلیس است.»

همچنین، روزنامه «هم‌میهن»  ۱۹ فروردین‌ماه سال جاری، دررابطه با افزایش سرقت از صنف فروشندگان مواد خوراکی، به نقل از داوود فکوری، رئیس اتحادیه سوپرمارکت و پروتئین نوشت: «میزان سرقت از سوپرمارکت‌ها سال به سال افزایش داشته و از اواخر سال ۱۴۰۰ تاکنون همواره رو به افزایش بوده است.» فکوری با بیان اینکه میزان سرقت‌ها در دو سه‌ سال اخیر «حدود ۲ درصد افزایش داشته است» به «هم‌مهین» گفته است: ««باتوجه به گران‌شدن اجناس خوراکی ما هم با کاهش سرمایه مواجه شده‌ایم و برای خرید اجناس ناچاریم به‌جز سرمایه اولیه مقداری هم از جیب‌مان بگذاریم. دیگر اینکه دزدی‌ها افزایش یافته، یعنی اگر در گذشته فردی دو پاکت خامه را می‌برد امروز تعداد بیشتری در جیب می‌گذارد و می‌رود.»

اگرچه عمدهٴ گزارش‌ها از افزایش سیر صعودی سرقت در ایران می‌گویند، اما محمد قنبری، رئیس پلیس آگاهی فراجا، ۲۰ اردیبهشت‌ماه سال جاری در جمع خبرنگاران اظهار کرد: « در دو ماهه اول سال‌جاری توانسته‌ایم نسبت به سال قبل ۲۳ درصد کاهش سرقت را داشته باشیم که این در نوع خود مثبت و قابل قبول است.»

باوجود افزایش سرقت‌های خرد اما به نظر نمی‌رسید اراده‌ای در نیروی انتظامی برای پیگیری و پیشگیری از وقوع جرم وجود داشته باشد. در همین رابطه، احمد علیرضا بیگی، نماینده مجلس، اواخر اردیبهشت امسال به «خبرآنلاین» گفت: «در موضوع سرقت اگر کسی در کلانتری نتواند اثبات کند مالی که از او به سرقت رفته ارزش بیش از ۲۰ میلیون تومان دارد و اینکه صاحب آن مال است، اصلاً پرونده سرقت تشکیل نمی‌شود. چه تعداد افرادی که الان مال‌شان به سرقت رفته اما نمی‌توانند به حق‌شان برسند.»

در همین رابطه صاحب یک هایپرمارکت به «زمانه» می‌گوید:

تا بحال چند بار از دزدی‌ها شکایت کرده‌ام. شکایتم با سند و مدرک و تصاویر دوربین بوده ولی هیچ وقت پیگیری صورت نگرفته. مثلاً می‌گویند چهره‌اش مشخص نیست، یا باید ریزبه‌ریز اجناسی که فلان فرد دزدیده رو بنویسید، حالا شده ریزبه‌ریز رو هم نوشتیم ولی باز جوابی نگرفتیم. از همه دزدها هم که نمی‌شود شکایت کرد. بیشترشان فقط چند قلم موارد خوارکی می‌دزدند. تمام شرایط به ما می‌گوید که خودمان باید مواظب خودمان باشیم. پلیس نه تنها کاری نمی‌کند بلکه با پیچیده کردن شرایط شکایت و پیگیری راه را برای دزدهای حرفه‌ایی هموار می‌کند. از طرف دیگر، فقط بحث پیگیری پلیس نیست، وضعیت اقتصادی چنان وخیم است که نمی‌شود جلوی دزدی‌های کوچک را گرفت. مشکل باید از ریشه حل شود. تورم سرسام‌آور مواد غذایی باعث شده مردم نصف بیشتر درآمدشان را هزینه خورد و خوارک کنند و نصف دیگرش را هم هزنیه اجاره مسکن. سرماه هم باز بدهکار میمانند.»

در کنار افزایش سرقت اقلام خوراکی، سرقت در موارد دیگر نیز افرایش قابل توجهی داشته است. «مرکز آمار ایران» به نقل از داده‌های نیروی انتظامی، افزایش سرقت در یک دهه گذشته (۱۴۰۱-۱۳۹۱) از اماکن خصوصی را بیش از ۴۰۹ درصد، اماکن دولتی ۲۷۹ درصد و سرقت احشام را با ۵۸ درصد افزایش عنوان کرده است. آمار ارائه شده مربوط به موارد ثبت شده توسط نیروی انتظامی است و به سرقت‌ها ثبت نشده اشاره نمی‌کند.