زندان وکیل‌آباد مشهد در سال‌های اخیر به خاطر وضعیت نامناسب و زندانیان سرشناس‌اش بیشتر به صدر خبرها آمده است.
وضعیت نگهداری از زندانیان در این زندان بنا به روایت‌های منتشرشده بسیار نامناسب است. حتی در ویکیپدیای فارسی زندان هم تنها توصیفی که وجود دارد، به وضع نامناسب غذا و بهداشت و … زندان وکیل‌آباد باز می‌گردد. وزارت خارجه‌ی ایالات متحده آمریکا ۲۴ سپتامبر ۲۰۲۰ با اعلام شماری تحریم‌های جدید، زندان وکیل‌آباد مشهد را نیز به خاطر نقض فاحش حقوق بشر تحریم کرد.
آنچه در ادامه می‌آید، گزارشی از بند زنان زندان وکیل‌آباد مشهد است که منبعی آگاه بر اساس تجربه‌ها و مشاهده‌هایش نگاشته. بند زنان (یا «اندرزگاه نسوان») زندان وکیل‌آباد مشهد دارای شش بند، قرنطینه و بند عمومی است و گزارش پیش رو به شرایط هر یک از این بندها و شرایط زندان خواهد پرداخت.
قسمت اول این گزارش به قرنطینه زندان و لحظه ورود زندانی به زندان زنان وکیل‌آباد مشهد پرداخت.
قسمت دوم به وضعیت بند یک و دو زندان پرداخت.
قسمت سوم به بند عموم، بند تنبیهی زندان و نیز بند سه، بند مخصوص بازداشتگاه کودکان دحتر (کانون اصلاح و تربیت) پرداخت.
قسمت چهارم در زیر به بند چهار (مادران کودکان خردسال) و بندهای پنج و شش، مخصوص نگهداری زندانیان سیاسی و عقیدنی می‌پردازد.
بند چهار
بند چهارم زندان زنان وکیل‌آباد مشهد محل زندانی‌کردن مادران باردار یا مادرانی است که کودک زیر دو سال دارند. البته مادرانی هم در زندان بودند که با وجود داشتن کودک زیر دو سال به دستور قاضی در بند یک یا دو محبوس بودند و کودکشان دور از مادر و خارج از زندان بود.
دربند چهار امکانات برای مادران و کودکان بسیار محدود است. برای کودکان هیچ فضای بازی و مهدکودکی وجود ندارد. فشارهای عصبی و روانی بر مادرانی موجب می‌شود که برخی از مادران اقدام به کودک‌آزاری کنند و خشم خود را بر سر کودکان تخلیه کنند. هیچ آموزشی در راستای پرورش مادر و کودک نیست و همچنین به مادران باردار نیز آموزش و آگاهی لازم در خصوص دوران بارداری داده نمی‌شود.
تغذیه مادر و کودک بد است و حتی مادران باردار محبوس در این بند هم دچار فقر ویتامین‌های لازم برای بدن می‌شوند. اکثریت مادران و کودکان دچار ضعف‌های شدید بدنی هستند. عموماً مادران این بند از میان افرادی هستند که وضعیت مالی مناسبی ندارند و بنابراین توان مالی جبران نبود امکانات و تغذیه مناسب را ندارند. حتی اگر مادرانی از لحاظ مالی تامین باشند، در فروشگاه زندان مواد غذایی لازم برای سلامت مادر و کودک موجود نیست و حتی بهداری هم ویتامین‌های لازم را به درستی در دسترس این مادران قرار نمی‌دهد.
اصول بهداشتی و مراقبتی نیز در بند چهار، همچون در دیگر بندها، رعایت نمی‌شود و در چنین شرایطی، کودکان با پای برهنه و بدون داشتن کفش، در فضای آلوده زندان، چهار دست‌و‌پا می‌کنند یا راه می‌روند.
پرانتزی درباره‌ی کودکان مادران زندانی
در خصوص مادران زندانی که کودکان زیر شش سال دارند، باید گفت که بسیاری در رنج دوری از کودک و همچنین نبود فرد یا نهادی امن، جهت رسیدگی به وضعیت تربیتی و رشد کودکشان مضطرب و پریشان‌اند. از سوی دیگر، این کودکان هم در دوری و نبود مادر، آسیب می‌بینند و به نوعی، کودک نیز به همراه مادر و به خاطر جرم مادر، مجازات می‌شود. حکومت هیچ راهکاری برای مراقبت از کودکانِ مادرانِ زندانی ندارد. طبق گفته‌های بسیاری از این مادران، حتی سازمان بهزیستی رسیدگی‌های حداقلی از این کودکان به عمل نمی‌آورد و کودکان در آن مکان‌ها بیشتر آسیب می‌بینند.
به علاوه، دستگاه قضایی و حتی ماموران انتظامی هم توجهی به «کودک‌بودن» کودکان نمی‌کنند. بسیاری از مادران از آسیب‌هایی می‌گفتند که کودکشان در برخورد نهادهای قضایی و انتظامی در دادگاه‌ها، پاسگاه‌ها و یا لحظه دستگیری مادر دیده‌اند. برای نمونه، یکی از آنها می‌گفت کودک سه ساله‌اش لحظه دستگیری مادر، با چنان شوکی رویارو شد که قدرت تکلم خود را از دست داد. با وجود گذشت شش ماه، این کودک همچنان در سکوت است و حتی از مادرش می‌ترسد. او در روزهای ملاقات هیچ علاقه‌ای به برقراری ارتباط با مادرش را ندارد و از مادر فرار می‌کند. این آسیبی است که حکومت به آن کودک وارد کرده و پیامدها و درمانش هم باید بر عهده حکومت باشد.
دربند شش، بند زندانیان سیاسی، مادری محبوس است که همسرش نیز به اتهام مشابه او، یعنی به دلیل شرکت در اعتراض‌ها، با حکمی مشابه ــ سه سال و ۶ ماه و یک روز حبس ــ در زندان است. قاضی حکم این دو را عمداً به گونه‌ای صادر کرده که حتی شامل شرایط عفو نشوند. این زوج دو کودک دارند. چه کسی از این دو کودک مراقبت می‌کند؟ آسیبی که این دو کودک از دوری پدر و مادر خود می‌بینند را کدام نهاد جبران می‌کند؟ آیا حکومت وظیفه توجه و درمان چنین کودکانی را ندارد؟
بند پنج و شش
این دو بند مربوط به زندانیان سیاسی و عقیدتی است. زندانیان سیاسی و عقیدتی به دو دسته تقسیم شده‌اند. عموماً افرادی که رسانه‌ای شده‌اند و از حمایت‌های مردمی یا حمایت‌های گروه‌های مربوط به خود، برخوردار هستند، در بند پنج نگهداری می‌شوند. بند شش بند افرادی است که در رسانه، نام و نشانی ندارند و مورد حمایت قرار نگرفته‌اند. یکی از زندانیان سیاسی بند شش هم از زندان کرج به مشهد تبعید شده است. شرایط او و پرونده‌اش به گونه‌ای است که فشار بسیاری را تحمل می‌کند و اجازه ارتباط با هیچ زندانی ندارد.
شرایط و امکانات بند پنج به نسبت بند شش بهتر است و فضایی که زندانیان بند پنج در اختیار دارند بزرگتر از فضای زندانیان بند ۶ است. تعداد افراد محبوس در بند شش تا سه برابر بیشتر از افراد بند پنج است. زندانیان این دو بند حق برقراری ارتباط با یکدیگر را ندارند، و اگر افراد این دو بند راهی برای ارتباط پیدا کنند، سریع از طرف زندانبانها مواخذه می‌شوند. معمولاً اگر چنین ارتباطی را کشف کنند، برای زندانی بند شش پرونده تشکیل می‌دهند و او د دیگر زندانیان بند را هم از امکانات زندان محروم می‌کنند.
زندانبانها هم در مورد ارتباط دو بند پنج و شش حساس‌اند، چون حفاظت فیزیکی زندان به آنها جنین دستوری داده و اگر ارتباطی کشف شود، حتی زندانبانها نیز مورد مواخذه قرار می‌گیرند.
بیشتر مواقع، افراد بند شش حق تردد آزادانه در زندان و رفتن فضاهای عمومی زندان همچون کارگاه، باشگاه، آرایشگاه یا … را ندارند. مادر بند شش که از زندانیان مالی و امین رئیس زندان است، مدام رفتارهای زندانیان این بند را به ریاست گزارش می‌دهد.
از سوی دیگر، نباید ایستادگی و مقاومت تحسین‌برانگیز زندانیان بند شش در برابر این زورگویی‌ها را فراموش کرد، به ویژه اینکه صدایی هم در خارج زندان ندارند.
کنترل زندانبانها بر شماری از زندانیان بند شش تا حدی‌ست که فقط با اجازه مادر بند و با حضور او می‌توانند از بند خارج شوند و از امکاناتی چون فروشگاه، آرایشگاه، باشگاه و غیره استفاده کنند. این افراد در زمان حضور در فضاهای عمومی، حق برقراری ارتباط با دیگران را ندارند.
به لحاظ امکانات بهداشتی و رفاهی، بندهای پنج و شش به نسبت سایر بندها از وضعیت بهتری برخوردارند. اولویت خرید موادی که به صورت هفتگی و در حد محدود به فروشگاه وارد می‌شود، با زندانیان این دو بند است. امکاناتی چون حمام تمیز، سرویس بهداشتی نوساز، یخچال، تلویزیون، دستگاه پخش سی‌دی، وسایل سرمایشی و گرمایشی نیز در این دو بند موجود است. با وجود اینکه فضای زندان پر از موش و حشراتی چون سوسک و ساس است، زندان از این دو بند در برابر این حشرات محافظت می‌کند.
برقراری تماس، در بند پنج تحت نظارت و دستور رئیس زندان است و زندانیان بند شش، داخل بند خود تلفن دارند. افراد بند شش با هماهنگی با هم می‌توانند به‌راحتی به تلفن دسترسی داشته باشند. اما دسترسی بند پنج به تلفن به گونه‌ای است که در اتاق رئیس زندان و تحت شرایط شنود از سوی رئیس زندان یا نگهبان‌ها می‌توانند تماس تلفنی داشته باشند. این تماس تنها وقتی میسر است که رئیس زندان اجازه دهد و زمان آن برای زندانی مشخص نیست. اگر زندان از صحبت‌های این زندانی احساس خطر کند، تماس او بلافاصله از سوی شخصی که مکالمه را شنود می‌کند، قطع می‌شود. زندانیان این بند فقط اجازه دارند از حال و احوال کلی خودشان و نه چیز دیگری سخن بگویند.
به لحاظ امکانات و دسترسی‌های بهداشتی، بندهای پنج و شش نسبت به سایر بندها در شرایط بهتری است. هرچند تمام زندان برای همه‌ی زندانیان باید امکانات مناسب فراهم کند، در بخش‌های پیشین دیدیم که وضعیت بند یک و دو تا چه حد ویران است. به همین واسطه، یکی از سیاست‌های زندان جهت آزار شماری از زندانیان سیاسی و عقیدتی، رعایت‌نکردن اصل طبقه‌بندی است. بدین معنی که زندانی سیاسی را به بندهای یک یا دو ارجاع می‌دهد تا دوران محکومیت خود را در آن بندها می‌گذراند.
این گزارش ادامه دارد