وال‌استریت ژورنال دوشنبه ۲۷ مه / ۷ خرداد طی گزارشی از برنامه روسیه برای تولید پهپاد‌های «شاهد ۱۳۶»، ساخت جمهوری اسلامی، در خاک روسیه خبر داد.
این مرکز تولیدی-نظامی که در اواخر ۲۰۲۲ برای جنگ اوکراین در «منطقه ویژه اقتصادی یلابوگا» واقع در جمهوری تاتارستان راه‌اندازی شده، با مهندسان و دانشجویان جوان روسی، نیروی کار از شرق آفریقا، قطعات چینی، و طراحی و تکنولوژی‌ای که جمهوری اسلامی به روسیه داده است اداره می‌شود.
به گزارش وال استریت ژورنال، روسیه به دنبال افزایش ظرفیت تولید پهپاد شاهد است و قرار است این ظرفیت را سالانه به شش هزار فروند برساند.
روسیه برای حفظ برتری نظامی در جنگ با اوکراین چنین طرحی را مدنظر دارد.
«شاهد ۱۳۶»، با بُرد ۱۵۰۰ مایل و قابلیت حمل ۱۰۰ پوند مواد منفجره، همان پهپادی است که سپاه پاسداران در حمله به خاک اسرائیل اخیراً در مقیاس گسترده (۱۷۰ واحد) از آن استفاده کرد. پیشتر حوثی‌های یمن، تحت حمایت جمهوری اسلامی، نیز برای حمله به مراکز نفتی عربستان از مُدل‌های دیگری از همین پهپاد بهره برده بودند.
بنا به گزارش وال‌استریت ژونال و به نقل از ارتش اوکراین، روسیه از آغاز جنگ تا کنون ۴۰۰۰ پهپاد «شاهد» را برای هدف‌قراردادن زیرساخت‌های استراتژیک اوکراین، نظیر مراکز تولید برق، بکار گرفته است.
اگر در ابتدای جنگ جمهوری اسلامی «شاهد ۱۳۶» را از ایران به روسیه می‌رساند، اکنون روسیه خود دست به کار شده و این پهپاد را در خاک خود تولید می‌کند.
اوکراین اخیراً در ۲ آوریل / ۱۴ فروردین با یک حمله پهپادی به مرکز تولید پهپاد «شاهد» در روسیه حمله کرد. این عملیات نظامی که ۱۳۰۰ کیلومتر دورتر از مرز میان دو کشور اتفاق افتاد عمیق‌ترین حمله اوکراین در خاک روسیه از زمان آغاز جنگ محسوب می‌شود. اینکه تا چه حد این حمله موفق به تخریب خط تولید «شاهد» شده است همچنان روشن نیست.
همچنین، حملات اوکراین به داخل خاک روسیه از آن زمان تا کنون به شکل فزاینده‌ای شدت گرفته که برای تحقق کامل آن نیازمند چراغ سبز ایالت متحده و اروپا است.
گزارش وال‌استریت ژورنال همچنین به اسناد افشا‌شده توسط گروه هکری «پرانا» ارجاع می‌کند که سه ماه پیش در فوریه ۲۰۲۴ ادعا کرد ایمیل‌های شرکت «طوفان صحرا»، وابسته به سپاه پاسداران، را هک کرده است و انبوهی از مدارک مالی، لوجیستکی، و نظامی مربوط به فروش پهپاد به روسیه را در اختیار عموم گذاشت.
واشنگتن پست پیشتر در نوامبر ۲۰۲۲ اعلام کرده بود که طی توافقی ایران متعهد شده طراحی، قطعات اصلی، و تکنولوژی لازم برای ساخت پهپاد «شاهد» را در اختیار روسیه بگذارد تا پوتین به‌شکل مستقل خط تولید شاهد را راه‌اندازی کند. مقامات جمهوری اسلامی اما خود را در جنگ اوکراین «بی‌طرف» معرفی و وجود چنین قرارداری را نفی می‌کند، با تأکید بر اینکه پهپاد‌های شاهد «پیش از آغاز جنگ» به روسیه داده شده است.
پهپادها به شکل فزاینده‌ای نقش حیاتی در جنگ‌های فعلی، بالاخص در اوکراین، بازی می‌کنند و رقابت ژئوپلیتیک بر سر تولید پهپاد‌های مؤثر و ارزان بالا گرفته است. پس از حمله نظامی روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، اوکراین پهپاد‌های ساخت ترکیه، بایراکتار، را برای کند‌ساختن پیشروی روسیه در کیف بکار برد و طرح‌های نظامی روسیه را با موانع جدی روبرو ساخت. پس از آن، مسکو به ایران رو آورد و پهپاد‌های شاهد ساخت سپاه پاسداران را به خدمت گرفت، امری که موجب تحکیم روابط و نزدیک‌شدن این دو کشور شد.
«شاهد» گرچه در قیاس با دیگر پهپادها کُند (۱۸۵ کیلومتر در ساعت) و پر سرو‌صدا است، اما به‌دلیل ساخت ارزان موتور چرخشی آن با هزینه بسیار کم‌تری (از ۲۰ تا ۵۰ هزار دلار) تولید می‌شود. شورای امنیت سازمان ملل با بررسی حملات حوثی‌ها به عربستان در گزارشی در ۲۰۲۰ اعلام کرده بود که موتور پهپاد شاهد احتمالاً توسط یک کمپانی چینی در پکن تولید می‌شود.
«شاهد ۱۳۶» با کنترل ماهواره‌ای از دقت نسبتاً بالایی برای حمله به هدف برخوردار است. اما سرو‌صدای بالای این پهپاد و پرواز آن در ارتفاع کم این فرصت را به دشمن می‌دهد تا پناه بگیرد و برای مقابله با آن خود را آماده سازد. شاهد به خاطر صدای گوش‌خراشِ موتور رانه پشت آن در میان اوکراینی‌ها به «ماشین چمن‌زنی» و «موتورگازی» معروف شده است.
۱۶ شخص و دو نهاد که مسئول تولید موتور‌های پهپاد شاهد هستند در ۳۰ فروردین / ۱۸ آوریل، بعد از حمله جمهوری اسلامی به اسرائیل مورد تحریم ایالت متحده و بریتانیا قرار گرفتند.
کارشناسان درباره استفاده از پهپادها در جنگ چه می‌گویند؟
استفاده از پهپادها در جنگ، به ویژه از سوی ایالات متحده در «جنگ علیه ترور»، از بیش از یک دهه پیش با انتقادهای جدی تحلیلگران و کارشناسان روبه‌رو شده بود. آنها هشدار داده‌بودند که استفاده از پهپادها به از بین رفتن مرز جنگ و صلح و دائمی‌کردن وضعیت جنگی می‌انجامد.
سلست وارد گونتر، مقام سابق وزارت دفاع آمریکا و پژوهشگر امنیت و جنگ، ۲۰۱۶ در کتابی با نام «چگونه همه‌چیز به جنگ بدل شد و ارتش به همه‌چیز»، هشدار داد که استفاده از حمله‌های پهپادی بر توجیه‌های قانونی مشکل‌دار سوارند و به دلیل سرّی‌بودن برنامه حمله پهپادی علیه افرادی که آمریکا آنها «تروریست» می‌خواند، تاثیر و مشروعیت چنین حمله‌هایی را نمی‌توان به طور مستقل ارزیابی کرد. او هشدار داده بود که ادامه‌ی چنین روندی در نهایت به تضعیف اعتبار قوانین بین‌المللی خواهد انجامید و دیگر کشورها را نیز به استفاده از آنها تشویق خواهد کرد.
ربکا مینیوـ‌مهدی، کارشناس امنیت بین‌الملل و مدرس حقوق بین‌الملل در دانشگاه منچستر ۲۰۲۰ در مقاله‌ای نوشت که استفاده از پهپادها به «فردی‌سازی جنگ» انجامیده و مبنایش را تفسیرهای نادرست از «حق دفاع از خود» قرار داده است. به گفته او، کشورها در آنچه جنگ علیه تروریسم می‌خوانند، افرادی را به نام «حق دفاع از خود» هدف قرار می‌دهند که در لحظه‌ای که هدف قرار می‌گیرند، در حال نبرد با آنها نیستند، دست به اقدام نظامی علیه آنها نزده‌اند، یا تهدیدی برایشان محسوب نمی‌شوند.
پکس، بزرگترین سازمان غیرانتفاعی مدافع صلح در هلند، سپتامبر ۲۰۲۰ در گزارشی با نام «آسمان‌های خشن» به بررسی استفاده از پهپادها در جنگ یمن و اوکراین پرداخت و نوشت پهپادهایی از ۱۲ کشور در این حمله‌ها به کار گرفته شده‌اند. پکس هشدار داد: «زمان کنترل پهپادها فرارسیده است».