سازمان عفو بین‌الملل چهارشنبه ۹ خرداد / ۲۹ مه با انتشار گزارش سالانه خود در مورد مجازات اعدام در کشورهای مختلف اعلام کرد که اعدام‌ها در سال ۲۰۲۳ با افزایش شدید در خاورمیانه به بالاترین میزان خود در تقریباً یک دهه گذشته رسید.
بنا به این گزارش در مجموع یک‌هزار و ۱۵۳ اعدام در سال ۲۰۲۳ صورت گرفت که شامل هزاران اعدام که گمان می‌رود در چین انجام شده است نمی‌شود و این نشان‌دهنده افزایش بیش از ۳۰ درصدی اعدام‌ها نسبت به سال ۲۰۲۲ است.
این بالاترین رقم ثبت‌شده توسط عفو بین‌الملل از سال ۲۰۱۵ است. در آن سال یک‌هزار و ۶۳۴ مورد اعدام ثبت شده بود. با وجود این افزایش، شمار کشورهایی که اعدام می‌کنند به کمترین میزان ثبت‌شده توسط عفو بین‌الملل رسیده است.
به‌گفته عفو بین‌الملل، در سال ۲۰۲۳ «اوج عظیم اعدام‌های ثبت‌شده در درجه نخست مربوط به ایران بود». انیس (اگنس) کالامار، دبیرکل عفو بین‌الملل در این‌باره گفت:
مقام‌های ایرانی بی‌اعتنایی کامل به جان انسان‌ها نشان دادند و اعدام‌ها را برای جرایم مرتبط با مواد مخدر تشدید کردند که بیشتر بر تأثیر تبعیض‌آمیز مجازات اعدام بر حاشیه‌نشین‌ترین و فقیرترین اقشار ایران تأکید داشت.
کالامار افزود:
به‌رغم عقب‌گردهایی که امسال به‌ویژه در خاورمیانه شاهد بودیم، کشورهایی که هنوز اعدام می‌کنند به‌طور فزاینده‌ای منزوی می‌شوند. مبارزه ما علیه این مجازات نفرت‌انگیز کارساز است. ما تا پایان دادن به مجازات اعدام [به فعالیت خود] ادامه خواهیم داد.
افزایش ۸۹ درصدی اعدام متهمان جرایم مواد مخدر در ایران
براساس آمار عفو بین‌الملل پنج کشور با بیشترین شمار اعدام‌ها در سال ۲۰۲۳ عبارتند از چین، ایران، عربستان سعودی، سومالی و آمریکا. ایران (با حداقل ۸۵۳ اعدام) به‌تنهایی ۷۴ درصد از اعدام‌های ثبت‌شده در این سال را به خود اختصاص داده است. پس از ایران، عربستان سعودی با ۱۷۲ اعدام و ۱۵ درصد از اعدام‌های ثبت‌شده در رتبه دوم قرار دارد. همچنین سومالی با حداقل ۳۸ اعدام و ایالات متحده آمریکا با ۲۴ اعدام در سال ۲۰۲۳ تعداد فزاینده‌ای از اعدام‌ها را انجام دادند.
در خاورمیانه، ایران، عربستان سعودی و عراق سه کشور اول اعدام‌کننده در سال ۲۰۲۳ بودند. این کشورها ۹۷ درصد از کل اعدام‌های ثبت‌شده در خاورمیانه را به خود اختصاص دادند: ایران ۸۰ درصد، عربستان سعودی ۱۶ درصد و عراق یک درصد.
عفو بین‌الملل در گزارش خود آورده است که در ایران، مقام‌های جمهوری اسلامی با اجرای اعدام در سراسر کشور، «استفاده از مجازات اعدام را برای القای ترس در مردم و کنترل بیشتر خود بر قدرت تشدید کردند». در سال ۲۰۲۳ دست‌کم ۸۵۳ نفر در ایران اعدام شدند که نشان‌دهنده افزایش ۴۸ درصدی نسبت به ۵۷۶ نفر در سال ۲۰۲۲ است. این اعدام‌ها به طور نامتناسبی بر اقلیت قومی بلوچ ایران که ۲۰ درصد اعدام‌های ثبت شده را تشکیل می‌دهند تأثیر گذاشت، در حالی‌که حدود پنج درصد از جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند. حداقل ۲۴ زن و حداقل پنج نفر که در زمان جنایت کودک بودند در ایران اعدام شدند.
همچنین از اعدام‌های ثبت‌شده در ایران، دست‌کم ۵۴۵ مورد به‌طور غیرقانونی برای جرایمی که طبق قوانین بین‌المللی نباید منجر به مجازات اعدام شود، از جمله جرایم مرتبط با مواد مخدر، سرقت و جاسوسی انجام شده است. اعدام برای جرایم مربوط به مواد مخدر در ایران افزایش یافته و ۵۶ درصد از اعدام‌های ثبت‌شده در سال ۲۰۲۳ را تشکیل می‌دهد که نسبت به ۲۵۵ اعدام ثبت‌شده در سال ۲۰۲۲، ۸۹ درصد افزایش داشته است.
بیشترین اعدام زنان در ایران
در سال ۲۰۲۳ تعداد احکام اعدام صادرشده در جهان ۲۰ درصد افزایش داشت . چین همچنان پیشروترین جلاد جهان است، اما میزان واقعی اعدام‌ها در این کشور ناشناخته باقی مانده است، زیرا این داده‌ها به‌عنوان اسرار دولتی طبقه‌بندی می‌شوند. آمار جهانی ثبت‌شده توسط عفو بین‌الملل، هزاران اعدامی را که گمان می‌رود در چین و همچنین در ویتنام و کره شمالی انجام شده‌اند حساب نکرده است.
به‌گفته عفو بین‌الملل زنان در چهار کشور چین (+)، ایران (۲۴ مورد)، عربستان سعودی (شش مورد) و سنگاپور (یک مورد) اعدام شده‌اند.
۵۰۸ اعدام برای جرایم مرتبط با مواد مخدر ثبت شد: ۴۸۱ نفر در ایران؛ یک نفر در کویت، ۱۹ نفر در عربستان سعودی؛ پنج نفر در سنگاپور؛ و در چین (+*). تعداد کل اعدام‌های مربوط به جرایم مواد مخدر ۴۴ درصد از اعدام‌ها در کل جهان را تشکیل می‌دهد.
حداقل هشت مورد اعدام در ملاء عام در افغانستان (۱+) و ایران (هفت مورد) ثبت شده است.
در ایران حداقل پنج نفر به دلیل جرایمی که زیر ۱۸ سال سن مرتکب شده بودند اعدام شدند.
افزایش اعدام‌ها در آمریکا و کشورهای جنوب صحرای آفریقا
در سال ۲۰۲۳ پیشرفت در کاهش اعدام‌ها در ایالات متحده سیر نزولی یافت و اعدام‌ها از ۱۸ مورد در سال ۲۰۲۲ به ۲۴ مورد در سال ۲۰۲۳ رسید. لایحه‌هایی برای اجرای اعدام با جوخه تیراندازی در آیداهو و تنسی ارائه شد. مجلس ایالتی مونتانا برای گسترش مواد مورد استفاده در تزریق‌های کشنده اقدام‌هایی در نظر گرفت. در کارولینای جنوبی قانون جدیدی برای پنهان کردن هویت افراد یا نهادهای دخیل در تهیه مواد مورد استفاده در اعدام یا دخیل در اجرای اعدام امضا شد.
عفو بین‌الملل در گزارش خود گفته است که جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا باید از تأخیر اقدام به وعده خود مبنی بر لغو مجازات اعدام دست بردارد.
در کشورهای جنوب صحرای آفریقا نیز عقب‌گردهای بیشتری دیده می‌شود. اعدام‌های ثبت‌شده در این منطقه از ۱۱ مورد در سال ۲۰۲۲ به ۳۸ مورد در سال ۲۰۲۳ رسید یعنی بیش از سه برابر شد.
پیشرفت‌ها در لغو مجازات اعدام
با وجود این عفو بین‌الملل نوید پیشرفت‌ها در لغو مجازات اعدام را هم داد. براساس این گزارش تا کنون، ۱۱۲ کشور به‌طور کامل در قانون و عمل و ۱۴۴ کشور درعمل مجازات اعدام را لغو کرده‌اند.
در آسیا، پاکستان مجازات اعدام را برای جرایم مرتبط با مواد مخدر لغو کرد. مقامات سریلانکا تأیید کردند که رئیس جمهوری این کشور قصد امضای احکام اعدام را ندارد و این نگرانی از سرگیری اعدام‌ها در سریلانکا را کاهش داد.
هیچ کشوری مجازات اعدام را در جنوب صحرای آفریقا لغو نکرد، با این حال لایحه‌های لغو این مجازات همچنان در کنیا، لیبریا و زیمبابوه در حال بررسی است. در غنا، پارلمان به دو لایحه ردی داد که مجازات اعدام را از قوانین فعلی حذف کردند، اما تا پایان سال ۲۰۲۳، این لایحه‌ها هنوز به قانون تبدیل نشده بودند.
مجازات اعدام بار دیگر در سال جاری میلادی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد مورد بررسی قرار خواهد گرفت. عفو بین‌الملل از همه دولت‌ها خواسته است که ندر حمایت از فراخوان سازمان ملل برای پایان دادن به مجازات اعدام در اقدامی حیاتی از تعهد به حقوق بشر پشتیبانی کنند.»