طی سه تحقیق پی‌در‌پی در فصل‌های بهار، تابستان و پاییز آمار قتل‌های «ناموسی» بر اساس اخبار در دسترس مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت و برای اطلاع عموم منتشر شد. اینک نتایج گزارش تحقیقی زمستان ۱۴۰۲ را مرور می‌کنیم. گزارشی که به ما می‌گوید قتل‌های ناموسی در زمستان ۱۴۰۲ جان ۵۱ نفر را گرفته است. ۵۰ زن به دست اعضای مرد خانواده خود و یک پسر کوییر به دست پدرش کشته شد. حدود نیمی از زنان به دست همسران یا همسر سابقشان کشته شدند.
قتل‌های «ناموسی»
قتل «ناموسی» یکی از انواع زن‌کشی و شدیدترین نوع خشونت علیه زنان است و اغلب به قتل یکی از اعضای خانواده، معمولاً یک زن یا «تراجنسیتی»، به دست بستگان گفته می‌شود که معتقدند قربانی باعث شرم یا آبروریزی آنها و یا خانواده، قوم و قبیله شده است. این قتل‌ها اغلب با انگیزه‌های فرهنگی، اجتماعی یا مذهبی انجام می‌شوند که آبروی خانواده را بر حقوق فردی و اجتماعی و حق حیات افراد ترجیح می‌دهند.
ناگفته نماند که در مواقعی نیز مردانی به‌دلایل «ناموسی» کشته می‌شوند. برای مثال مردی که گمان می‌رود با زنی از خانواده رابطه برقرار کرده است به قتل می‌رسد. انگیزه قتل «ناموسی» ممکن است ناشی از رفتارها یا شرایط مختلف باشد، مانند امتناع از ازدواج ترتیب داده شده، رابطه خارج از ازدواج، انتخاب شغل دلخواه، مسافرت بدون اجازه، فرار از خانه، درخواست طلاق، درگیر شدن در رابطه‌ای که مورد تایید خانواده قرار نمی‌گیرد، چت کردن در فضای مجازی، انتشار ویدیو یا عکس در شبکه‌های اجتماعی یا حتی زمانی‌که زنی قربانی تجاوز جنسی می‌شود. بسیاری از قتل‌های به اصطلاح «ناموسی» بر اساس سوءظن است و امکان دارد فرد قربانی هیچکدام از مواردی که ذکر شد را انجام نداده باشد.
در بسیاری از موارد قتل‌های ناموسی از پیش طراحی شده است و با حمایت یا تایید صریح یا ضمنی سایر اعضای خانواده انجام می‌شود و به‌عنوان راهی برای بازگرداندن شهرت خانواده در جامعه خود در نظر گرفته می‌شوند. در بسیاری از کشورها، به‌دلیل باورهای سنتی نادرست و عدم تمایل مقام‌ها به مداخله در آنچه «مسائل خصوصی خانوادگی» تلقی می‌شود، این اعمال اغلب بدون مجازات می‌مانند یا با احکام ملایمی مواجه می‌شوند.
تلاش برای توقف قتل‌های «ناموسی» شامل ضرورت اصلاحات قانونی، به چالش کشیدن قوانین زن‌ستیز، بالابردن آگاهی عمومی و خدمات حمایتی برای افراد در معرض خطر از جمله اقداماتی است که کمپین توقف قتل‌های «ناموسی» از سال ۲۰۲۰ آغاز کرده است و تاکنون ادامه داشته است. این کمپین همچنین تلاش می‌کند تا سنت و باورهایی را که این خشونت‌ها را تداوم می‌بخشند، به چالش بکشد و از حقوق و زندگی افراد، به‌ویژه زنان و افراد ال‌جی‌بی‌تی‌کیو که در برابر این جنایت‌ها آسیب‌پذیر هستند، حمایت کند.
مروری بر گزارش‌های قتل‌های «ناموسی» که بر اساس تحقیقاتی که از ابتدای سال ۱۴۰۲ روی قتل‌های «ناموسی» انجام شد، نشان می‌دهد فقط در سه ماه نخست سال ۱۴۰۲ دستکم ۴۹ مورد قتل «ناموسی» در وبسایت رادیو زمانه و وبسایت کمپین گزارش شده است که ۴۵ مورد آن شامل زنانی است که توسط شوهر، برادر، پدر و حتی شوهر سابق خود به قتل رسیده‌اند. در سه ماهه دوم یعنی تابستان ۱۴۰۲ نیز خبر ۴۳ مورد قتل «ناموسی» منتشر شد.
در سه ماهه سوم نیز دستکم ۴۳ مورد قتل «ناموسی» در ایران در وب سایت «کمپین توقف قتل‌های ناموسی» مستند شده است که نتایج بررسی آنها طی سه مقاله تحقیقی در وبسایت رادیو زمانه و کمپین توقف قتل‌های «ناموسی» منتشر شده است.
در ادامه گزارش‌های مستند تحقیقی قتل‌های «ناموسی» بر اساس اخبار در دسترس ۵۱ مورد قتل «ناموسی» در زمستان ۱۴۰۲ مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفته است؛ یعنی در سال ۱۴۰۲ در مجموع ۱۸۶ مورد قتل «ناموسی» توسط نگارنده این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است.
با افزایش سرکوب‌ها و فشار مجدد از سوی حکومت اسلامی به زنان در امکان عمومی و بالا گرفتن تبلیغات ضد زن از طریق رسانه‌ها، قتل «ناموسی» زنان به‌طرز چشمگیری افزایش یافته است. بر اساس اطلاعات موجود و جمع‌آوری شده از قتل‌های ناموسی در سه ماهه چهارم ۱۴۰۲ نتایج زیر به‌دست آمده است که با جدول توزیع فراوانی و نمودار نشان داده شده است. در این گزارش میانگین سن قربانیان ۳۲ سال بوده است. قابل ذکر است که این عدد ثابت نیست و ممکن است در گزارش‌های فصل‌های دیگر و گزارش سالانه تغییر کند.
| ماه وقوع قتل | فراوانی ماه وقوع قتل |
|---|---|
| اسفند | ۱۲ |
| بهمن | ۲۰ |
| دی | ۱۹ |
چنانچه نمودار شماره ۱ نشان می‌دهد در زمستان ۱۴۰۲ دستکم ۵۱ قتل ناموسی مستند شده است که از این تعداد بیشترین مورد قتل در ماه بهمن با ۲۰ قتل و در اسفند کمترین تعداد یعنی ۱۲ مورد مستند شده است.
| انگیزه قتل | فراوانی انگیزه قتل (جمع کل ۵۱) |
|---|---|
| اختلاف خانوادگی | ۱۷ |
| پخت غذا | ۱ |
| سوءظن | ۷ |
| طلاق | ۳ |
| مالی | ۲ |
| نامشخص | ۲ |
| ناموسی | ۱۸ |
| همجنسگرایی | ۱ |
جدول و نمودار شماره ۲ نشان می‌دهد که ناموس، اختلاف خانوادگی، سوءظن، درخواست طلاق، اختلاف مالی، همجنسگرایی و حتی پختن غذا به‌عنوان انگیزه قتل مطرح شده است. از ۵۱ قتل مورد بررسی تعداد یعنی ۱۸ مورد یا ۳۵ درصد با انگیزه «ناموسی»، و ۱۷ مورد یعنی ۳۳ درصد با عنوان «اختلاف خانوادگی» انجام شده است.
البته «اختلاف خانوادگی» در حقیقت نام رمز اغلب قتل‌های «ناموسی» است. از این واژه در رسانه‌های نزدیک به حکومت استفاده می‌شود تا اینگونه قتل‌ها را صرفا مساله‌ای خصوصی وانمود کنند. سوءظن همچنان یکی از دلایل قتل‌های «ناموسی» است به‌طوری‌که در سه ماهه چهارم ۷ مورد قتل ناموسی یعنی ۱۴درصد به‌دلیل سوءظن انجام شده است که در اغلب موارد صرفا ناشی از توهم است تا واقعیت. قتل زنان به بهانه «ناموس» اغلب با شدیدترین شکنجه‌ها همراه است با نقشه از پیش طراحی شده و گاه با همکاری دو یا چند مرد از خانواده انجام می‌شود.
برای روشن شدن موضوع چند نمونه از قتل‌های «ناموسی» که بیشتر وقت‌ها به‌عنوان «اختلاف خانوادگی» مطرح می‌شود را مرور می‌کنیم:
- دوازدهم دی ۱۴۰۲، دختری ۲۵ ساله اهل ایلام به دست برادرش به قتل رسید. متهم در بازجویی اولیه از سوی پلیس، به قتل خواهرش با روسری اعتراف کرد و انگیزه خود را از قتل خواهرش «اختلافات خانوادگی» عنوان کرد.
- شب یلدای ۱۴۰۲، مردی به نام «افشین» که «مریم» همسرش را مقابل چشمان دختران نوجوانش به قتل رساند، به ماموران گفت: به خاطر «سوءظن» به همسرش او را کشته است.
- هجدهم دی ۱۴۰۲، زن جوانی به نام «زهرا شفیعی» اهل شهرستان کازرون از توابع استان فارس با انگیزه «ناموسی» به دست همسر و برادرش به قتل رسید. به گفته منبعی مطلع، زهرا شفیعی مادر سه فرزند توسط برادر و همسرش به بیابان‌های اطراف روستا برده شد و پس از ضرب و شتم شدید تا سرحد مرگ، او را با اسلحه به قتل رساندند.
- سوم اسفند ۱۴۰۲، «زینب حسین‌خانی»، دختر جوان ۱۹ساله در نجف آباد یکی از شهرهای استان اصفهان با انگیزه «ناموسی» به دست پدرش به قتل رسید. پدرش وقتی فهمید زینب با پسری دوست شده ابتدا تلاش کرد با دستانش زینب را خفه کند و سپس آن‌قدر با آجر به سر زینب کوبید تا جان باخت!
- دهم فروردین ۱۴۰۳، دختر ۲۱ ساله‌ای به‌دست پدر ۷۵ ساله خود در آبادان یکی از شهرهای استان خوزستان به دلایل «ناموسی» از طریق خفه کردن به قتل رسید. پدر قربانی در بازجویی اعتراف کرد که به‌دلیل مشکلات ناموسی دختر جوانش را خفه کرده است. خانواده قربانی اعلام کردند که هیچگونه شکایتی از عامل این جنایت که پدر دختر بوده ندارند.
- دهم بهمن ۱۴۰۲، مردی در تبریز فرزند ۱۷ ساله خود به نام «پارسا» را به دلیل «رفتار و آرایش زنانه» و «رابطه با همجنس خود» به قتل رساند. این مرد که پس از قتل فرزندش خود را به پلیس معرفی کرد، گفت: «نمی توانستم در میان فامیل و آشنا سرم را بالا بگیرم».
- هشتم فروردین ۱۴۰۳، یک مرد همسر میانسال در یکی از محله‌های شهر سمنان همسر خود را به دلیل سوءظن و با انگیزه «ناموسی» با ضربات متعدد کارد آشپزخانه به پهلو، پشت و سینه در برابر دیدگان فرزند ١٢ ساله‌شان به قتل رساند.
| ابزار قتل | فراوانی ابزار قتل |
|---|---|
| آتش‌سوزی و ضربه به سر | ۱ |
| آتش زدن | ۳ |
| اسلحه گرم | ۱۷ |
| چاقو | ۹ |
| چاقو و قمه | ۲ |
| حلق‌آویز | ۱ |
| خفه کردن | ۱۴ |
| سنگ و آجر | ۲ |
| ضرب و شتم | ۲ |
بررسی آماری این قتل‌ها نشان می دهد که ۵۱ مورد قتل ناموسی در زمستان ۱۴۰۲ حداقل ۱۷ مورد از اسلحه گرم، شامل اسلحه شکاری، کلت کمری و حتی کلاشنیکف استفاده شده است. پس از آن ۱۴ نفر با روش خفه کردن و سپس چاقو بیشترین فراوانی را دارد. ۷ زن خفه شدند. ۳ زن را آتش زدند. حلق آویز کردن، ضرب و شتم منجر به کشتن و زدن سنگ و آجر به سر قربانی ازجمله روش‌هایی است که برای حذف فیزیکی قربانیان مورد استفاده قرار گرفته است.
| فراوانی قتل‌ها (شمار تمام قتل‌ها ۵۱) | نام استان‌ها |
|---|---|
| ۴ | آذربایجان شرقی |
| ۲ | آذربایجان غربی |
| ۱ | اردبیل |
| ۳ | اصفهان |
| ۳ | البرز |
| ۲ | ایلام |
| ۱۸ | تهران |
| ۲ | خراسان رضوی |
| ۲ | خوزستان |
| ۶ | فارس |
| ۳ | کرمانشاه |
| ۲ | لرستان |
| ۳ | مرکزی |
همان‌طور که نمودار شماره ۴ نشان می‌دهد از ۵۱ قتل «ناموسی» در زمستان ۱۴۰۲ تهران با ۱۸ فقره یعنی۳۳ درصد بالاترین میزان قتل‌های ناموسی را داشته است. پس از آن استان فارس با ۶ مورد یعنی ۱۱ درصد و سپس استان‌های آذربایجان شرقی، کرمانشاه، مرکزی، البرز، اصفهان، آذربایجان غربی، خراسان رضوی، خوزستان، ایلام، لرستان و اردبیل از جمله استان‌هایی بوده‌اند که خبر قتل‌های ناموسی که در آنجا اتفاق افتاده است رسانه‌ای شده‌اند.
| نسبت با قربانی | فراوانی نسبت به قربانی (جمع کل ۵۱) |
|---|---|
| افراد نقاب‌پوش | ۲ |
| برادر | ۳ |
| برادر و همسر | ۱ |
| پدر | ۴ |
| پسر | ۲ |
| پسر برادر شوهر | ۱ |
| پسر زن | ۱ |
| داماد | ۳ |
| داماد سابق | ۲ |
| دوست | ۲ |
| شوهر خواهر | ۱ |
| ناشناس | ۱ |
| نامزد | ۳ |
| همسر | ۲۰ |
| همسر صیغه‌ای | ۱ |
| همسر مادر | ۱ |
| همسر سابق | ۳ |
جدول و نمودار شماره ۵ نسبت قاتل و قربانی را نشان می‌دهد. در گزارش‌های فصلی قبلی بیشترین قتل‌ها به‌دست همسران انجام شده بود. در این گزارش نیز ۲۲ مورد یعنی ۴۳ درصد از قتل‌های ناموسی را همسران مرتکب شده‌اند حتی همسران سابق نیز پس از جدایی همچنان نسبت به همسر قبلی احساس مالکیت داشته‌اند و ۳ مورد یعنی ۶ درصد از ۵۱ مورد قتل ناموسی به‌دست همسران سابق انجام شده است.
پدر، پسر، همسر سابق، نامزد، همسر صیغه‌ای، داماد ، دوست پسر، پسر برادر شوهر، پسر زنی که مرد با او ازدواج کرده از جمله کسانی بوده‌اند که دست به قتل زنی از خانواده زده‌اند. برای نمونه به چند مورد از این قتل‌ها اشاره می‌کنیم.
- یکشنبه ۲۰ اسفند ۱۴۰۲، یک زن ۲۷ ساله به نام «زیبا صیاد» اهل روستای «حصار کانی سپی» از توابع ارومیه با سلاح گرم به‌دست همسر سابق‌اش به قتل رسید.
- هشتم اسفند ۱۴۰۲، در جنوب شرق تهران مردی که هویت‌اش فاش نشده همسر صیغه‌ای خود را که ۴۷ سال داشت و دختر همسرش که ۲۰ ساله بود را با شلیک گلوله کلت کمری به قتل رساند. بر اساس اطلاعات به‌دست آمده، ظاهرا زن کشته شده فهمیده بود شوهرش با زن دیگری هم ارتباط دارد. به همین خاطر گفته بود تصمیم به اتمام ازدواج خود با مرد قاتل گرفته است که همین امر باعث اختلاف طولانی آنها شده بود و مرد راضی به پایان ازدواج نبود. وقتی درخواست طلاق از طرف زن مورد قبول مرد نباشد، ممکن است به یکی از انگیزه‌های قتل زنان تبدیل شود.
- بیست وپنجم اسفند ۱۴۰۲، «مریم رزمجو»، رزیدنت سال اول دکترای رادیو انکولوژی دانشگاه رازی با شلیک سلاح گرم به‌دست همسر سابقش به قتل رسید. بنا برگزارش منبع مطلع به کمپین توقف قتل‌های ناموسی مریم از همسرش جدا شده بود و به همراه مادر و برادرش زندگی می‌کرد. متهم به قتل علاوه بر همسر سابق خود، برادر و مادر او را نیز به قتل رساند.
با توجه به آنچه گفته شد در سال ۱۴۰۲ هر دو روز حداقل قتل بیش از یک زن که توسط مردان خانواده کشته شده‌اند، مستند شده است. این آمار شامل قتل‌هایی که برای دزدی بوده و یا قتل‌های تصادفی زنان نمی‌شود؛ یعنی در این تحقیق موضوع زن‌کشی مطرح نبوده بلکه قتل‌هایی مورد توجه و تحقیق قرار گرفته است که به کنترل زنان و سکشوالیته مربوط بوده است. قتل‌های ناموسی به قتل زنان محدود نمی‌شوند، بلکه جامعه ال‌جی‌بی‌تی‌کیو و همچنین مردانی که گمان می‌رود با زنی از خانواده رابطه داشته‌اند را نیز در بر می‌گیرند.
شایان ذکر است که آمارهایی که ارایه می‌شود به‌دلیل محدودیت دسترسی به داده‌ها تعداد دقیق قتل زنان و به‌ویژه قتل‌های «ناموسی» را نشان نمی‌دهد. با این حال تلاش در کمپین توقف قتل‌های «ناموسی» این است که با مستند کردن مواردی که به‌دست کمپین می‌رسد و یا در رسانه‌ها منتشر می‌شود بتوان به ابعاد تاریک این پدیده شوم نور تاباند تا در جهت شناخت ابعاد آن و ارایه راهکار برای پیشگیری از خشونت علیه زنان گام‌های موثری برداشته شود.
یکی از دلایل افزایش خشونت و قتل‌های «ناموسی» قوانین تبعیض‌آمیز و ضد زن در قوانین مدنی و قوانین مجازات‌های اسلامی است. قوانین حاشیه امنی برای مرتکبین به قتل‌های ناموسی ایجاد کرده است تا در سایه آن با اطمینان از اینکه مجازات نمی‌شوند یا پس از مدت کوتاهی آزاد می‌شوند دست به جنایت بزنند.
درود بر شما خانم رضوان عزیز،
تلاش شما و همکارانتان برای آگاه ساختن جامعه و نشان دادن ابعاد این فاجعه بسیار قابل تحسین است.
تندرست و موفّق باشید
فیروزه / 27 May 2024