اگرچه از سال‌ها پیش درباره هزینه‌های گزاف دندانپزشکی در ایران و عدم پوشش سازمان‌های بیمه‌گر در این زمینه گزارش‌های متعددی منتشر شده اما داده‌ها و اطلاعاتی که اخیراً توسط برخی نهادهای حکومتی، از جمله مرکز پژوهش‌های مجلس فاش شد نشان می‌دهد وضعیت سلامت دهان و دندان در ایران بسیار نگران کننده است.
افزون بر گزارش‌های رسمی، پژوهش‌ها و مطالعاتی که توسط پژوهشگران مستقل در سال‌های اخیر انجام شده نیز نشان می‌دهد که وضعیت سلامت دهان و دندان از آنچه به نظر می‌رسد نگران‌کننده‌تر است. فقر اقتصادی، توزیع نابرابر، عدم پوشش سازمان‌های بیمه‌گر و هزینه‌های زیاد دندانپزشکی در مقایسه با سطح دستمزد در ایران از مهم‌ترین دلایلی هستند که به عدم دسترسی بخش‌های گسترده‌ای از جامعه به خدمات دندانپزاشکی منجر شده است و اینک با این آمار فاجعه‌بار روبه‌رو هستیم که پوسیدگی دندان نسبت به ۲۰ سال گذشته سه برابر شده است.
مقایسه هزینه‌های دندانپزشکی با حداقل دستمزد در ایران به روشنی نشان می‌دهد که چرا بخش گسترده‌ای از جامعه به خصوص در استان‌های محروم امکان دریافت خدمات درمانی مربوط به دندان را ندارند. علاوه بر این، توزیع نابرابر و نامناسب دندانپزشکان در استان‌های کشور، عدم پوشش کافی هزینه‌های دندانپزشکی توسط سازمان‌های بیمه‌گر و هزینه‌های بالای پرداخت از جیب خدمات دندانپزشکی از عمده‌ترین مسایل درمان‌های مربوط به دندانپزشکی در ایران است.
فقر اقتصادی، توزیع نابرابر، عدم پوشش سازمان‌های بیمه‌گر و هزینه‌های زیاد دندانپزشکی در مقایسه با سطح دستمزد از مهم‌ترین دلایلی هستند که به عدم دسترسی بخش‌های گسترده‌ای از جامعه به خدمات دندانپزاشکی منجر شده است و اینک با این آمار فاجعه‌بار روبرو هستیم که پوسیدگی دندان نسبت به ۲۰ سال گذشته سه برابر شده است.
افزایش نگران‌کننده پوسیدگی دندان در ایران در چند سال اخیر نشان می‌دهد که فقر اقتصادی و تشدید نابرابری در عرصه درمان چگونه سلامت بخش‌های گسترده‌ای از جامعه را به مخاطره انداخته است. در مورد سلامت دهان و دندان توجه به این نکته ضروری است که رها کردن درمان دندان و در نهایت کشیدن دندان به جای ترمیم آن، در بلندمدت تبعات گسترده‌ای برای سلامت عمومی دارد و می‌تواند به بیماری‌های دیگری چون افزایش خطر بیماری کلیوی و بیماری قلبی منجر شود.
بیشترین مواجهه با هزینه‌های کمرشکن در خدمات دندانپزشکی
درمان‌های دندانپزشکی به طور معمول جزو پرهزینه‌ترین درمان‌ها در بین انواع بیماری‌ها است و این تنها مختص به ایران نیست اما سطح بسیار نازل دستمزدها در ایران در مقایسه با نرخ بالای تورم به بروز بحران در خدمات درمانی دهان و دندان منجر شده است.
نتایج آخرین پیمایش هزینه درآمد خانوار در سال ۱۴۰۰ در ایران نشان می‌دهد که سهم خدمات دندانپزشکی از کل پرداخت از جیب هزینه‌های سلامت در سطح کل جمعیت، ۲۱٬۱۴ درصد است. درواقع خدمات دندانپزشکی پس از دارو در رتبه دوم سهم پرداخت از جیب قرار دارد.
توزیع ناعادلانه منجر به کاهش دسترسی و در مواقع حادتر، عدم دسترسی به خدمات دندانپزشکی در مناطق محروم‌تر می‌شود. این مورد در کنار کاهش دسترسی مالی مردم به خدمات دندانپزشکی، می‌تواند سلامت دهان و دندان کودکان و بزرگسالان را تحت تاثیر قرار داده و بر افراد هزینه زیادی تحمیل کند.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی
همچنین در شاخص هزینه‌های کمرشکن که بر اساس روش سازمان بهداشت جهانی به شکل بالاتر رفتن پرداخت‌های مستقیم از جیب از ۲۵ درصد از کل هزینه‌های مصرفی و ۴۰ درصد از ظرفیت پرداخت خانوار تعریف می‌شود، در سطح کل جمعیت و خانوارهای شهری، خدمات دندانپزشکی موجب بیشترین مواجهه با هزینه‌های کمرشکن سلامت بوده‌اند.
گرانی تعرفه دندانپزشکی و آمار بالای کشیدن دندان
تعرفه خدمات دندانپزشکی در سال گذشته به شکل قابل توجهی با افزایش قیمت روبه‌رو بود و این منجر به اتفاقاتی چون روی آوردن طبقات کم‌درآمد به کشیدن دندان به جای ترمیم آن و یا روی آوردن به دندانپزشکان تجربی شده است. به عبارتی، طبقات کم‌درآمد جامعه و بخش عمده‌ای از مزدبگیران یا به طور کامل دریافت خدمات دندانپزشکی را به اجبار رها کرده‌اند و یا به سراغ راه‌های غیرمعمول و کم‌هزینه‌تر رفته‌اند.
رئیس انجمن دندانپزشکان عمومی ایران بهمن‌ماه ۱۴۰۲ با اشاره به افزایش پوسیدگی دندان در دوران پس از کرونا گفته بود:
دندان کشیدن، تنها راه مردم برای خلاص شدن از درد دندان هستند. زیرا، هزینه‌های ترمیم دندان‌ها به شدت بالا است.
او همچنین به این نکته هم اشاره کرده بود که در غیاب نقش‌آفرینی دولت اغلب درمانگاه‌های دندانپزشکی در بخش دولتی تنها به کشیدن دندان بسنده می‌کنند.
رئیس جامعه دندانپزشکی ایران نیز مهر ۱۴۰۲ گفته بود: زمانی که افراد نمی‌توانند از خدمات با کیفیت استفاده کنند، به سراغ روش‌های غیرمعمول می‌روند، از جمله افرادی که تحصیلات دانشگاهی ندارند و به صورت تجربی دندانپزشکی را آموزش دیده‌اند.
او درباره تبعات سنگین این عمل هشدار داده و گفته بود که عدم درمان صحیح درمان می‌تواند به مشکلات حاد سلامتی منجر شود.
دفتر مطالعات اجتماعی مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی که پانزدهم مهر ۱۴۰۲ منتشر کرد به بررسی چالش‌های خدمات بهداشتی و درمانی دهان و دندان در ایران پرداخته است. این گزارش تأکید دارد که با وجود گران بودن درمان‌های دندانپزشکی، «حفاظت مالی مردم در برابر هزینه‌های درمان دندانپزشکی بسیار ناچیز بوده به شکلی که افراد نیازمند به درمان را با هزینه‌های کمرشکن مواجه می‌کند.»
توزیع ناعادانه و عدم دسترسی به خدمات دندانپزشکی در نقاط محروم
آخرین آمار منتشر شده توسط سازمان نظام پزشکی ایران می‌گوید سرانه دندانپزشکان عمومی و متخصص در ایران به ترتیب ۳۸ و ۶ دندانپزشک در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت است. استان‌های تهران و سیستان و بلوچستان به ترتیب با سرانه ۱۰۱ و ۱۵ دندانپزشک عمومی، ۱۶ و ۳ دندانپزشک متخصص به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت برخوردارترین و محروم‌ترین استان از نظر سرانه دندانپزشکان عمومی و متخصص در کشور هستند.
بر اساس آخرین آمار منتشر شده توسط سازمان نظام پزشکی ایران، تعداد کل دندانپزشکان عضو این سازمان ۴۴۵۴۳ نفر است که ۸۷ درصد از آنها دندانپزشک عمومی و ۱۳ درصد دندانپزشک متخصص هستند. ۵۱٬۳ درصد از کل دندانپزشکان را مردان و ۴۸٬۷ درصد از آنها را زنان تشکیل می‌دهند.
سیستان و بلوچستان با سرانه ۱۸ دندانپزشک به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت، محروم‌ترین استان از نظر تعداد دندانپزشک است. اختلاف سرانه دندانپزشک در آن با برخوردارترین استان یعنی تهران، ۹۸ دندانپزشک به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت است.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید استان تهران با سرانه کل ۱۱۶ دندانپزشک عمومی و متخصص به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت، در رتبه نخست از نظر توزیع دندانپزشک در کشور قرار دارد. پس از آن استان‌های یزد، اصفهان و فارس به ترتیب در رتبه‌های دوم تا چهارم قرار دارند. میانگین سرانه کل کشور نیز، ۴۴ دندانپزشک به ازای هر۱۰۰ هزار نفر جمعیت است.
از میان ۳۱ استان کشور، ۱۱ استان سرانه‌ای بالاتر از میانگین سرانه دندانپزشک در کشور دارند. استان سیستان و بلوچستان با سرانه ۱۸ دندانپزشک به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت، محروم‌ترین استان از نظر تعداد دندانپزشک است که اختلاف سرانه دندانپزشک در آن با برخوردارترین استان یعنی تهران، ۹۸ دندانپزشک به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت است. این آمار نشان دهنده توزیع نامتعادل و نامتوزان دندانپزشکان در هر دو مقطع عمومی و تخصص هستند. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس درباره نابرابری در عرصه خدمات درمان مربوط به دندانپزشکی می‌گوید:
این توزیع ناعادلانه در نهایت منجر به کاهش دسترسی و در مواقع حادتر، عدم دسترسی به خدمات دندانپزشکی در مناطق محروم‌تر می‌شود. این مورد در کنار کاهش دسترسی مالی مردم به خدمات دندانپزشکی، می‌تواند سلامت دهان و دندان کودکان و بزرگسالان را تحت تاثیر قرار داده و بر افراد هزینه زیادی تحمیل کند و در مواردی منجر به عدم بهره‌مندی آنها از خدمات ضروری دندانپزشکی شود.
از سویی دیگر، داده‌های یک پژوهش در ایران که به سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ مربوط است می‌گوید که دست‌کم ۵۰ درصد خانوارها مراجعه به دندانپزشکی را در سال ۱۴۰۱ رها کرده‌اند. تبعات این وضعیت فاجعه‌بار بوده به گونه‌ای که طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در شرایط کنونی هر ایرانی حداقل شش دندان پوسیده دارد و بیشتر از ۸۰ درصد افراد پنج تا شش ساله به طور متوسط پنج دندان شیری پوسیده، یا کشیده‌شده یا پرشده دارند و همچنین افراد ۳۰ تا ۴۰ ساله که در سن فعالیت اجتماعی هستند، ۱۲ تا ۱۳ دندان ازدست‌رفته دارند. در گروه سنی بالای ۶۵ سال نیز بیش از ۵۵ درصد افراد دیگر هیچ دندانی برایشان باقی نمانده است.