این سومین سال است که «سامان» با شروع بهار و به امید فروش گلدان‌های سفالی بساط کوچکی را در گوشه‌ای از خیابان پهن می‌کند. گلدان‌ها، هنر دستان پدر است، با طرح و رنگ‌های متنوع، اما دریغ از خریدار. می‌پرسم امیدی به سال جدید داری؟ چشمانش را ریز می‌کند و با لبخندی کنایه‌آمیز و خشمی که آشکارا صدایش را می‌لرزاند می‌گوید:
امید!؟ دیگر بدبختی به سال نمی‌رسید، هر ماه شرایط بدتر می‌شود. هنوز سه هفته از سال جدید نگذشته که قیمت‌ها سر به فلک کشید‌ند. می‌گویند سالی که نکوست از بهارش پیداست، اینم بهار ما! ادامه‌اش حتماً بد و بدتر می‌شود. اجارهٴ خانه و کارگاه، قیمت اجناس، کرایه ماشین، پوشاک، خورد و خوراک، پول ویزیت دکتر و دارو، همه و همه فقط ظرف دو سه هفته چند برابر شده! با این وضعیت چه امیدی میشه داشت؟! شرایط اقتصادی مردم ساعت به ساعت بدتر می‌شود. هیچ چیزی تو این مملکت رو به بهبود نیست. دغدغهٴ معیشت و اقتصاد کمر همه را شکسته. میدانم کسی که به نان شب محتاج است دنبال خرید گلدان نیست، ولی نه سرمایه‌ای دارم نه کاری جز این می‌توانم انجام دهم. تا این قوم غارت و دروغ رو این سرزمین سوار باشند، اوضاع از این بهتر نمی‌شود.
به‌رغم شعارهای حکومتی، شروع سال جدید برای شهروندان ایرانی سالی امیدبخش و شادی آور نیست. هنوز یک ماه از سال نو سپری نشده که گرانی نگران کنند‌ه‌ای به جان مردم افتاده است. افزایش قیمت کالا و خدمات، بیکاری، فقر روبه فزونی، افزایش هزینه خدمات پزشکی، نگرانی از افزایش قیمت اجارهبها در کنار ترس از سرکوب‌های امنیتی از عمدهٴ دغدغه‌های مردم برای سال ۱۴۰۳ خورشیدی هستند.
«وقتی اوضاع اقتصادی مردم خراب است، همه چیز خودبه‌خود بدتر می‌شود. وضعیت طوری شده که آدم از شروع سال جدید و فصل جدید و ماه جدید وحشت دارد! از یک طرف بیکاری، از طرف دیگر گرانی همه چیز، مردم را افسرده و عصبانی کرده.»
یک شهروند
نگرانی‌های معیشتی
مهمترین دغدغهٴ مردم در شروع سال جدید، نگرانی‌های اقتصادی و افزایش قیمت کالا و خدمات در ادامهٴ سال است. البته این نگرانی مدت‌هاست از سالی به سال دیگر منتقل می‌شود.
نتایج یک نظرسنجی در سطح ملی که در سال گذشته منتشر شد نشان می‌دهد ۵۳ درصد پاسخگویان «گرانی» را مهمترین دغدغهٴ خود عنوان کرده‌اند. روزنامه «هم‌میهن» که اخیراً در شماره ۱۹ فروردین‌ماه گزارشی از این نظرسنجی منتشر کرد، دربارهٴ «ریشه اصلی مشکلات اقتصادی» از دید پاسخگویان به این نظرسنجی نوشت:
اکثریت پاسخگویان معتقدند که مشکل اقتصادی کشور نتیجه ناکارآمدی و فساد مدیران است (اولویت اول: ۴۷.۶، اولویت دوم: ۳۱.۴) و درصد کمتری آن را به عوامل بیرونی مثل تحریم (اولویت اول: ۷.۵ و اولویت دوم: ۱۶.۳) نسبت می‌دهند.
همچنین نتایج این نظرسنجی به نقل از «هم‌میهن» درمورد «ریشه اصلی تورم» از دید پاسخگویان عنوان می‌کند:
نزدیک به یک‌سوم از پاسخگویان این پدیده را به رفتار زیاده‌خواهانه و سودجویانه فردی یعنی گران‌فروشی نسبت می‌دهند (۳۰.۶ درصد). یک‌سوم دیگر از پاسخگویان علت این پدیده را رفتار دولت در افزایش نقدینگی می‌دانند (۳۲.۸ درصد) و حدود یک‌چهارم هم آن را با مشکل کلی اقتصاد ایران و رشد پایین مرتبط می‌دانند (۲۳.۹ درصد). به این ترتیب، اکثریت افراد تورم را حاصل وضعیت اقتصادی و نقش دولت در آن می‌دانند.
در همین زمینه، یکی از شهروندان در گفت‌وگو با گزارشگر «زمانه» مهمترین نگرانی خود در سال جدید را این گونه بیان می‌کند:
مشکلات معیشتی و گرانی اساسی‌ترین دغدغهٴ من برای سال جدید است. هنوز یک ماه از شروع سال نگذشته که آثار این گرانی پیداست. نه فقط خورد و خوراک بلکه همه چیز یک باره چند برابر شده. کافی است دلار یک مقدار بالا بکشد همه چیز گران می‌شود. بدبختی اینکه وقتی دلار پایین میاد، قیمت‌ها پایین نمی‌کشند! اصلاً معلوم نیست چه منطقی پشت این چیزهاست.
شهروند دیگری نگرانی اقتصادی را مهمترین دغدغه می‌داند:
وقتی اوضاع اقتصادی مردم خراب است، همه چیز خودبه‌خود بدتر می‌شود. وضعیت طوری شده که آدم از شروع سال جدید و فصل جدید و ماه جدید وحشت دارد! از یک طرف بیکاری، از طرف دیگر گرانی همه چیز، مردم را افسرده و عصبانی کرده. من هر ماه خرید خوراک کمتری دارم. تو ده روز اول ماه حقوقم ته می‌کشد. از هرچیزی که فکر کنید زدم، ولی باز دخل و خرجم جور در نمی‌یاد. مسئولین هم انگار در کشور دیگری زندگی می‌کنند. با فساد و دزدی و دروغ و بگیر و ببند مملکت اداره نمی‌شود. خدا شاهد است از آمدن مهمان وحشت دارم! نه دید و بازدیدی برایم مانده، نه صلهٴ رحمی، نه سفر و خریدی، همه‌اش باید به فکر قسط و قرض و سیرکردن شکم باشیم.
اجاره‌بهای مسکن
یکی از نگرانی‌های شهروندان ایرانی مثل همیشه، افزایش قیمت اجاره‌بهای مسکن بخصوص در فصل‌های بهار و تابستان است. باوجود اینکه عمدهٴ کارشناسان مسکن از احتمال رشد مجدد اجاره‌بهای مسکن در سال جدید خبر می‌دهند، اما داود بیگی‌نژاد، نایب رییس اتحادیه مشاوران املاک درباره وضعیت قیمت اجاره در سال ۱۴۰۳ به «خبرآنلاین» گفته است:
انشاءالله که سال خوبی خواهد بود. هر سالی که سال خوبی برای مستاجران بوده، سالی بوده که تعداد آپارتمان‌های ساخته و تولید و عرضه شده یک مقدار زیاد بوده است.
در همین رابطه، روزنامه «دنیای اقتصاد» در شماره ۱۵ فروردین‌ماه به تحلیل یک دهه تورم اجاره‌بهای مسکن پرداخت و نوشت:
سال گذشته هزینه اجاره‌‌نشین‌‌ها در کشور، نزدیک به۴۰ درصد (۳۹.۶ درصد) نسبت به سال ۱۴۰۱ افزایش پیدا کرد و در تهران نیز تورم اجاره، نرخ ۵۲ را به ثبت رساند که هر دو نرخ، رکورد رشد سالانه اجارهبها در تاریخ ثبت آمارهای اجاره، محسوب می‌شود.
بررسی‌های «دنیای اقتصاد» حاکی از آن است که «در فاصله سال‌های ۹۷ تا پایان ۱۴۰۲، میانگین نرخ رشد سالانه اجارهبها در کشور ۳ برابر نرخ سال‌های ۹۰ تا پایان ۹۶ شد. در شهر تهران نیز همین شاخص یعنی میانگین تورم سالانه اجاره به ۴ برابر قبل رسید.» این روزنامه همچنین درمورد تبعات افزایش نرخ اجارهبها گفته است: «بزرگترین تبعات منفی تورم ۴۰ درصدی اجاره در کشور و ۵۲ درصدی در تهران، آسیب اقتصادی به معیشت خانوارهای مستاجر است که به شکل فاکتور گرفتن از خرید خوراکی (کاهش کالری) و افت کیفیت زندگی در حداقل دو سال گذشته خود را نشان داده است.» بااین وجود رشد اجارهبها در سال جدید به گفتهٴ «دنیای اقتصاد»، «با دو انتظار درباره سطح تورم قابل پیش‌بینی و همچنین وضعیت عرضه فایل به این بازار در سال‌جاری روبه‌روست.»
در همین زمینه، اخیراً فرشید پورحاجت، دبیر کانون سراسری انبوه‌سازان در گفت‌وگو با روزنامهٴ «جهان‌صنعت» گفته است:
تازه‌ترین گزارش بانک مرکزی درخصوص وضعیت بازار مسکن پایتخت حاکی از آن است که به علت رکود سنگینی که در حوزه خرید و فروش واحدهای مسکونی در سال گذشته تجربه کردیم، شاهد تعداد معاملات قابل توجهی در بازار نبودیم.» او همچنین اضافه کرده است: «باید توجه داشت آن چیزی که بدیهی است، آن است که تا پایان سال پیش تورم و رکود را در بازار مسکن شاهد بودیم. به نظر می‌رسد این شرایط در سال ۱۴۰۳ نیز تداوم داشته باشد.
اگرچه دولت هر ساله با توجه به نرخ تورم سقفی را برای افزایش اجارهبها مشخص می‌کند، اما به گفتهٴ مستاجران و مشاوران املاک، موجران این سقف را رعایت نمی‌کنند و تقریباً نظارتی بر اجارهبها صورت نمی‌گیرد. در این رابطه، سعید لطفی، دبیر اتحادیه مشاوران املاک تهران در گفت‌وگو با خبرگزاری «ایلنا» ضمن تاکید بر رابطهٴ مستقیم افزایش نرخ دلار با افزایش اجارهبها اظهار داشت: «وقتی درآمدها کاهش پیدا می‌کند، موجران برای حفظ قدرت خرید خود، به اجارهبها فشار وارد می‌کنند.»
یکی از مستاجران، بزرگترین نگرانی خود در شروع سال جدید را رشد اجارهبها عنوان می‌کند و در توضیح به «زمانه» می‌گوید:
سال‌های جوانی دغدغه‌ام خرید خانه بود، الان با ۵۶ سال سن نگرانی‌ام شده اجاره خانه. دیگر خرید خانه یک رویا است، نه تنها برای خود من، بلکه بچه‌هایم هم بهش دست پیدا نمی‌کنند. بخصوص در این چهار پنج سال گذشته، هرسال کرایه خانه بیشتر شده و مجبور شدم خانهٴ کوچک‌تر و در حاشیه‌تری اجاره کنم. امسال اگر کرایه گران‌تر شود، که حتماً می‌شود، واقعاً توانش را ندارم. حداقل یک سوم درآمدم صرف کرایه منزل می‌شود، درآمد من تغییر چندانی نکرده، با فرض بیشتر شدن کرایه باید نصف درآمدم را هزینه تهیه منزل اجاره‌ای کنم. حالا پول پیش و رهن هم بماند.
شهروندی دیگر نیز نگرانی از افزایش اجارهبها را در سال جدید اصلی‌ترین دغدغهٴ خود و خانواده‌اش می‌داند و به «زمانه» می‌گوید:
اواخر تیرماه قرارداد اجاره‌ام تمام می‌شود، از همین الان استرس دارم که صاحب‌خانه چطوری باهم راه میاید. سال گذشته سه میلیون به اجاره و ۳۰ میلیون به رهن اضافه کرد. برای همان هم قرض کردم. اگر امسال هم همین مقدار را زیاد کند، باید سرگردان خیابان‌ها شوم. هر سال من این اضطراب را دارم. سال‌های قبل‌تر به متراژ خانه و محله‌اش فکر می‌کردم، ولی الان تنها چیزی که برایم اهمیت دارد هزینهٴ اجاره است. مهم نیست کجا و چند متره، فقط یک سرپناه باشد که بتوانم هزینه‌اش را تامین کنم.
ناامیدی از آینده
در سال جدید بسیاری از شهروندان به آینده کشور و تغییر سیاست‌های حکومت خوش‌بین نیستند. آنها می‌گویند باوجود فسادگسترده در بین مدیران و همچنین وضعیت وخیم اقتصادی-سیاسی اما اراده‌ای در تغییر رویکرد مقامات مسئول نمی‌بینند. در سال‌های پیش روند نارضایتی از وضعیت کشور جمعیت قابل توجهی از شهروندان ایرانی را ترغیب به مهاجرت کرد. در گزارشی که نشریه «فایننشنال‌تایمز» در سال گذشته منتشر کرد، ایران بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱ میلادی با افزایشی ۱۴۱ درصدی، سریع‌ترین رشد نرخ مهاجرت را در جهان تجربه کرده است. همچنین «رصدخانه مهاجرت ایران» همواره درمورد رشد مهاجرت شهروندان ایرانی هشدار داده است.
«الهام» دانشجوی کارشناسی ارشد مترجمی انگلیسی، درمورد نبود چشم‌انداز روشن در سال جدید به «زمانه» می‌گوید:
امسال با سال قبل و قبل‌تر فقط از لحاظ مصیبت بیشتر فرق می‌کند. هیچ امیدی به تغییر شرایط ندارم. سال جدید هم دنباله همان سیاست و رفتار گذشته است. البته می‌تواند بدتر شود ولی بهتر نمی‌شود. از شرایط اقتصادی گرفته تا تحصیل و فرهنگ و ورزش و سیاست خارجی همه رو به بحران است و مسئولان یک سرسوزن هم تغییر نکردند. همهٴ غم من این است که امسال نتوانم از ایران مهاجرت کنم و مجبور باشم دوباره این شرایط را تحمل کنم. سال جدید برای من برنامه‌ریزی محکم و استوار برای خروج از ایران است.
سرکوب معترضان صنفی و نادیده گرفتن مطالبات آنها از دیگر نگرانی‌های است که برخی از شهروندان آن را از سال‌های گذشته به سال جدید آورده‌اند. سال‌های گذشته، در کنار اعترضات سراسری ۱۴۰۱ که منجر به بازداشت، اعدام و سرکوب متعرضان ایرانی شد، صنف‌های مختلف از جمله پرستاران، بازنشستگان، معلولان، معلمان و کارگران صنعتی تجمع‌های اعتراضی را نسبت به وضعیت معیشت و مطالبات قانونی خود برگزار کرده‌اند. عموم این تجمع‌های با سرکوب و بازداشت روبرو شدند.
یکی از پرستاران معترض در گفت‌وگو با «زمانه» معتقد است: سال جدید دَر برهمان پاشنهٴ قبلی می‌چرخد و تغییری در بهبود شرایط پرستاران ایجاد نمی‌شود» او در توضیح اضافه می‌کند:
در هفت سالی که به این شغل مشغولم، هر سال شاهد شرایط بدتری بودم. شیفت‌های کاری زیاد با حقوق حداقلی، توهین و تحقیر و احساس بی‌احترامی از سوی سیستم بیشتر از پیش شده. فکر نمی‌کنم سال جدید تغییری در کار ما حاصل شود. خیلی‌ها این وضعیت را تحمل نمی‌کنند، یا مهاجرت می‌کنند یا می‌روند دنبال یک کار دیگر، البته اگر خوش‌شانس باشند و کار پیدا کنند. من از مسئولان جز وعده‌های دروغین و شعار چیزی ندیدم، پس نمی‌توانم به سال جدید هم امیدوارم باشم.