کابل – دانشجویان افغانستانی که سال‌های قبل با شهریه ریالی وارد دانشگاه‌های ایران شدند، حالا به خاطر به دست آوردن مدارک تحصیلی و دفاع از پایان‌نامه‌هایشان باید دلار بپردازند.
احمد صبور، باشنده شهر فراه در غرب افغانستان می گوید در سال ۱۳۹۹ برای ادامه تحصیل در دانشکده حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد با شهریه حدوداً ۲۰ میلیون تومانی تا پایان چهار ترم تحصیلی ثبت نام کرد اما حالا در پایان کار ریال ایرانی برایش مسترد و باید به جایش دلار آمریکا بپردازد تا بتواند مدارک دانشگاهی خود را بدست آورد.
او که مثل هزاران مهاجر دیگر افغانستانی در جمهوری اسلامی ایران قصه تلخی دارد، میگوید:
من فرزند یک کشاورز هستم پدر و مادرم آرزو داشتند من تحصیلات عالی داشته باشم بعد از فراغت از دانشگاه فراه در سال ۱۳۹۹ با یکی از هماهنگ‌کنندگان ویزه [ویزا] تحصیلی جمهوری اسلامی ایران در مشهد وارد گفت‌وگو شدم. نامش آقای حیدری بود برایم گفت به خاطر چهار ترم تحصیلی در رشته حقوق باید حدود ۲۰ میلیون تومان بپردازم که در آن زمان معادل ۱۲۰۰ دلار آمریکا بود.
صبور می گوید این کار را انجام داده، در ابتدای کار ۱۰ میلیون تومان ایرانی را به حساب دانشگاه واریز کرده و بعد از مدت کوتاه به خاطر انتخاب واحد در ترم دوم ۱۰ میلیون تومان دیگر را نیز پرداخت کرده تا از شهریه دانشگاه خلاص شود.
اما مشکلات کرونا باعث شد صبور یک سال به خاطر اجازه نداشتن سفر به ایران از دانشگاه مرخصی بگیرد زیرا درس‌های دانشگاهی آنلاین بود و او در شهر خود اینترنت قوی نداشت تا بتواند آنلاین درس بخواند.
صبور پس از صحبت با مدیر گروه دانشگاه و مثل خیلی دیگر از دانشجویان افغانستانی، مرخصی یکساله و قانونی اخذ کرد، اما در آغاز سال ۱۴۰۱ دوباره به تحصیل ادامه داد تا اینکه یک ماه قبل به خاطر دفاع از پایان نامه به بخش مالی دانشگاه رفته تا فرم تسویه حساب را اخذ کند اما آن‌جا با مشکلی روبه‌رو شد که به گفته خودش، هرگز فراموش نخواهد کرد. این دانشجوی افغانستانی میگوید:
من به بخش مالی نزد آقای مهجور رفتم او برایم گفت بابت هر ترم تحصیلی باید حالا ۴۵۰ دلار بپردازم که مجموعاً ۱۸۰۰ دلار میشود، من برایش گفتم من ۲۰ میلیون تومان که در سال تحصیلی ۱۳۹۹ معادل ۱۲۰۰ دلار آمریکا میشد پرداخته بودم و حساب مالی من تمام شده بود، اما مدیر مالی دانشگاه برایم گفت ۲۰ میلیون تومان خود را دوباره به دست می‌آوری ولی قبل از آن باید ۱۸۰۰ دلار بپردازد تا بتوانی از پایان‌نامه دفاع کنی و مدارک تحصیلی خویش را به دست آوری.
به گفته این دانشجوی افغانستانی زمانی که او ۲۰ میلیون تومان به دانشگاه تحویل داده بود این رقم حدوداً ۱۲۰۰ دلار میشد اما حالا بعد از نزدیک به سه سال ۲۰ میلیون تومان کمتر از ۳۴۰ دلار میشود. صبور میگوید:
برای من که پسر یک کشاورز هستم پرداخت ۱۴۶۰ دلار آن هم خلاف وعده اولی چگونه ممکن خواهد بود، در حالی که اگر ۲۰ میلیون تومان پرداختی من به نرخ روز اولی محاسبه گردد ۱۲۰۰ دلار میشود اما حالا که تومان ایرانی در برابر دلار افت بی‌حد نموده چرا من باید مقصر باشم در حالی که اگر فرض بر این باشد که تومان در مقابل دلار بلند می‌رفت آیا دانشگاه پول اضافی ما را مسترد می‌کرد؟ هرگز نه ولی حالا که ریال ایرانی در برابر دلار آمریکایی افت بی‌سابقه نموده از من و خیلی از دانشجویان دیگر تقاضای پرداخت شهریه را بعد از ۳ سال به دلار می‌نمایند و این ظلمی است بر من مسلمان که از سوی جمهوری اسلامی و دانشگاه آزاد اسلامی صورت می‌گیرد.
طوری که خود صبور میگوید بعد از فریادهای زیاد در هیچ اداره جمهوری اسلامی صدایش شنیده نشد و در کمال ناباوری و تاسف ایران را ترک کرد و نتوانست مدرک تحصیلی خویش را با خود به خانه ببرد تا به پدر کشاورز و مادرش نشان دهد.
این تنها احمد صبور نیست که در جمهوری اسلامی با چنین مشکل روبه‌رو شده است. یکی از اساتید دانشگاه آزاد اسلامی با نام مستعار علی که نمی‌خواهد نام اصلی‌اش در این گزارش ذکر شود، میگوید:
در هیچ قانون انسانی و الهی چنین نیست که پول یک دانشجوی مهاجر را سه سال قبل دریافت کرده باشید و حالا بگویید به جای ریال ایرانی دلار بپرداز در حالی‌که او چهار سال قبل با شهریه ریالی در دانشگاه ثبت نام کرده بود. بلی، اگر می‌خواهید شهریه دلاری اخذ کنید بر کسانی اعمال کنید که حالا می‌خواهند وارد دانشگاه شوند کسانی که حتی یک روز قبل از فیصله دلاری در دانشگاه‌ها ثبت نام کردند نباید دلار بپردازند. این حق را کسی ندارد که در نیمه راه در قرار مالی تغییری به وجود آورد در حالی‌که این واقعاً به نفع دانشگاه و به ضرر دانشجو است.
این استاد دانشگاه میگوید این یک مورد نیست و او روزانه چندین مورد را در بخش مالی دانشگاه‌ها می‌بیند. او میگوید همه از این موضوع اطلاع دارند، اما چون طرف مقابل مهاجرین افغانستانی هستند خیلی‌ها صدایشان شنیده نمی‌شود.
وقتی جوانان افغانستانی به‌خصوص خانم‌ها در کشورشان از حق تحصیل محروم هستند شک نکنید که صدای دانشجویان افغان در بیرون از افغانستان بخصوص در ایران شنیده شود.
بعد از احمد صبور به سراغ «حامد» رفتیم، جوانی که از دانشگاه فردوسی ترک تحصیل کرده است. حامد میگوید:
من در ایران در یک رستورانت کار می کردم و بعدازظهرها در مشهد به دانشگاه فردوسی دانشکده مدیریت ثبت نام نمودم. چون درآمد من ریالی بود روز اول با پرداخت شهریه ریالی ثبت نام نمودم ولی بعد از اندکی گفتند شهریه دلاری میشود من هم از دانشگاه بیرون شدم و مبلغ پنج میلیون تومانم را هم از دست دادم.
او میگوید حالا فکر می‌کند کار خوبی انجام داده است، زیرا اول نمی توانست شهریه دلاری بپردازد؛ دوم وقتی از دانشگاه فارغ میشد برای مهاجرین افغان اجازه کار مناسب نیست و سرانجام دوباره باید به کارهای شاقه روی می‌آورد. او میگوید: «وقتی چنین باشد از همان ابتدا بهتر است بدون کدام هزینه همین کارهای شاقه را انجام می‌دادم.»
دریافت حقوق ریالی، پرداخت شهریه دلاری در جمهوری اسلامی
اکثریت دانشجویان افغان مهاجر در جمهوری اسلامی ایران به خاطر اینکه با ریال ایرانی مزد دریافت می‌کنند نمی‌توانند به دانشگاه‌ها دلار بپردازند به همین علت خیلی‌ها ترک تحصیل می‌کنند.
«صدف» نام مستعار یکی از کسانی است در مقابل حق‌الزحمه کارهای اداری چند دانشگاه در ایران را انجام می‌دهد. او میگوید طی دو سال اخیر هزاران دانشجو به خاطر تغییر در پرداخت شهریه از ریالی به دلاری ترک تحصیل کردند:
قیمت بلند دلار در برابر ریال، هزینه‌های بالای تحصیلی و تغییرات در شهریه‌ها دانشجویان زیادی را مجبور به ترک تحصیل کرد. از سویی هم ریال پرداخت‌شده این دانشجویان از سوی هیچ دانشگاه دوباره پرداخت نگردید در حالی که نقض قرارداد از سوی دانشگاهای ایران صورت گرفت. متأسفانه خیلی از دانشجویان سوال می‌کنند که چرا در وقت ثبت نام قبل از سال ۱۴۰۰ موضوع شهریه ریالی بود و حالا دلاری شده، ولی این مشکل ما نیست مشکل حکومت و دانشگاه‌هاست.
صدف میگوید سال‌های قبل هزاران دانشجوی افغان در دانشگاه‌های ایرانی از طریق آنها ثبت نام می‌کردند که تعدادشان خیلی زیاد بود اما زمانی که در نیمه راه شهریه را به دلار محاسبه کردند خیلی از دانشجویان ترک تحصیل کردند.
به گفته صدف این موضوع نه تنها برای دانشجویان افغان بلکی برای تمامی دانشجویانی که از کشورهای مختلف در ایران تحصیل می‌کنند اعمال میشود.
«فریبا» دانشجوی افغان در دانشگاه علوم پزشکی تهران ثبت نام کرد اما به خاطر پرداخت هزینه‌های بالا مجبور شد ترک تحصیل کند. فریبا میگوید:
من به عنوان یک دختر مهاجر متولد جمهوری اسلامی ایران اگر حتی در این کشور تحصیل کنم باز هم اجازه کار برایم داده نخواهد شد. من مجبور خواهم بود کارهایی انجام دهم که ضرورت به تحصیل و مدرک دانشگاهی ندارد، چون من دختر مهاجرم و در این کشور برای مهاجرین حقوق ابتدایی داده نمی‌شود و در کشور خودم حتی حق تحصیل ندارم چون من در کشورم یک زن و در ایران یک مهاجرم و این امتیاز دو حکومت به نام اسلامی برای من زن مهاجر است.
مسئولین در بخش فرهنگی سفارت افغانستان در تهران می‌گویند موضوع تحصیل در دانشگاه‌های خصوصی بیشتر وابسته به نوع قرارداد بین دانشجو و دانشگاه است. آنها می‌گویند: «در این شکی نیست که در حق دانشجویان افغان تخطی صورت گرفته ولی تقاضای ما از جمهوری اسلامی این است که در پرتو قوانین اسلامی وضعیت افغان‌ها را درک کرده و مثل اتباع و دانشجویان ایرانی با آنها برخورد صورت گیرد.»
آینده نامعلوم دانشجویان افغانستانی در جمهوری اسلامی و حکومت طالبان
باید گفت در حال حاضر هزاران دانشجوی افغان در جمهوری اسلامی ایران تحصیل می‌کنند که به سه دسته تقسیم می‌شوند: کسانی که در ایران متولد شدند، کسانی که از طریق کنکور خصوصی با شهریه وارد دانشگاهای ایران شدند و کسانی که از طریق حکومت‌های افغانستان با بورسیه تحصیلی به ایران فرستاده شدند.
مسئله اصلی اینجاست که اکثریت دانشجویان افغانستانی که در ایران تحصیل می‌کنند در این کشور متولد شدند، به جای اینکه در جمهوری اسلامی برایشان حق تحصیل رایگان مثل اتباع خود ایران داده شود چنین نمی‌شود و اکثریت دانشجویان مهاجر مجبور به پرداخت هزینه‌های بسیار سنگین به دانشگاه‌ها می‌شوند.
موضوع دیگری که تبعیض آشکار در آن دیده میشود این است که برای دانشجویان افغانستانی بعد از فارغ‌التحصیلی در ایران اجازه کار در دستگاه‌های حکومتی و نهادهای مرتبط با آن داده نمی‌شود در حالی که این دانشجویان به خاطر تحصیل به دانشگاه‌های ایران هزینه‌های بزرگ مالی پرداخت می‌کنند.
این موضوع در حال حاضر به مشکل جدی‌تر نیز بدل شده است، زیرا قبلاً خیلی از دانشجویان افغان بخصوص زنان بعد از ختم تحصیل در جمهوری اسلامی ایران به افغانستان برمی‌گشتند و در آن‌جا در بخش‌های مختلف حکومتی و خصوصی آغاز به کار می‌کردند ولی با روی کار آمدن حکومت طالبان در افغانستان، شرایط برای زنان و جوانان تحصیلکرده دشوار شده زیرا زنان اجازه فعالیت، تحصیل و کار در بیرون از خانه را ندارند، دانشگاه‌ها و مدرسه‌ها بر روی زنان بسته شده و از سویی دیگر، در جمهوری اسلامی ایران تبعیض، خشونت و رویه نادرست باعث گردیده برای دانشجویان مهاجر بعد فراغت از دانشگاه اجازه کار در نهادهای حکومتی، تخصصی و تحصیلی داده نشود.