انتخابات شهرداری‌های ترکیه ۳۱ام مارس در حال انجام شدن است. مطابق اکثر نظرسنجی‌ها اکرم امام‌اوغلو، نامزد اصلی مخالفان، در استانبول از رقیب خود مراد کوروم (نامزد ائتلاف حاکم) جلوتر است و در سه کلانشهر استانبول، آنکارا و ازمیر نامزدهای مورد حمایت حزب جمهوری‌خواه خلق در برابر نامزدهای مورد حمایت حزب عدالت و توسعه (آک‌پارتی) پیش‌تازند.
در بخش اول این نوشتار به چشم‌انداز کلی نتایج انتخابات استانبول می‌پردازیم با تکیه بر نتایج دو نظرسنجی معتبر انجام شده در همین روزهای گذشته. انتخابات استانبول بسیار مهم است، چون خود رئیس‌جمهور ترکیه به‌واسطه‌ی شهرداری استانبول پله پله به نخست‌وزیری و نهایتا ریاست ترکیه رسید و اردوغان زمانی گفته بود کسی که بر استانبول حاکم شود، در نهایت بر تمام ترکیه حاکم خواهد شد!
در بخش بعدی به وضعیت حزب اسلامگرای «رفاه نو» به عنوان پدیده‌ی این‌‌دور از انتخابات شهرداری‌های ترکیه نظری خواهیم انداخت و تاثیر احتمالی آن در ضعیف شدن آک‌پارتی.
چشم‌انداز کلی انتخابات
ترکیه کشور نظرسنجی‌های انتخاباتی است. در اینجا به نتیجه‌ی دو نظرسنجی اخیر در مورد انتخابات استانبول اشاره می‌کنیم. اولین نظرسنجی از سوی موسسه متروپل با مدیریت اوز سنجر بین ۲۶-۲۴ مارس انجام شده و در ۲۷ مارس منتشر شده است. متروپل موسسه‌ای است که در انتخابات سراسری ماه مه نتایج کمابیش بسیار دقیقی را پیش‌بینی کرده بود، گرچه متاسفانه آن زمان از سوی مخالفان به اندازه کافی جدی گرفته نشد.
نتایج نظرسنجی متروپل نشان می‌دهد که اکرم‌امام‌اوغلو نامزد مورد حمایت ج ه پ (حزب اصلی مخالفان) با حدود ۴۸٪ آرا در برابر ۳۷٪ آرای متعلق به مراد کوروم، نامزد مورد حمایت آک‌پارتی و ائتلاف جمهور، پیشتاز است. مطابق همین نظرسنجی آرا نامزد مستقیم حزب دم (DEM) (دموکراتیک خلق‌های سابق) ۴٪ و آرا نامزد اییپارتی (حزب نیک) ۲٪ است. این در حالی است که هرکدام از این دو حزب مخالف در انتخابات سراسری مه ۲۰۲۳ (ریاست‌جمهوری و مجلس) حدود ۹٪ رای داشتند.
با توجه به اینکه اگر انتخابات زودرسی شکل نگیرد تا سال ۲۰۲۸ در ترکیه انتخاباتی (چه سراسری و چه محلی) نخواهیم داشت، بسیاری در اپوزیسیون ترکیه به این نتیجه رسیده‌اند که تنها راه نه گفتن به اردوغان و سیاست‌هایش، چه در زمینه‌ی سیاست داخلی و خارجی، و چه اقتصاد و فرهنگ… نه گفتن به او در انتخابات شهرداری‌ها خصوصا در کلانشهرها، از طریق رای دادن به نامزدهای اصلی مخالفان است.
مطابق نظرسنجی متروپل نامزد مستقل حزب اسلامگرای رفاه نو و نیز نامزد حزب راست افراطی ظفر در استانبول به ترتیب ۳,۳٪ و ۳,۵٪ رای دارند که می‌تواند در موفق نشدن مراد کوروم در تصاحب پست شهرداری کلانشهر استانبول سرنوشت‌ساز باشد. البته هرکلانشهری در ترکیه از منطقه‌ها یا ایلچه‌های مختلفی تشکیل شده که شهردارشان جداگانه انتخاب می‌شود و کاملا ممکن است حزب اردوغان در کل استانبول شکست بخورد، منتهی مثلا شهردار منطقه‌‌های بی‌اوغلو یا اسکودار از ائتلاف حاکم باشد. توضیح آنکه هر فردی در انتخابات محلی ترکیه، در شهرهای بزرگی مانند استانبول، آنکارا، ازمیر و آنتالیا.. به سه نفر رای می‌دهد: مختار محله (محله مختاری)، شهردار منطقه (ایلچه بلدیه باشقانی) و شهردار کلانشهر (بویوک‌شهیر بلدیه باشقانی). به این موضوع برای پیچیده نکردن بحث بیش از این نمی‌پردازیم.
نظرسنجی دومی که اخیرا انجام شده و مایلیم به نتایج آن در مورد استانبول که ۲۹ مارس منتشر شده اشاره کنیم از سوی موسسه سونر (سونر آراشتیرما) انجام شده که مدیر آن هاکان بایراقچی از نظر تفکر نزدیک به ائتلاف حاکم محسوب می‌شود و در انتخابات ۱۴ مه هم تقریبا با دقت شکست کمال قلیچداراوغلو برابر اردوغان را پیش‌بینی کرده بود.
مطابق نتایج موسسه سونر در استانبول اکرم‌امام‌اوغلو حدود ۴۷٪ رای دارد، مراد کوروم حدود ۴۰٪، نامزد حزب رفاه نو با ۳,۱ ٪ نفر سوم است، حزب راست افراطی ظفر ۳٪ رای دارد و دم (حزب چپ و کردی با نام سابق دموکراتیک خلق‌ها) ۲,۹٪. نامزد حزب نیک (اییپارتی حزبی که مرال آکشنر رهبر آن است و از اعضای مهم میز ششتایی/ائتلاف ملت در انتخابات ۲۰۲۳ بود نیز تنها ۲,۱٪ رای دارد.
دقت در نتایج این دو نظرسنجی معتبر نشان می‌دهد که بخش مهمی از رای دهندگان به دو حزب دم و اییپارتی در استانبول به اکرم‌امام‌اوغلو نامزد مورد حمایت ج ه پ رای خواهند داد. اتفاق جالب توجهی که در این دور از انتخابات شهرداری‌ها افتاده آن است که با اینکه اییپارتی و حزب دم در ظاهر در انتخابات نامزد جدا معرفی کرده‌اند، بخش مهمی از هواداران ایشان، اقلا از منظری استراتژیک، به اکرم امام‌اوغلو رای می‌دهند و در عوض چنددرصد هواداران حزب رفاه نو که در انتخابات ریاست‌جمهوری به اردوغان رای داده بودند، این‌بار به نامزد مورد حمایت او در استانبول رای نمی‌دهند.
به بیان دیگر به نظر می‌رسد جز بحث آرای حزب راست افراطی و ضدمهاجرت «ظفر» که داستانش جداست و جداگانه باید تحلیل شود، سرنوشت انتخابات استانبول را دو عامل تعیین می‌کند: اینکه حزب اسلامگرای «رفاه نو» نامزدی مستقل معرفی کرده و از سبد رای بالقوه حزب حاکم رای می‌گیرد، و اینکه دو حزب مخالفت مهم دم و اییپارتی در ظاهر نامزدهایی معرفی کرده‌اند، منتهی این نامزدها از دید بخش مهمی از رای‌دهندگان ایشان فرمایشی هستند و خیلی طرفداران این دو حزب با دلایل استراتژیک به اکرم امام اوغلو رای خواهند داد، شاید با این حساب که موقعیت او را برای انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۸ در برابر اردوغان یا فرد دیگری نزدیک به او و آک‌پارتی تقویت کنند.
با توجه به اینکه اگر انتخابات زودرسی شکل نگیرد تا سال ۲۰۲۸ در ترکیه انتخاباتی (چه سراسری و چه محلی) نخواهیم داشت، بسیاری در اپوزیسیون ترکیه به این نتیجه رسیده‌اند که تنها راه نه گفتن به اردوغان و سیاست‌هایش، چه در زمینه‌ی سیاست داخلی و خارجی، و چه اقتصاد و فرهنگ.. نه گفتن به او در انتخابات شهرداری‌ها خصوصا در کلانشهرها، از طریق رای دادن به نامزدهای اصلی مخالفان است. از این منظر پیروزی محتمل منصور یاواش بر رقیبش از آک‌پارتی در آنکارا نیز حائز اهمیت بسیار است.
فاتح اربکان و وعده‌ی «شهرداری‌گری» (بلدیه‌چیلیک) به شیوه‌ی میللی گوروش
حزب رفاه نو با رهبری فاتح اربکان (فرزند نجم‌الدین اربکان) که در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴ مه سال ۲۰۲۳ از اردوغان حمایت کرده و به عنوان بخشی از ائتلاف حاکم (ائتلاف جمهور)، پنج کرسی در پارلمان ترکیه به دست آورده بود، پس از کش‌و قوس‌هایی در انتخابات ۳۱ مارس (۱۲ فروردین) از ائتلاف اردوغان حمایت نکرد و در عوض با نامزدهای خودش در انتخابات شرکت کرده است. وضعیت بد اقتصادی ترکیه و تورم شدید در کنار تداوم تجارت ترکیه با اسرائیل و موضوعاتی از این دست تنها دوتا از موضوعاتی هستند که موجبات زاویه‌دار شدن فاتح اربکان (فرزند نجم‌الدین اربکان) با ائتلاف حاکم با رهبری اردوغان را فراهم کرده‌اند. به نظر می‌رسد فاتح اربکان می‌خواهد با این انتخابات خودش را از سایه رجب طیب اردوغان خارج کند و حزب رفاه نو را به عنوان جایگزین عدالت وتوسعه از نظر رای‌دهندگان محافظه‌کار ترکیه در آینده تعریف کند. فاتح اربکان چه بسا می‌گوید این اردوغان است که مدیون نجم‌الدین اربکان (پدرش) است، نه برعکس، و او بر خلاف بسیاری دیگر از محافظه‌کاران ترکیه دین زیادی به اردوغان احساس نمی‌کند. (در مورد میراث فکری نجم‌الدین اربکان و میللی گوروش در سیاست خارجی بنگرید به این و این مقاله از نگارنده)
توضیح آنکه حرکت موسوم به «نگاه ملی» (میللی گوروش حرکتی) که توسط نجم‌الدین اربکان فقید (۲۰۱۱-۱۹۲۶) تاسیس شد، از بنیادهای حرکت مدرن اسلام‌گرایی در ترکیه است و هم حزب آک‌پارتی با رهبری رجب طیب اردوغان (تاریخ تاسیس ۲۰۰۱) و هم حزب تازه‌تاسیس رفاه نو با رهبری فاتح اربکان (تاریخ تاسیس ۲۰۱۸) از این جریان و سنت می‌آیند. جز حزب «نظام ملی» که یک سال بیشتر دوام نیاورد (۱۹۷۱-۱۹۷۰)، اربکان‌ٍ پدر موسس سه حزب سیاسی اسلامگرا در تاریخ ترکیه است که گفتمان میللی گوروش را نمایندگی می‌کردند وعبارت‌اند از حزب «سلامت ملی» (۱۹۸۰-۱۹۷۳)، «حزب رفاه» (۱۹۹۸-۱۹۸۷) و «حزب سعادت». حزب سعادت (که آخرین رهبر آن پس از فوت نجم‌الدین اربکان تمل قارا‌ملااوغلو است) برغم مبانی فکری اسلامگرایانه‌اش در انتخابات مه ۲۰۲۳ به اپوزیسیون ترکیه گرایش پیدا کرد و عضوی از ائتلاف ملت (میز ششتایی) با رهبری کمال قلیچداراوغلو شد و از او علیه رجب طیب اردوغان در انتخابات حمایت کرد. البته قلیچداراوغلو در انتخابات شکست خورد و همین همکاری نزدیک حزب سعادت با اپوزیسیون سکولارتر از دید برخی تحلیلگران یکی از دلایل ناکامی این حزب در انتخابات مه ۲۰۲۳ برای کسب رای دینداران منتقد اردوغان به سوی خود شد.
«حزب رفاه» (رفاه پارتیسی) با رهبری نجم‌الدین اربکان که نام «رفاه نو» (ینی‌دان رفاه) برای یادآوری خاطره آن از سوی فاتح اربکان برگزیده شده است، در سال ۱۹۸۷م با گشایش نسبی فضای سیاسی ترکیه و فاصله گرفتن از کودتای ۱۹۸۰ تاسیس شد، منتهی در ۲۸ فوریه ۱۹۹۸، در روندی که تا به امروز معنای نمادین زیادی در جمع اسلامگرایان ترکیه دارد، از طریق یک کودتای اصطلاحا پست‌مدرن و نرم و تهدید ژنرال‌های سکولار بسته شد. نجم‌الدین اربکان از طریق حزب رفاه در سال‌های ۱۹۹۸-۱۹۹۴ رجب طیب اردوغان را به عنوان شهردار استانبول به سیاست ترکیه معرفی کرد و «حزب رفاه» به نوعی پدر معنوی «حزب عدالت و توسعه» با رهبری رجب طیب اردوغان محسوب می‌شود.
حالا در اتفاقی جدید در سیاست ترکیه در آستانه‌ی انتخابات شهرداری‌ها، پرسش آن است که آیا موفقیت شهرداری استانبول در دوران حزب رفاه به خاطر میراث نجم‌الدین اربکان است، ویا قابلیت‌های خود شخص رجب طیب اردوغان به عنوان شهردار در آن ایام؟ اینجاست که در انتخابات ۳۱ مارس راه رجب طیب اردوغان و فاتح اربکان از هم جدا می‌شود.
آرمان فلسطین همواره از سوی احزاب سیاسی که ایدئولوژی اسلام‌گرایانه را در ترکیه نمایندگی کرده‌اند، به عنوان نمادی از وحدت اسلامی در نظر گرفته شده است. حالا فاتح اربکان، در آستانه‌ی انتخابات ۳۱ مارس، از منتقدان جدی رابطه اقتصادی نزدیک میان ترکیه و اسرائیل در حکومت آک‌پارتی است و گفته است:
ترکیه به اسرائیل سیم‌خاردار صادر می‌کند… ۹۵ درصد سیمان مورد نیاز اسرائیل و ۶۵ درصد احتیاجات این کشور در فولاد از ترکیه می‌آید… از ۲.۵میلیارد دلار حجم تجارت در زمان وان مینوت تا امروز حجم تجارت دوجانبه به ۱۰ میلیارد دلار افزایش یافته است…آیا تجارت با این قاتلان صهیونیست برازنده‌ی ماست؟
در اجلاس داووس ژانویه سال ۲۰۰۹ اردوغان در قالب گفتاری که در رسانه‌ها به «وان مینوت» (یک دقیقه) معروف شد، اردوغان شیمون پرز را به سبب رفتارهای اسرائیل با فلسطینی‌ها به شدت مورد انتقاد قرار داد و گفت: «آقای پرز، وقتی نوبت به کشتن می‌رسد، شما [و دولت‌تان] به خوبی می‌دانید که چگونه باید به قتل رساند.» اردوغان پس از این سخنان ظاهرا تا امروز دوباره اجلاس در داووس شرکت نکرده است.
فاتح اربکان همچنین در انتقادی تند وصریح از عملکرد اقتصادی آک‌پارتی و اردوغان در سال‌های اخیر به این اشاره کرده که خط فقر در ترکیه‌ی کنونی ۲۰ هزار لیره است، با اینکه بسیاری بازنشسته‌ها و کارگران با حقوق‌هایی زیر این خط فقر زندگی می‌کنند: «اگر بخواهیم حرف‌های رئیس‌جمهور در مورد داشتن سه تا فرزند را قبول کنیم، خانواده با سه بچه باید اقلا ۶۵ هزار لیره ماهی درآمد داشته باشد». چند تعداد خانواده در ترکیه این امکان را دارند؟
دادن نسبت «فتوچی» به حزب رفاه نو؟
شرکت مستقل حزب رفاه نو در انتخابات شهرداری‌ها موجب نگرانی جدی ائتلاف حاکم و رسانه‌های نزدیک به آن شده است. تاکنون اقلا دوتا از اعضای ارشد و شورای مرکزی حزب رفاه نو که از نظر فکری نزدیک به آک‌پارتی بوده و خواستار حمایت حزب‌شان از نامزد آک‌پارتی در استانبول (مراد کوروم) بوده‌اند استعفا داده‌اند و مواضع‌شان علیه فاتح اربکان با آب وتاب از سوی رسانه‌های حاکم بازتاب داده شده است. یکی از آنها عبدالرحمن آکیوز است که در سخنانی که ینی‌شفق آنرا با آب وتاب بازتاب داده گفته:
پس از انتخابات سراسری [ریاست‌جمهوری ماه مه]، مداخلاتی در حزب انجام شد و حزب دست عده‌ای افتاد که کنش سیاسی خود را در خصومت با حزب عدالت و توسعه و شخص طیب اردوغان تعریف می‌کنند…این عده علیه اتحاد و ائتلاف در جریان انتخابات شهرداری‌ها هستند و نگذاشتند… از مراد کوروم حمایت کنیم.
چنانکه اسماعیل سایمازروزنامه‌نگار شناخته شده ترکیه در تلویزیون مخالف سوزجو توضیح داده، فاتح اربکان و رفاه‌نویی‌هایی که جرات کرده‌اند راهشان را از عدالت و توسعه جدا کنند باید حواسشان به پرونده‌سازی‌های ممکن باشد. اتهام فتوچی (طرفداری سازمان تروریستی فتح‌الله گولن) و عدنان [اوکتار] هوجاچی زدن به فاتح اربکان و هم‌اندیشانش در رفاه نو اتهام جدیدی است که در این راستا در هفته‌های گذشته صورت گرفته. دادن لقب فتوچی یک روش کلیشه‌ای از سوی برخی رسانه‌ها و شخصیت‌های نزدیک به حاکمیت در مورد هر سیاستمدار مذهبی که راهش را از آک‌پارتی در سال‌های اخیر جدا کرده است بوده است، افرادی مانند احمدداوود اوغلو نخست‌وزیر سابق ترکیه و بسیاری دیگر.
اخیرا سوات پاموکچو، از اعضای ارشد حزب رفاه نو و یکی از ۵ نماینده این حزب در پارلمان کنونی، به سبب اختلاف با فاتح اربکان رسما از حزبش جدا شد و به آک‌پارتی پیوست و گفت: «اطراف دبیر کل [فاتح اربکان] برخی فتوچی‌ها وجود دارند. همین‌ها هستند که مخالف اتحاد رفاه نو و آک‌پارتی هستند.» فاتح اربکان در پاسخ در مورد اتهامات گولنچی بودن علیه خود و حزبش گفته است:
مدتی حزب [اسلامگرای] سعادت را [چون از آک‌پارتی در انتخابات سراسری گذشته فاصله گرفت] فتوچی معرفی کردند. قبلش دو حزب ج ه پ و اییپارتی طرفدار فتوچی معرفی شده بودند. انصاف هم خوب چیزی است برادر من!… اینکه خانواده و فرزندان اربکان را عضو فتو خطاب می‌کنند چیزی نیست که بتوان منطقا توضیح داد…خدا شفا بدهد! » فاتح اربکان همچنین تاکید کرده: «زمانی که با شما در انتخابات ۱۴ مه ائتلاف کردیم مشکلی نبود، حالا که در استانبول و سایر جاها با نامزد خودمان شرکت کردیم شدیم طرفدار فتو!
احمد داووداوغلو، وزیرامور خارجه (و بعدا برای مدنتی نخست‌وزیر) ترکیه در سال‌های اولیه آک‌پارتی و رهبر حزب آینده (گلجک) که در انتخابات سراسری مه ۲۰۲۳ جزو میزشش‌تایی مخالفان بود، در توضیح ناکامی حزبش در قیاس با رفاه نو در جلب آرای بخش محافظه‌کار ترکیه گفته است شانس حزب رفاه نو و فاتح اربکان آن است که «هیچ وقت جزو رسمی آک‌پارتی نبوده‌اند و آنچه در کشور تاکنون رخ داده به نام ایشان گره نخورده.» در عوض داووداوغلو تا مدتی پیش از اینکه تمام‌قد برابر اردوغان موضع بگیرد و حزبی نو تاسیس کند، از اعضای بسیار ارشد آک‌پارتی محسوب می‌شد. داووداوغلو زمانی که از آک‌پارتی جدا شد مورد خیل عظیم تهمت‌های سایبری و غیرسایبری از طرف برخی کنشگران نزدیک جریان حاکم قرار گرفت و خودش به کرات در گفتگوهای تلویزیونی به این موضوع اشاره کرده. حالا به نظر می‌رسد نوبت به فاتح اربکان و حزبش رسیده است. با این‌حال تجربه نشان می‌دهد حنای تهمت فتوچی زدن به مخالفان اسلامگرا و مذهبی اردوغان امروز مانند ماه‌های نزدیک به کودتای نافرجام ۱۵ ژوییه ۲۰۱۶ رنگی ندارد.