چندی پیش یک فعال دانشجویی در شبکه‌ی اجتماعی ایکس (توئیتر) نوشته بود:
وضعیت دانشگاه فاجعه است. حضور گشت ارشاد تا احضار و کمیته و تعلیق. دانشگاه امتداد صدای خیابان بود وقتی که خیابان سرکوب شد و حالا در سکوت، دانشگاه را زیر پوتین‌های نامرئی له می‌کنند.
با دانشجویان دیگر در داخل ایران که صحبت می‌کنی این دریافت را کم‌وبیش تأیید می‌کنند. این جو چگونه پدید آمده است؟
فضای سرکوب و سوسوهای مقاومت
در ماه‌های اخیر، نهادهای امنیتی، حراست و مدیریت دانشگاه‌ها فشاری همه‌جانبه را بر دانشجویان اعمال کرده‌اند؛ از صدور احکام قضائی و انضباطی گرفته تا تحمیل شدیدتر حجاب اجباری و مقررات آمدوشد به خوابگاه برای زنان دانشجو.
اواخر دی ماه، کانال «دانشگاه تهران – دانشجو» گزارش کرد که مأموران حراست خوابگاه دخترانهی دانشگاه تهران طی چند شب، بدون اجازه و ناگهانی وارد اتاق دانشجویان شده‌اند و اقدام به تفتیش کیف و کمد آن‌ها کردند.
بهانه مأموران برای حمله، یافتن سیگار و پاکت سیگار بود. مأموران با ضبط کارت دانشجویان، آنان را تهدید به پرونده‌دار شدن و لغو اسکان کرده بودند.
دانشگاه‌های مختلف، از جمله دانشگاه تهران، در سطح دانشگاه حجاب‌بان گذاشته‌اند تا فضا را برای زنان دانشجویان ناامن‌تر کنند. در دانشگاه خوارزمی نیز مقابل یکی از درهای ورودی دوربین دارای حسگر گذاشته‌اند که چهره‌ی هر کسی را وارد دانشگاه می‌شود ثبت می‌کند.
در دانشکده‌ی هنر دانشگاه الزهرا، مسئولان حراست با حضور در جلسات ژوژمان از آثار دانشجویان عکس می‌اندازند و با یادداشت نام دانشجویانی که آثارشان برخلاف میل آنهاست و به ادعای آن‌ها نمایانگر «برهنه‌نگاری و موضوعات نامتعارف» است، برای این دانشجویان پرونده می‌سازند.
از صحبت‌های یکی از دانشجویان دانشگاه خوارزمی با کانال «دانشجویان پیشرو» چنین برمی‌آید که مسئولان تلاش می‌کنند وضعیتی «دهه‌شصتی» بر دانشگاه تحمیل کنند. به گفته‌ی این دانشجو علاوه بر تشدید تذکر پوشش، برنامه‌های حکومتی و ایدئولوژیک نیز در سطح دانشگاه افزایشی چشمگیر داشته‌اند:
مسئله‌ی اذیت‌کننده اینه که می‌خوان این عدم استقبال دانشجوها رو با آوردن باندهای قوی و پخش سرودهای حکومتی مثل «سلام فرمانده» یا «نوحه‌های گوش‌خراش» جبران کنن؛ به طوری که تا چند صدمتری دانشجو نتونه با آرامش حتی تو محوطه چند دقیقه‌ای رو استراحت کنه. قبلا فقط با اذان مسجد دانشگاه این ماجرا بود، چند وقتیه اینا هم اضافه شدن.
در گفتگوهای دانشجویان با «زمانه»، حسی از فرسودگی، خستگی و ناامیدی به چشم می‌خورد؛ احساساتی که البته پس از سرکوب جنبش‌های عمومی زیادتر شده اند.
یکی از دانشجویان مقیم شهر تهران از این نوشته است که حتی تشکیل یک جلسه ساده برای شورای عمومی انجمن‌های صنفی ناممکن می‌نماید.
با این‌همه، فضای دانشگاه به طور مطلق از مقاومت خالی نشده است. بر اساس گزارش‌های منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی و کانال‌های دانشجویی، در بازه‌ی ۲۸ بهمن تا سوم اسفند، جمعی از دانشجویان دانشگاه خواجه نصیر در اعتراض به تفکیک جنسیتی غذاخوری دانشگاه، در بیرون از محیط غذاخوری سفره پهن کردند و بدون تفکیک جنسیتی، کنار هم غذا خوردند.
احکام امنیتی و انضباطی
مسئولان امنیتی و حراست در این مدت همچنان از ابزار قدیمی و همیشگی سرکوب دانشجویان استفاده کرده‌اند: صدور احکام قضائی و انضباطی.
در بهمن‌ماه، نرگس فداکار، دانشجوی ورودی سال ۱۳۹۸ رشته اقتصاد دانشگاه ارومیه در اینستاگرام خود خبر از تداوم تعلیق از تحصیلش برای چهارمین نیمسال متوالی خبر داد.
رویه‌ی نسبتاً جدیدی که مسئولان دانشگاه در تعلیق دانشجویان، از جمله نرگس فداکار به کار می‌بندند، منع از تحصیل بدون هیچگونه ابلاغ رسمی و قانونی و اجازه‌ندادن به دانشجو برای ثبت‌نام در نیمسال و انتخاب واحد در سامانه آموزشی دانشگاه است.
در همان ماه، پنج دانشجوی دانشگاه سوره نیز از تحصیل معلق شدند. به گزارش کانال شوراهای صنفی دانشجویان کشور، این پنج دانشجو هم بدون برگزاری کمیته انضباطی و صرفاً با تماس معاونت فرهنگی دانشگاه آن‌هم برای دریافت حکم تعلیق خود فراخوانده شده‌اند.
در اسفند ماه نیز کمیته‌ی انضباطی مرکزی وزارت علوم، سپهر راثی، دانشجوی ورودی ۱۴۰۱ کارشناسی ارشد مهندسی هوافضا دانشگاه خواجه نصیر طوسی را به دو ترم محرومیت از تحصیل محکوم کرد.
به نوشته‌ی کانال «اطلاع‌رسانی دانشجویان محروم از تحصیل» سپهر راثی به دلیل اعتراض به رفتارهای غیرقانونی نیروهای حراست، به اتهام «اخلال و ایجاد مزاحمت برای امور دانشگاه» (ماده ۳۸ آیین‌نامه انضباطی) به کمیته انضباطی احضار و محکوم شده است.
به‌علاوه به‌تازگی شعبه‌ی ۲۶ دادگاه انقلاب به ریاست قاضی ایمان افشاری علی رمضانی، دانشجوی رشته الکترونیک دانشگاه صنعتی امیرکبیر را به اتهام «اجتماع و تبانی علیه امنیت داخلی و خارجی» و «تبلیغ علیه نظام جمهوری اسلامی» به حکم سنگین سه سال و هفت ماه حبس محکوم کرده است. علی رمضانی پیشتر شب ۲۴ مهر ماه با هجوم مأموران وزارت اطلاعات در منزل شخصی خود بازداشت شده بود.
فشارهای صنفی و رفاهی دانشگاه بر دانشجویان
دانشگاه‌ها در سال‌های اخیر از کوچک‌ترین فرصت‌ها برای درآمدزایی از امکانات عمومی و کاهش هزینه‌های خدماتی چشم نپوشیده‌اند. در سال جاری دانشگاه الزهرا با حذف غذای پنجشنبه‌ها برای دانشجویان بومی، و دانشگاه تهران با تعطیلی دانشگاه و مجازی‌کردن کلاس‌ها در ماه رمضان (۲۲ اسفند ۱۴۰۲ تا ۲۱ فروردین ۱۴۰۳) چنین کردند.
به گزارش کانال «صدای دانشجویان الزهرا» این دانشگاه به‌تازگی غذای سلف پنجشنبه را برای دانشجویان بومی – یعنی دانشجویان ساکن همان شهر محل دانشگاه – حذف کرده و فقط به مدت چهار روز در هفته حق استفاده از غذای سلف را به دانشجویان بومی داده است.
نکته‌ی جالب توجه در مورد حذف غذای پنجشنبه برای دانشجویان بومی این است که وزارت علوم در سال‌های اخیر کوشیده طرح‌هایی را در جهت «بومی‌گزینی» انجام دهد؛ یعنی مهندسی کنکور به نحوی‌که دانشجویان هر شهر در همان شهر به دانشگاه بروند. ماجرای الزهرا را می‌توان گوشه‌ای از منطق اقتصادی پشت بومی‌گزینی دید؛ چه‌بسا وزارت علوم بخواهد با نگه‌داشتن دانشجویان در شهر خود هزینه‌های خدماتی مثل خوابگاه و تغذیه را به‌شدت کاهش دهد.
در اسفندماه، یک مورد اعتراض صنفی نیز در دانشگاه بهشتی رخ داد. هشتم اسفند، دانشجویان دانشکده‌ی تغذیه‌ی دانشگاه بهشتی در اعتراض به غذای سلف، ظروف غذای خود را در محوطه دانشگاه رها کردند.
مجادله بر سر تعطیلی زودهنگام دانشگاه تهران
به گزارش کانال «دانشگاه تهران – دانشجو»، هیئت رئیسه‌ی دانشگاه تهران در نامه‌ای به تاریخ ۹ بهمن، به بهانه ایام پایانی سال، آغاز ماه مبارک رمضان و بهره‌مندی از شیوه‌های آموزش ترکیبی، همچون سال گذشته اقدام به مجازی کردن کلیه امور دانشجویی از تاریخ ۱۷ تا ۲۸ اسفند ۱۴۰۲ کرده است.
بنابر این گزارش، این اقدام از چندین جهت غیرقانونی است؛ از جمله برای اینکه بر اساس نظام‌نامه‌ی آموزش الکترونیکی (مصوب ۵ بهمن ۱۳۹۹) مسئولان دانشگاه موظفند پیش از آغاز نیمسال ۵۰ درصد محتوای الکترونیکی دروس را فراهم کنند، در حالی‌که چنین نکرده‌اند. دانشگاه باید برنامه‌ی مصوب و طرحی توجیهی برای آموزش الکترونیکی در این نیمسال ارائه کند که نکرده است. این طرح قرار است برای همه‌ی مقاطع اجرا شود، در حالی‌که بر اساس نظام‌نامه این آموزش‌ها برای مقاطع کاردانی و دکترا غیرمجاز است.
علاوه بر این‌ها، این طرح باعث می‌شود دانشجویان، و به‌ویژه دانشجویان مقیم خوابگاه از امکانات رفاهی اسکان و تغذیه محروم شوند. از همین‌رو، شامگاه یکشنبه ۶ اسفند دانشجویان ساکن در خوابگاه دخترانهی «چمران» دانشگاه تهران دست به اعتراض شبانه زده‌اند.
دانشگاه سال گذشته نیز قصد داشت طرحی مشابه را پیاده کند که با اعتراض دانشجویان به بن‌بست خورد. با این‌همه در نحوه‌ی اجرای طرح امسال تغییراتی اعمال شده است تا قدرت اعتراضی دانشجویان شکسته شود. دانشجویی برای کانال «دانشگاه تهران – دانشجو» چنین نوشته است:
امسال همون کارو کردن ولی فهمیدن دانشجو مقاومت میکنه…. اومدن تاریخ تحویل خوابگاه دانشجوهای ارشد دکتری رو انداختن همون ۲۴ [اسفند] که اونا از باقی ما جدا بشن و معترض نشن…. هروقت یک مقاومت جمعی شکل می‌گیره همینجوری ما رو دسته‌دسته میکنن که به اهدافشون برسن. از هم جدا نیافتیم که این بلا سر همه خواهد اومد. دانشجوهای ارشد دکتری خواهش میکنم همراهی کنید. دلتون رو خوش نکنید به ۲۴ام. این داستان ادامه داره…
با این‌حال فضای ذهنی همه‌ی دانشجویان معطوف به مخالفت با این طرح نیست و چه‌بسا پذیرش این طرح در جو عمومی دانشگاه‌ها غالب باشد، در حالی‌که این روحیه کمتر در کانال‌های اطلاع‌رسانی فعالان دانشجویی بازتاب می‌یابد. در حالی‌که این کانال چند نظر دیگر از دانشجویان مخالف طرح منتشر کرده است، دانشجویی از منظر مخالف نوشته است:
بعید بدونم پیاممو بذارین ولی باز حرفمو میزنم بالاخره منم یه دانشجوام نظر دارم. من شخصاً از اینکه مجازی کردن راضیم. نمیدونم چرا انقدر ناراحت میشید (آقا و خوابگاهیم هستم) و قصدمم فرار از درس نیست…. حالا چه عیبی داره ما که همیشه خودمون زودتر دانشگاهو آخر اسفند تعطیل میکردیم از خدامون بود استادا کنسل کنن کلاساشون رو زودتر برگردیم شهرستان. سال قبل خب میخواستن یک بازه طولانی رو تعطیل کنن ولی امسال که طولانی نیست اونقدرها هم. بنظرم خیلیا همین حرفو میزنن و موافق این حرکت دانشگاهن ولی صداشون شنیده نمیشه بعیدم بدونم شما بذارید داخل کانالتون.
مانع‌تراشی برای نهادهای صنفی همچنان ادامه دارد
در پی سرکوب فعالان دانشجویی صنفی در دی ۱۳۹۶ و آبان ۱۳۹۸ و کاهش مشارکت عمومی در دانشگاه‌ها، یکی از بحران‌هایی که دانشجویان برای بازسازی جنبش صنفی با آن روبرو بودند، ماده‌ی ۱۸ آیین‌نامه‌ی تشکل‌های صنفی و رفاهی دانشجویی بود که حد نصاب ۲۰ درصد مشارکت کل دانشجویان را شرط اعتبار انتخابات شوراهای صنفی اعلام کرده بود. از آن زمان تاکنون، این ماده یکی از جدی‌ترین موانع تشکیل شوراهای صنفی بوده است.
در آخرین مورد دانشگاه تربیت مدرس در دی‌ماه امسال توانست با ارجاع به این ماده، تشکیل شوراهای صنفی را تا اردیبهشت ۱۴۰۳ عقب بیندازد.
به گزارش کانال شوراهای صنفی دانشجویان کشور، انتخابات شورای صنفی‌ـ‌رفاهی دانشجویان تربیت‌مدرس در تاریخ ۱۲ دی ۱۴۰۲ و با حضور ۲۸ کاندید تأییدصلاحیت‌شده برگزار شد. طبق این گزارش دست‌کم پنج نفر از دانشجویان، بدون ذکر دلیل از طرف مقام‌های دانشگاه، رد صلاحیت شده بودند.
از آن‌جایی که به دلایل مختلف، از جمله محدود بودن شمار دانشجویان در دانشگاه تربیت مدرس به خاطر نداشتن مقطع کارشناسی، مشارکت در انتخابات در دور اول به حد نصاب نرسید انتخابات به دور دوم رفت. با این‌همه دانشگاه در اقدامی فرا-قانونی انتخابات دور دوم را هم با ارجاع به حد ۲۰ درصد باطل کرد، هرچند در آیین‌نامه به این مسئله اشاره‌ای نشده است.