دولت در هفته‌ای که گذشت خبر داد که واجدین شرایط می‌توانند در اولین آزمون استخدامی اختصاصی معلولان از ۲۹ بهمن تا ۹ اسفند ۱۴۰۲ در سایت مرکز آزمون جهاد دانشگاهی ثبت نام کنند. این اولین اقدام سازمان اداری و استخدامی کشور برای اجرای ماده ۱۵ قانون حمایت از معلولان است که دولت را مکلف می‌کند دست کم سه درصد از مجوزهای استخدامی مرتبط با استخدام‌های رسمی، پیمانی، کارگری را به معلولان اختصاص دهد. دولت بیش از پنج سال است که از اجرای بسیاری از مفاد قانون حمایت از معلولان، طفره می‌رود.
با اینکه وزارت کار گفته است قرار است چهار هزار و ۳۰۰ فرد دارای معلولیت در سال ۱۴۰۳ از طریق آزمون استخدامی مخصوص معلولان جذب کار شوند اما دفترچه‌ای که دولت برای توضیح روند استخدام تهیه کرده، برای این جامعه همچنان سد راه استخدامی قرار داده است. از جمله، آزمون استخدامی قرار است ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۳ برگزار شود که یعنی نیروی کار جدید اگر جذب شوند، دو یا سه ماه بعد از آغاز سال ۱۴۰۳ ممکن است وارد بازار کار شوند.
برای شرکت در این آزمون استخدامی، معلولان که ماهانه ۷۶۴ هزار تومان مستمری دریافت می کنند، باید بیش از ۳۶۸ هزار تومان هزینه ثبت‌نام پرداخت کنند. در زیر کاربری به کم بودن این مستمری اشاره می‌کند و وعده دولت برای افزایش ۳۰ درصدی آن را به چالش می کشد:
تناقض‌های ساختاری «شرط سلامت»
موضوع «شاخص سلامت» به عنوان یک شرط استخدامی در اولین آزمون استخدامی معلولان هم مطرح شده است. در بخش شرایط عمومی آمده است که داوطلبان باید «سلامت جسمانی و روانی و توانایی برای انجام کاری که استخدام می‌شوند» را داشته باشند.
موضوع شاخص سلامت به عنوان شرطی که به دلیل آن معلولان را در این آزمون‌ها رد کنند، مسبوق به سابقه است. به عنوان نمونه وزارت آموزش و پرورش به بهانه عدم سلامت جسمی، سال‌هاست که معلولان را در بسیاری از مشاغل به ویژه معلمی مدارس عادی استخدام نمی‌کند و استخدام معلمان معلول را محدود به «مدارس استثنایی» کرده است. کمپین معلولان در هفته اول مهر ۱۴۰۲ به این استفاده سیاسی از «شاخص سلامت» علیه معلولان اعتراض کرد نوشت که وزارت آموزش و پرورش «از استخدام افراد دارای معلولیت سر باز می‌زند» و برای این کار دلایل قانونی می‌تراشد.
سال گذشته در زمانی نزدیک به برگزاری همین آزمون استخدامی آتی، کمپین معلولان نوشت که وزارت نفت شرایطی گذاشته است که از استخدام همه معلولانی که در گزینش این وزارتخانه شرکت می‌کنند، سر باز بزند:
آموزش و پروش و نهادهای دولتی دیگر، تعدادی «عوامل مؤثر تصدی شغل» تعریف کرده‌اند که بنا به آنها معلولان را رد می‌کنند. آموزش و پرورش «برخورداری و داشتن سلامت جسمانی و قد مناسب» را از معیارهای استخدامی دانسته است. سازمان‌های معلولان در ایران از جمله کمپین معلولان معتقدند که این خلاف قوانین سازمان امور اداری و استخدامی کشور است که نهاد ناظر به این استخدام‌هاست.
حالا در اولین آزمون استخدامی مخصوص معلولان همین سازمان امور اداری و استخدامی کشور باز هم شاخص سلامت را گنجانده است. معلولان می‌گویند که نهادهای دولتی باید در پی لغو چنین شاخص‌های تبعیض‌آمیزی علیه معلولان برای استخدام شود.
قانون سهم سه درصد استخدامی برای افراد دارای معلولیت از زمان تصویب قانون جامع حمایت از حقوق معلولان از سال ۱۳۸۳ وجود دارد اما اجرا نمی‌شود. اتفاقی که هر سال در زمان آزمون‌های استخدامی می‌افتد این است، معلولانی در آزمون پذیرفته می‌شوند، در هر نهاد، اداره یا شرکت پیمانی، وارد مرحله گزینش می‌شوند و در آنجا با شاخص‌هایی مانند شاخص سلامت مواجه می‌شوند. با وجود اینکه وزارت کار هر سال تعداد معلولانی که قرار است جذب شوند را اعلام می‌کند، اما در مرحله گزینش معلولان را رد می‌کنند. سازمان‌ها به آنچه به وزارت کار قول داده‌اند عمل نمی‌کنند و عملاً جذب سه درصدی معلولان اجرا نمی‌شود.
سد راه دیگر معلولان هزینه‌هایی است که باید به دولت بپردازند که بتواند در آزمون‌های استخدامی شرکت کنند. هزینه ثبت‌نام برای اینکه معلولان بتوانند استخدام دولتی بشوند نصف مستمری‌ای است که دولت به معلولان شدید می‌پردازد. در تارنمای استخدامی آمده که متقاضیان معلول باید مبلغ ۳٫۶۸۰٫۰۰۰ ریال هزینه ثبت نام به اضافه ۲۰٫۰۰۰ ریال هزینه خدمات پیامکی پرداخت کنند. به عبارتی اگر معلولی که مستمری می‌گیرد، بخواهد در آزمون برای یافتن شغل مناسب شرکت کند، باید نصف بیشتر مستمری ماهانه ۷۰۰ هزار تومنی‌اش را به دولت پرداخت کند.
صندوق فرصتهای شغلی معلولان همچنان بلاتکلیف است
خبرگزاری کار، ایلنا، روز دوم اسفند در گفت‌وگو با مدیر کمپین معلولان، بهروز مروتی از مشکلات عدم حمایت دولت از صندوق فرصتهای شغلی افراد دارای معلولیت نوشت.
در ماده ۱۰ قانون حمایت از حقوق معلولان که در سال ۱۳۹۶ به تصویب مجلس رسید و پس از تایید شورای نگهبان در سال ۱۳۹۷ قانون شد، دولت مکلف است در قالب اعتبارات بودجه هر سال، صندوق حمایت از فرصتهای شغلی افراد دارای معلولیت راهم اعتباربخشی کند. قرار بر این شد که سه ماه پس از تصویب قانون حمایت از معلولان، اساسنامه این صندوق‌ها نوشته شود و به هیات وزیران برای تایید ارسال شود.
بعد از گذشت ۶ سال از تصویب قانون هنوز اساسنامه‌ای مشخص نشده و صندوق‌ها هم ایجاد نشده‌اند.
بهروز مروتی در توضیح به ایلنا گفت که اساسنامه صندوق فرصتهای شغلی را ابتدا بهزیستی می‌نویسد. اما این کار بهزیستی ایراد قانونی داشته است. بنابراین مجددا اساسنامه را به صورت دولتی تدوین می‌کنند و در حال حاضر این اساسنامه در شورای نگهبان در نوبت بررسی است. مروتی با تأکید به اینکه صندوق فرصتهای شغلی معلولان می‌تواند در اشتغال افراد دارای معلولیت تأثیر بسیاری داشته باشند توضیح می‌دهد:
یکی از کارکردهای صندوق این است که افراد بدونِ ضمانت و با ضمانتِ بهزیستی می‌توانند وام دریافت کنند. در صورتِ راه‌اندازی این صندوق، دیگر نیازی نیست افراد دارای معلولیت برای وام ضمانت کارمند و یا کسی که جواب کسب داشته باشد را بیاورند. این صندوق خود از طریق یارانه و مستمری افراد وامی را که افراد برمی‌دارند، تضمین می‌کند. بنابراین در صورتِ راه‌اندازی این صندوق اشتغال افراد دارای معلولیت در بخش خصوصی تقویت می‌شود.
کمپین معلولان به شورای نگهبان هم نامه نوشته و از این شورا خواسته است که هرچه زودتر، اساسنامه صندوق فرصتهای شغلی معلولان را بررسی و تصویب کند. در نامه این کمپین به شورای نگهبان آمده است:
طبق آمارهای رسمی، بیش از یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در کشور دارای معلولیت هستند که از این تعداد، حدود ۱ میلیون نفر در سن اشتغال قرار دارند. با این وجود، نرخ بیکاری در میان افراد دارای معلولیت بسیار بالاتر از نرخ بیکاری در جامعه عادی است.
در این نامه کمپین معلولان به شورای نگهبان می‌گوید که صندوق فرصتهای شغلی افراد دارای معلولیت می‌تواند در زمینه‌های سهیلات اشتغال‌زایی، آموزش‌های شغلی و حمایت از کارفرمایان برای استخدام افراد دارای معلولیت به معلولان کمک کند.
تحصیلات معلولان هم اولویت نیست
کمپین معلولان در خبری اختصاصی در اول اسفند ۱۴۰۲ نوشت که دانشگاه آزاد در بخشنامه‌ای به کلیه واحدهای دانشگاهی و مراکز آموزشی، دستور داده است که دانشجویانی معرفی‌نامه‌های صادره توسط سازمان بهزیستی دارند را از ابتدای نیم‌سال دوم سال تحصیلی ۱۴۰۳-۱۴۰۲ مشمول تخفیف شهریه معلولان نکند.
سابق بر این، دانشگاه آزاد به دانشجویان معلول که از سازمان بهزیستی کشور، معرفی‌نامه داشتند، ۲۰ درصد تخفیف شهریه می‌داد.کمپین معلولان، نامه دانشگاه آزاد در این رابطه را منتشر کرده است:
در این بخشنامه دلیل پایان تخفیف به دانشجویان معلول، عدم همکاری سازمان بهزیستی عنوان شده است. مشخص نیست که این عدم همکاری چه بوده و سازمان بهزیستی هنوز واکنشی به این خبر نشان نداده است.
پایان تخفیف ۲۰درصدی شهریه دانشجویان تحت پوشش سازمان بهزیستی، می‌تواند به مفهوم پایان تحصیل برای بسیاری از معلولان باشد که با وجود این تخفیف هم شهریه دانشگاه آزاد برای آنها سنگین است. پس‌ازاین قرار است که شهریه دانشجویان معلول مانند سایر دانشجویان محاسبه شود و دانشگاه آزاد به کلیه واحدهای دانشگاهی و مراکز آموزشی دستور داده که کل شهریه جاری و بدهی ترم‌های گذشته را از دانشجویان مربوطه، برابر با سایر دانشجویان بگیرند.
به گزارش کمپین معلولان این موجب شده که دانشجویان معلول به دلیل بدهی نتوانند انتخاب واحد کنند:
عدم واریز به‌موقع مبالغ شهریه توسط سازمان بهزیستی، باعث شده سایت دانشگاه آزاد برای دانشجویان بدهکار تحت پوشش بهزیستی فعال نشده و این دانشجویان نتوانند انتخاب واحد کنند.
بی‌اعتمادی معلولان به مجلس و قانون‌گذاران
موضوع شرکت یا عدم شرکت در انتخابات آتی مجلس، در بین معلولان هم مطرح است. در یک نظرسنجی تلگرامی که کمپین معلولان برگزار کرده است، ۷۹ درصد از ۷۶۲۶ شرکت کننده، گفته‌اند که در انتخابات شرکت نخواهند کرد.
بیش از شش سال اجرایی نکردن قانون حمایت از معلولان، عدم اختصاص بودجه برای اجرای این قانون، نامتناسب بودن مستمری‌های معلولان به نسبت سبد معیشتی و میزان تورم، کافی است که به این بی‌اعتمادی بیشتر و بیشتر دامن بزند.
محمد جودی، از فعالان حقوق افراد دارای معلولیت در برنامه نطق آزاد صداوسیما حاضر شد و با انتقاد از عملکرد مجلس، دلایل عدم مشارکتش در انتخابات را بیان کرد و گفت:
من به شما رأی نمی‌دم. من از شما ناراضی‌ام. تو این چهار سال چی کار برای ما کردید؟ ۷۰۰ هزار تومان به ما مستمری می‌دن. دو کیلو گوشت باهاش نمی‌دن. ۷۰۰ هزار تومن مستمری یعنی چه؟ خجالت نمی‌کشید؟ سال به سال می‌آید ۲۰ درصد افزایش می‌دهید. به کجا می‌رسه؟ پشت تریبون می‌گید که ۲۰ درصد افزایش دادیم. ۲۰ درصد چقدر؟
ناامید از مجلس، سازمان برنامه و بودجه و بهزیستی، معلولان نسبت به کنشگری خودشان همچنان امیدوارند. در روز دوم اسفند، کمپین‌های معلولان فراخوان دادند و آنها باهم به محل نمایشگاه رسانه‌های ایران رفتند تا به رسانه از مشکلات و زندگی خود بگویند.
کمپین معلولان در فراخوان برای حضور معلولان در این نمایشگاه نوشت:
پس از شش سال وقفه از روز ۲۹ بهمن تا ۲ اسفند با حضور ۶۰۰ رسانه در مصلای تهران برگزار می‌شود. این نمایشگاه فرصت بی‌نظیر و استثنایی برای افراد دارای معلولیت است تا با حضور در این نمایشگاه مسائل، مشکلات و مطالبات خود را به صورت مستقیم با اصحاب رسانه در میان بگذارند و از آنها بخواهند تا در راستای مسئولیت رسانه‌ای خود، مسائل معلولان را مدنظر قرار دهند.