اینترنت در ایران: هزینه بالا برای کیفیت پایین

«سجاد» کسب و کار کوچکی در اینستاگرام دارد؛ خدمات آنلاین کامپیوتری ارائه می‌دهد. با افزایش قیمت تعرفه‌های اینترنت درمورد شغل‌ خود می‌گوید:

اینترنت نبض کار ماست. بیشتر خدمات را مستقیم از طریق اینترنت انجام می‌دهیم و برای برخی از خدمات هم باید در محل حاضر باشیم. ولی کلاً همهٴ فعالیت ما وابسته به اینترنت است. چون سرعت اینترنت ثابت پایین است، فقط از اینترنت همراه استفاده می‌کنم. البته کیفیت و سرعت همراه هم خیلی مشکل دارد ولی بهتر از مخابرات است. من دو تا سیم‌کارت دارم که قبل از بالا رفتن قیمت بسته‌ها حدوداً ماهانه یک میلیون و ۴۰۰ هزارتومان مصرف اینترنت داشتم. حالا همین بسته‌ها شده تقریباً دو میلیون تومان. خرید فیلترشکن هم است که ماهانه حدوداً ۲۵۰ هزارتومان برای شارژ پرداخت می‌کنم. هرچی اینترنت گران‌تر، و اختلال و فیلترینگ بیشتر شود، کسب و کار ما ضرر بیشتری می‌بیند.

سجاد، جزو ۱۱ میلیون فرد ایرانی است که طبق گزارش سال ۱۴۰۰ «مرکز آمار ایران» معیشت‌شان وابسته به فضای مجازی است، و از این تعداد حدوداً ۸۳ درصد از آنها درآمدشان حاصل از فعالیت در پلتفرم فیلترشده «اینستاگرام» است.

به گزارش روزنامه «فرهیختگان»، مرکز پژوهشی «بِتا»، بهمن‌ماه سال ۱۴۰۰ اعلام کرد:

در سال ۱۳۹۹ بیش از یک میلیون و ۷۰۰ هزار کسب‌وکار در اینستاگرام فعالیت داشته‌اند که حداقل ۲۰۰ هزار کسب‌وکار بزرگ و متوسط را شامل می‌شد، و ۵۰۰ هزار کسب‌وکار استانی و بومی که هر کدام از این صفحات، منبع درآمد ماهانه یک یا چند نفر بوده است. در این بین یک میلیون صفحه هم در اینستاگرام وجود دارد که درآمد حداقلی دارند.

به‌رغم وابستگی روزافزون شهروندان ایرانی به اینترنت و همچین وعده‌های انتخاباتی ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم مبنی بر رایگان کردن اینترنت برای دهک‌های پایین، و نیز اظهارات پیشین وزیر ارتباطات در خصوص عدم افزایش قیمت اینترنت، در هفته‌های گذشته دولت سیزدهم قیمت بسته‌های اینترنتی را مجدداً افزایش داد.

افزایش قیمت بدون بهبود کیفیت

تعداد مشترکین ایرانی اینترنت کماکان در حال افزایش است. براساس آخرین آمار «سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی» که در اردیبهشت‌ماه سال جاری منتشر شد، تعداد مشترکین پهن‌باند سیار به بیش از ۱۰۵ میلیون مشترک با ضریب نفوذ ۱۲۴,۱۸ درصد، و مشترکین پهن‌باند ثابت ۱۱ میلیون مشترک با ضریب نفوذ ۱۳,۰۵ درصد رسیده است. در آمار قبلی مربوط به آذر ۱۴۰۱، مشترکین اینترنت سیار ۱۰۲ میلیون و مشترکین اینترنت ثابت بیش از ۹ میلیون مشترک بوده‌اند. این گزارش می‌گوید تعداد کل کاربران اینترنت در ایران بنا بر آخرین آمار (زمستان ۱۴۰۱) به ۱۱۶ میلیون و ۵۰۰ هزار کاربر رسیده است.

براساس گزارش «انجمن تجارت الکترونیک تهران» در بین ۲۰۰ وبسایت برتر جهان «بیش از ۳۳ درصد از آنها در ایران غیرقابل دسترس (فیلتر)» هستند. همچنین هر شش پلتفرم پرمخاطب «اینستاگرام، تلگرام، ایکس (توییتر سابق)، واتساپ، فیس‌بوک و یوتیوب» بدون فیلترشکن از دسترس کاربران ایرانی خارج هستند.

باوجود افزایش تعداد مشترکین اینترنت در ایران، حکومت جمهوری اسلامی به‌جای بهبود کیفیت، در هفته‌‌های گذشته بار دیگر قیمت تعرفه‌های اینترنت را افزایش داد.

افزایش قیمت اینترنت بعد از نامه مدیران عامل ۸ اپراتور ارائه دیتا به رئیس جمهور رقم خورد. مدیران عامل اپراتورها در نامه‌ به رئیس جمهور، یکی از علل عدم توسعه زیرساخت‌های اینترنتی در ۵ سال گذشته را تغییر نکردن قیمت تعرفه اینترنت عنوان کردند و خواستار «افزایش صدرصدی» قیمت تعرفه‌ها شدند. آنها در نامه تاکید کرده ‌بودند:

با وضع فعلی تعرفه‌ها و هزینه‌های دلاری این صنعت، احتمالاً به زودی حتی حفظ کیفیت فعلی اینترنت نیز برای این شرکت‌ها دشوار شده و به ورشکستگی می‌رسند.» بعد از انکار و ابهام و تناقض‌گویی‌هایی که رسم معمول مقامات جمهوری اسلامی است، عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات در اظهاراتی بیان کرد: «اگرچه از سال ۹۶ تعرفه‌ها دست نخورده اما سازمان تنظیم مقررات شروطی را برای افزایش قیمت مشخص کرده است.

ادعای وزیر ارتباطات: افزایش قیمت اینترنت برای ارتقای کیفیت شبکه بود

باوجود اینکه اپراتورها تنها خواستار افزایش قیمت برای «بسته‌های دیتای بالاتر از دو گیگابایت» شده بودند و در نامه خود تاکید کرده بودند:

ذکر این نکته ضروری است که نیمی از مردم، شامل اقشار کم برخوردار، مصرف ماهانه‌ای کمتر از دو گیگابایت در ماه برای خدمات دیتای همراه دارند که در حال حاضر پیشنهادی برای افزایش تعرفه برای این قشر متصور نیست.

اما در نهایت دولت با افزایش ۳۴ درصدی قیمت تمامی بسته‌ها با حجم پایین و بالا موافقت کرد.

اگرچه دولت از افزایش ۳۴ درصدی گفته است اما با احتساب مالیات، قیمت بسته‌های اینترنت بیشتر از رقم مذکور است. به عنوان نمونه بسته ۱,۵ گیگابایتی یک روزه ایرانسل با قیمت قبلی ۷۴۰۰ تومان، هم‌اکنون با قیمت ۹۹۰۰ تومان عرضه می‌شود، ولی قیمت تمام شده آن برای مشترکین با احتساب مالیات، ۱۰۷۹۱ تومان است. یا بسته ۵ گیگابایت سی روزه همراه اول با قیمت قبلی ۲۳۶۰۰ تومان، حالا به قیمت ۳۱۷۰۰ تومان عرضه می‌شود که قیمت نهایی آن با احتساب ۹ درصد ارزش افزوده، ۳۴۵۵۳ تومان به فروش می‌رسد.

تعهد اپراتورها برای آینده

مهدی روحانی‌نژاد، معاون راهبردی و توسعه بازار سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در گفت‌وگوی تلویزیونی درباره مبنای درصد افزایش تعرفه اینترنت اظهار کرد:

بررسی‌های مختلفی درباره نحوه محاسبه افزایش تعرفه انجام شد اما نرخ تورم برای ما بسیار مهم بود تا آن چیزی که مصوب می‌شود، نزدیک به نرخ تورم باشد.

او همچنین درمورد تعهد اپراتورها پس از افزایش قیمت گفت:

اپراتورها برای خدمات خود پروانه دارند، بنابراین این موضوع ضمیمه پروانه شده و آنها متعهد هستند؛ یکی از این تعهدات ارائه خدمات جدید ارتباطی مانند نسل پنجم اینترنت است که تعهد دادند تا انتهای سال بعد، ۱۰ درصد جمعیت کشور تحت پوشش این خدمات قرار دهند. همچنین پوشش نسل چهارم به ۹۶ درصد خواهد رسید و از سوی دیگر در زمینه سرعت هم متعهد شدند تا شش ماه آینده ۳۰ درصد سرعت را بهبود دهند.

یک کاربر درمورد تعهد اپراتورها مبنی بر بهبود کیفیت و افزایش سرعت اینترنت به «زمانه» می‌گوید:

سوابق نشان می‌دهد اپراتورها که دستشان با دولت در یک کاسه است هیچ یک از تعهدات خود را عملی نخواهند کرد. اساساً همه برنامه‌های حکومت برای محدود کردن اینترنت است. اختلال در شبکه، کاهش سرعت، فیلترینگ، افزیش قیمت و… همه و همه برای محدودکردن مشترکین اینترنت است. رژیم از اینترنت وحشت دارد. چراکه می‌داند در نبود اینترنت خیلی راحت‌تر سرکوب و غارت و تجاوز می‌کند. در نتیجه با طرح‌های مختلف مثل صیانت از فضای مجازی، بازداشت فعالین، فیلترکردن، گران کردن و…، دسترسی کاربران را می‌خواهد کمتر و کمتر کند.

یکی دیگر از کاربران نیز در این باره به «زمانه» توضیح می‌دهد:

درهمه جای دنیا اول کیفیت را بالا می‌برند بعد قیمت را، در ایران همه چیز بلعکس است. فکر نکنم با افزایش قیمت، کیفیت را هم بالا ببرند. در همه این سال‌ها نه تنها کیفیت بهتر نشده بلکه محدودتر هم شده است. مثلاً همه پلتفرم‌های پرمخاطب فیلتر شده‌اند، بیشتر سایت‌های خارجی بدون فیلترشکن باز نمی‌شوند یا هر وقت یک جایی اعتراض می‌شود کل اینترنت کشور را می‌بندند. حالا هم قیمت را گران‌تر کردند، نه برای اینکه با پول مردم کیفیت را بالا ببرند بلکه برای اینکه بتوانند ابزار و دستگاه کنترل پیشرفته‌تری وارد کنند. دقت کنید در همهٴ این سال‌ها حتی یک کار مثبت هم درمورد اینترنت انجام ندادند. همه‌اش از صیانت و فیلتر و خاموش کردن گفته‌اند.

سال گذشته هم اینترنت گران شد

اما علیرغم ادعای مدیران عامل اپراتورها و همچنین اظهارات وزیر ارتباطات مبنی بر عدم افزایش قیمت اینترنت در ۵ سال اخیر، قیمت تعرفه‌های اینترنتی سال گذشته نیز افزایش پیدا کرد. یک کاربر در این زمینه به «زمانه» می‌گوید:

سال گذشته هم قیمت اینترنت بیشتر شد. درست است افزایش قیمت مثل حالا همه بسته‌ها را مشمول نشد، اما هم برخی از بسته‌های پرمصرف را حذف کردند، هم حجم برخی بسته‌ها را پایین آوردند و هم قیمت هر مگابایت را بیشتر کردند. مثلاً من از بسته‌های با حجم بالا و تعداد روزهای بالا استفاده می‌کردم که اگر اشتباه نکنم هر مگابایت این بسته‌ها حدوداً ۲۵۰۰ تومان برایم تمام می‌شد. ولی وقتی بسته‌های با حجم بالا را حذف کردند مجبور شدم بسته‌های جایگزین با حجم کمتر را چند بار خرید کنم تا حجم مورد نیازم را داشته باشم. با یک محاسبه ساده این بار هر مگابایت حدوداً ۳۹۰۰ تومان برایم تمام می‌شد. یعنی سال گذشته بیشتر از ۶۰ درصد پول برای اینترنت پرداخت کردم. حالا هم که دوباره قیمت اینترنت را افزایش داده‌اند.

سال گذشته «سازمان تنظیم مقررات رادیویی کشور» به اپراتورهای ایرانسل و همراه اول دستور داد که از ۲۱ فروردین ۱۴۰۱ برخی از بسته‌های پر مصرف خود را حذف کنند. با حذف بسته‌های پرمصرف و مقرون به‌صرف، مشترکین مجبور شدند برای تهیه حجم اینترنت مورد نیاز در چندین نوبت بسته‌های با حجم کمتری خریداری کنند. هربار خرید بسته‌های جایگزین، مالیات جداگانه‌ای به کاربر تحمیل می‌کرد. در نتیجه مشترکین باید هزینه بیشتری برای حجم اینترنت مورد نیاز پرداخت می‌کردند. اگرچه «سازمان تنظیم مقررات رادیویی کشور» در بخشنامه خود تاکید کرده بود که بسته‌های حذف شده مجدداً به پنل فروش بازخواهند گشت اما با گذشت حدوداً یک سال و ۹ ماه این بسته‌ها هنوز در پنل فروش قرار نگرفته‌اند.

سال گذشته پس از صدور بخشنامه «سازمان تنظیم مقررات رادیویی کشور» همزمان با حذف بسته‌های پرمصرف، حجم برخی از بسته‌ها و نیز هزینه هر مگابایت آنها تغییر پیدا کرد. به عنوان مثال پیش از صدور بخشنامه، بسته ۱۰ گیگابایتی ۳۰ روزه با قیمت ۲۹ هزارتومان عرضه می‌شد اما از بیست و دوم فروردین (۱۴۰۱) با حذف این بسته، مشترکین مجبور بودند یک بسته ۷ گیگابایتی ۳۰ روزه را با مبلغ ۲۸ هزار تومان خریداری کنند. طبق گزارشات سال گذشته کاربران، برخی از بسته‌های شرکت مخابرات تا ۱۰۰ درصد افزایش قیمت داشت. در همین رابطه، در کنار تکذیب اپراتورها مبنی بر عدم افزایش قیمت اینترنت، ۲۹ فروردین سال گذشته، صادق عباسی شاهکوه، معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، از افزایش« ۶۰ درصدی تعرفه اینترنت خانگی» و « افزایش قیمت ۵۰ درصدی اینترنت برخی اپراتورها» خبر داده بود.

کیفیت پایین با هزینه مضاعف

به‌رغم افزایش قیمت اینترنت در ایران کیفیت آن بهبودی پیدا نکرده است. «انجمن تجارت الکترونیک تهران» تیرماه سال جاری گزارش تحلیلی از اختلالات، محدودیت‌ها و سرعت اینترنت در ایران منتشر کرد که با توجه به اطلاعات مندرج در آن وضعیت اینترنت در کشور «بحرانی» ارزیابی شده است. به گزارش این انجمن اینترنت ایران در بین ۱۰۰ کشور با بیشترین تولید ناخالص ملی، پس از کشور میانمار «دومین اینترنت پراختلال جهان»، پس از چین، «دومین اینترنت محدود دنیا» و از نظر «سرعت» پس از سودان، کامرون و کوبا جایگاه ۹۷ را دارد. این انجمن همزمان با انتشار این گزارش در دومین نامه خود خطاب به رئیس‌جمهور تاکید کرد:

بخش قابل توجهی از وضعیت فعلی اینترنت ناشی از اقدامات سلیقه‌ای دستگاه‌های اجرایی است و به راحتی قابل بررسی و حل است.

باوجود کیفیت پایین اینترنت شهروندان ایرانی هزینه قابل توجهی از درآمد خود را صرف آن می‌کنند. براساس داده‌های وبسایت (Numbeo) پیش از افزایش قیمت‌ در هفته‌های گذشته، هزینه اینترنت در ایران «به طور متوسط ۸,۳ درصد درآمد ماهانه هر خانواده» بود. در همین رابطه، روزنامه «شهروند» در گزارش ۱۲ دی‌ماه خود از قول عمادالدین پاینده، کارشناس حوزه اینترنت نوشت:

براساس نتایج آزمایشگاه داده و حکمرانی دانشگاه صنعتی شریف تا اوایل سال گذشته میانگین هزینه‌کرد خانوار برای اینترنت در کشور به استثنای تهران کمتر از ۳۰۰ هزار تومان بود و اگر تهران را نیز در نظر می‌گرفتیم این عدد نهایتاً از ۳۷۰ هزار تومان فراتر نمی‌رفت. این عدد ۴ درصد میانگین حقوق ماهانه ۷ میلیون تومانی در کشور در سال ۱۴۰۱ بود. اما از نیمه سال ۱۴۰۱ و افزایش آمار استفاده‌کنندگان از فیلترشکن به بیش از ۷۰ درصد، می‌توانیم بگوییم هزینه اینترنت حدود دوونیم برابر عددی است که برای نیمه اول ۱۴۰۱ تخمین زده شده، یعنی حداکثر این عدد به ۱۰ درصد هزینه‌های سبد خانوار رسیده است.

براساس گزارش «انجمن تجارت الکترونیک تهران» در بین ۲۰۰ وبسایت برتر جهان «بیش از ۳۳ درصد از آنها در ایران غیرقابل دسترس (فیلتر)» هستند. همچنین هر شش پلتفرم پرمخاطب «اینستاگرام، تلگرام، ایکس (توییتر سابق)، واتساپ، فیس‌بوک و یوتیوب» بدون فیلترشکن از دسترس کاربران ایرانی خارج هستند. مشترکین در ایران برای دسترسی به عمده وبسایت‌ها و پلتفرم‌ شبکه‌های اجتماعی ناچارند هزینه مضاعفی برای فیلترشکن پرداخت کنند. گردش مالی فیلترشکن‌ها شفاف نیست اما سال گذشته روزنامه «همشهری» در این رابطه نوشت:

اگر فرض کنیم هم‌اکنون تنها ۲۰ درصد از کاربران پلتفرم‌های فیلترشده از وی‌پی‌ان پولی استفاده می‌کنند به رقمی معادل۵۴۰ میلیارد تومان گردش مالی مافیای فیلترشکن در‌ ماه می‌رسیم.