افشای جزئیات مرگ یوری گاگارین

با گذشت قریب به ۴۵ سال از مرگ نابهنگام یوری گاگارین، نخستین فضانورد تاریخ، هم‌اینک الکسی لئونوف، اولین راهپیمای فضایی تاریخ، از ناگفته‌های ماجرای مرگ این دوست و هم‌نورد قدیمی‌اش می‌گوید.

یوری الکسیویچ گاگارین، در دوازهم آوریل ۱۹۶۱ میلادی (۲۳ فروردین ۱۳۴۰)، با سفر ۱۰۸ دقیقه‌ای‌اش به گرد زمین، عنوان نخستین فضانورد جهان را به نام خود زد. اما چند روز مانده به هفتمین سالگرد این سفر تاریخی، و در جریان یک پرواز معمول آزمایشی با جنگنده  میگ – ۱۵، به تاریخ ۲۷ مارس ۱۹۶۸ (۷ فروردین ۱۳۴۷)، او و مربی‌اش ولادیمیر سریوگین به طرز ناباورانه‌ای در شهر کوچکی در حومه مسکو سقوط کرده و جان باختند.

لئونوف که در سال ۱۹۶۵ میلادی نخستین فضانوردی شد که از محیط فضاپیما خروج کرد و در خلأ مطلق فضا غوطه خورد، چندین و چند سال است که درصدد رمزگشایی از مرگ مرموز یوروی گاگارین برآمده بود؛ و بالاخره در مصاحبه‌ای که به تاریخ چهاردهم ژوئن سال جاری (بیست و چهارم خرداد) توسط شبکه تلویزیونی دولتی Russia Today انتشار یافت، از جزئیات این واقعه پرده برگرفت.

یوری الکسیویچ گاگارین، در دوازهم آوریل ۱۹۶۱ میلادی (۲۳ فروردین ۱۳۴۰)، با سفر ۱۰۸ دقیقه‌ای‌اش به گرد زمین، عنوان نخستین فضانورد جهان را به نام خود زد. اما چند روز مانده به هفتمین سالگرد این سفر تاریخی، و در جریان یک پرواز معمول آزمایشی با جنگنده  میگ – ۱۵، به تاریخ ۲۷ مارس ۱۹۶۸ (۷ فروردین ۱۳۴۷)، او و مربی‌اش ولادیمیر سریوگین به طرز ناباورانه‌ای در شهر کوچکی در حومه مسکو سقوط کرده و جان باختند.

لئونوف که در روز حادثه در‌‌ همان نزدیکی بوده و صدای دو غرش مهیب را در آسمان شنیده، بعد‌ها به جمع هیئت دولتی تفحص در خصوص حادثه دلخراش پیوست. گزارش نهاییْحکایت از این داشت که گاگارین و سریوگین، هواپیما را طوری هدایت کرده‌اند تا به پرنده یا مانعی که گویا در مسیرشان بوده، برنخورند و در این حین، کنترل از دستشان خارج شده و مستقیماً به زمین خورده‌اند. لئونوف، که هم‌اینک ۷۹ سال دارد، در مصاحبه با Russia Today اظهار کرده: «چنین رأی‌ای را یک شهروند غیرنظامی باور می‌کرد – [اما] نه یک فرد حرفه‌ای. در واقع، کل ماجرا چیز دیگری بود».

ودکا، منفذ هوا، یا سقوط آزاد؟

البته گزارش رسمی نحوه مرگ گاگارین، آنقدر‌ها هم مقبول همه واقع نشد و لئونوف هم تنها کسی نبود که به قضیه شک می‌کرد. طی چندین و چند دهه آتی، نظریات زیادی، از اشکالات فنی هواپیما گرفته تا تئوری توطئه مقامات وقت شوروی، در این‌باره مطرح شد. چنانکه لئونوف از خلال زندگی‌نامه مشترک‌اش با فضانورد آمریکایی دیوید اسکات، تحت عنوان «دو سوی ماه» در سال ۲۰۰۴ به رشته تحریر درآورده، دولت وقت شوروی، ارتش و حتی KGB هم چند مورد از این دعاوی را بررسی کرده، و شایعاتی مبنی بر احتمال مست کردن عمدی گاگارین، و یا این احتمال که سریوگین از کابین هواپیما مشغول «شکار آهوی وحشی بوده و همین باعث شده تا تعادل هواپیما به هم بخورد» را رد کردند. بررسی‌های دولت وقت، همچنین شائبه توطئه را هم از اساس رد می‌کرد.

طیق اسناد محرمانه‌ای که در سال ۲۰۰۳ منتشر شدند، KGB ظن می‌برده که متصدّیان برج مراقبت، با ارائه اطلاعات نادرست هوا‌شناسی، سهواً در وقوع حادثه دست داشته‌اند. بر اساس اعلام این سازمان، به گاگارین و سریوگین اشتباهاً این باور القا شده بوده که ارتفاع یک توده ‌ابر مجاور، بیش از ارتفاع هواپیماست و همین باعث شده تا خلبانان فرصت کافی را برای خروج هواپیمایشان از وضعیت چرخش نداشته‌اند.

اما طبق نظر دیگری که توسط یک سرهنگ بازنشسته نیروی هوایی شوروی مطرح شده بود، خلبانی که قبلاً هواپیمای میگ – ۱۵ گاگارین و سریوگین را می‌رانده، سهواً و یا عمداً، یکی از منافذ هوای کابین خلبان را باز گذاشته و همین باعث شده تا طی پرواز بعدی، خلبانان در ارتفاع بالا دچار کمبود اکسیژن بشوند.

از طرفی هم الکسی لئونوف سال‌ها معتقد بود اولین غرشی که شنیده، صدای یک هواپیمای جت بوده که دیوار صوتی را شکسته؛ غرشی که بلافاصله هم با صدای غرش ناشی از سقوط هواپیمای گاگارین همراه شد.

اشتباه دومین خلبان

 شبیه‌سازی رایانه‌ای جدید علت خروج هواپیمای گاگارین از مسیر اصلی‌اش را مشخص کرد. به‌گفته لئونوف، «حالا [به یمن این شبیه‌سازی]، اگر یک هواپیمای بزرگ‌تر و سنگین‌تر، با فاصله کمی از کنار یک جت عبور کند و با موج متعاقبش تعادل آن را به هم بزند، احتمالش هست که این جت در یک مسیر شدیداً مارپیچی قرار بگیرد. و این درست‌‌ همان اتفاقی‌ بود که برای گاگارین افتاد. آن مسیر [مارپیچی]، تنها مسیری‌ست که با تمام پارامترهای ورودیمان همخوانی دارد».

لئونوف در گفتگو با Russia Today اظهار کرده: «ما می‌دانستیم که یک [جنگنده‌] سوخو – ۱۵ هم قرار بود‌‌ همان روز یک پرواز آزمایشی بکند؛ اما در ارتفاع ۱۰ هزار متری، نه ۴۵۰ تا ۵۰۰ متری. این خلاف برنامه پروازی بود». گزارش محرمانه تازه‌ای هم تأیید کرده که یک جنگنده‌ی سوخو – ۱۵، بی‌اجازه و با سرعت فراصوت، از مجاورت  میگ – ۱۵ گاگارین عبور کرده. لئونوف می‌گوید: «این هواپیما حین اوج‌ گرفتن، ارتفاع‌اش حدود ۱۰ تا ۱۵ متر در ابر‌ها کاهش یافت و در همین حین، از نزدیکی گاگارین گذشت؛ هواپیمایش را چرخاند و لذا آن را با سرعت ۷۵۰ کیلومتر بر ساعت، در مسیر سقوط – و به عبارت دقیق‌تر، در یک مسیر شدیداً مارپیچی – قرار داد».

با انتشار گزارش نهایی تحقیق و تفحص، لئونوف متوجه شد آنچه وی از آن حادثه تعریف کرده، در این گزارش به غلطْ ثبت شده بود. این گزارش اظهار می‌داشت که لئونوف، آن دو غرش را به فاصله ۱۵ تا ۲۰ ثانیه شنیده؛ در حالیکه اختلافشان در واقع دو ثانیه بود. او می‌گوید: «این [گزارش] نشان می‌داد که در واقع فاصله دو هواپیما حداقل ۵۰ کیلومتر بوده».

اما شبیه‌سازی رایانه‌ای جدیدی که بر مبنای داده‌های منتشرشده در‌‌ همان گزارش انجام شد، علت خروج هواپیمای گاگارین از مسیر اصلی‌اش را مشخص کرد. به‌گفته لئونوف، «حالا [به یمن این شبیه‌سازی]، اگر یک هواپیمای بزرگ‌تر و سنگین‌تر، با فاصله کمی از کنار یک جت عبور کند و با موج متعاقبش تعادل آن را به هم بزند، احتمالش هست که این جت در یک مسیر شدیداً مارپیچی قرار بگیرد. و این درست‌‌ همان اتفاقی‌ بود که برای گاگارین افتاد. آن مسیر [مارپیچی]، تنها مسیری‌ست که با تمام پارامترهای ورودیمان همخوانی دارد».

لئونوف هم‌اینک اجازه بازگویی کلّیه این جزئیات را دارد، الا یک چیز: هویّت خلبان سوخو – ۱۵ گفته می‌شود این خلبان که هم‌اینک حدود ۸۰ سال از سن‌اش می‌گذرد، در وضعیت جسمانی چندان درستی نیست. لئونوف اظهار می‌کند: «از من خواسته شد که نام خلبان را فاش نکنم. او خلبان آزمایشی‌ خوبی‌ است… [گفتن‌ نام‌اش] هیچ چیزی را حل نمی‌کند».

منبع: Space.com

در همین زمینه:

اگر آپولو-۱۱ شکست می‌خورد

صدسالگی مردی که آرمسترانگ را به رؤیایش رساند

چهل سال از موفقیت‌آمیزترین شکست ناسا گذشت

توضیحات تصاویر:

۱ – یوری گاگارین، نخستین فضانورد جهان، دقایقی پیش از مرگ / منبع: RSC Energia

۲ – یوری گاگارین، نخستین فضانورد جهان (چپ)، و الکسی لئونوف، نخستین راهپیمای فضایی جهان / منبع: RSC Energia