حجاب‌بان‌ها بازوی حکومت برای تحمیل حجاب اجباری‌اند. افرادی که به‌طور رسمی و سازماندهی شده و در ازای دریافت حقوق ماهیانه در ایستگاه‌های مترو به‌صف می‌شوند تا چماق حجاب را بر سر زنانی که با آن به‌صورت عملی ابراز مخالفت می‌کنند، بکوبند؛ اما این اقدام بیشتر در تهران به چشم رسانه‌ها آمده و جزئیاتی از فعالیت آن‌ها در چندین ایستگاه مشخص متروی تهران پوشش داده شده است. در گزارشی که در ادامه می‌خوانید با کمک چند منبع آگاه به جزئیات حضور حجاب‌بان‌ها در متروی شیراز خواهیم پرداخت.
حجاب‌بان‌ها بازوهای تحمیل حجاب اجباری در مترو
در روزها و ماه‌های اخیر بخشی از سیاست‌های اجرایی حکومت ایران در موضوع حجاب و تحمیل حجاب اجباری با دسته‌ای از اجیرشدگان گره‌خورده است؛ حجاب‌بان‌ها. افرادی که طی این مدت اقدامات آن‌ها یکی از موضوعات داغ رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی بوده. به‌خصوص پس از آن‌که آرمیتا گراوند نوجوان ۱۷ ساله ۹ مهرماه در ایستگاه متروی میدان شهدای تهران از هوش رفت و با این احتمال قوی که یکی از افراد موسوم به حجاب‌بان او را مضروب کرده بود، بعد از ۲۸ روز کما در بیمارستان نظامی فجر جان باخت.
وزیر کشور جمهوری اسلامی بعد از نشست هیئت دولت در اول آذرماه منکر صدور مجوز به‌کارگیری این افراد شد و آن‌ها را افرادی دغدغه‌مند در موضوع حجاب خواند. با این‌حال بر اساس سندی که روزنامه اعتماد در ۵ آذر منتشر کرد مشخص شد وزارت‌خانه متبوع احمد وحیدی طی بخشنامه‌ای به شماره ۹۷۴۳ به تاریخ ۹ خرداد ۱۴۰۲ با امضای شخص او خطاب به برخی دستگاه‌ها، ارگان‌ها و نهادها از جمله شهرداری‌ها و ضابطان قضایی، خواستار برخورد با افرادی شده است که پوشش آن‌ها از سوی این مرجع استاندارد محسوب نمی‌شود. البته در طول این مدت توجه به حضور این افراد عمدتاً در برخی ایستگاه‌های مترو تهران بوده و جزئیاتی از حضور آن‌ها در دیگر شهرها به‌ندرت به رسانه‌ها راه یافته است.
شیراز یکی از شهرهایی است که در ماه‌های گذشته چند ویدئو از حضور و اقدامات حجاب‌بان‌ها در آن در شبکه‌های اجتماعی و برخی رسانه‌های عمومی منتشرشده و مورد توجه قرار گرفته است؛ بااین‌حال جزئیاتی از چگونگی سازماندهی و فعالیت حجاب‌بان‌ها در هیچ رسانه‌ای منعکس نشده است.
جنجال زنجیره‌ای حجاب‌بان‌ها در شیراز
بعد از وقایعی که در پی اعتراضات ضد حکومتی جنبش زن، زندگی، آزادی طی سال گذشته شاهد بودیم در اواخر پاییز و در طول زمستان سال گذشته، مدت کوتاهی به‌نظر می‌رسید که حکومت جمهوری اسلامی از سیاست‌های خود در رابطه با حجاب اجباری و سخت‌گیری‌ها در این حوزه کاسته است. اگرچه با آغاز سال جدید اولین چشمه‌ها از تکرار رفتار سلبی حکومت در این حوزه خودنمایی کرد. با شروع سال ۱۴۰۲ حکومت تلاش کرد در برخی از شهرها با عدم ارائه خدمات عمومی به‌خصوص در اماکن گردشگری و همچنین در شهرهایی که در آن‌ها مترو وجود دارد، روی دیگری از برخورد با افرادی که سیاست‌های تحمیلی حکومت در حوزه حجاب اجباری را به چالش می‌کشند، نشان دهد. یکی از این شهرها شیراز بود که ویدیوهایی از اجرای این رویکرد جدید و برخورد با شهروندان به شبکه‌های اجتماعی و برخی رسانه‌ها راه یافت.
نوروز سال ۱۴۰۲ رسانه‌های حکومتی ویدیوهایی از برخی اماکن گردشگری و ایستگاه‌های مترو در شهرهای مختلف منتشر کردند که در آن‌ها تذکرهایی به تعبیر آن‌ها «محترمانه» در رابطه با رعایت حجاب موردنظر حکومت به زنان و دخترانی که حجاب اجباری را نمی‌پذیرفتند داده می‌شد. افرادی که در این ویدئوها دیده می‌شدند عمدتاً حراست‌ها و انتظامات این اماکن بودند. رفته‌رفته اما با ادامه موج بی‌توجهی بسیاری از مخالفان حجاب اجباری به این تذکرها، افرادی که به ادعای حکومت «آمر به معروف و ناهی از منکر» و «خودجوش» بودند بیش‌ازپیش در حوزه برخورد با شهروندان مخالف حجاب اجباری دیده شدند.
اما روند جدید، خود سرآغاز دوباره‌ای برای افزایش تنش‌ها و حواشی بیشتر شد. در یک نمونه برخورد فیزیکی یک «آمر به معروف و ناهی از منکر» در باغ نارنجستان شیراز در هفته اول مردادماه سال جاری با شهروندی که به‌زعم او حجاب اجباری را رعایت نکرده بود بسیار موردتوجه قرار گرفت. یا در نمونه‌ای دیگر اواسط مردادماه نیروهای فراجا در رابطه با حجاب با یک مادر و دختر در برابر ورودی ایستگاه مترو نمازی شیراز برخورد فیزیکی داشتند که این برخورد منجر به تشنج و از هوش رفتن دختر شد.
در طول تابستان و پاییز هم تصاویری از برخوردهای تنش‌زای افرادی که به‌عنوان حجاب‌بان شناخته می‌شوند، اما مشخص نبود به کدام نهاد حکومتی وابسته‌اند، در برخی ایستگاه‌های مترو شیراز توجه کاربران شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها را برانگیخت. از جمله این برخوردها که ویدیوهای برخی از آن‌ها میان کاربران شبکه‌های اجتماعی منتشر و موردتوجه واقع شد، برخورد حجاب‌بان‌ها با زنانی که حجاب اجباری نداشتند در ایستگاه‌های امام حسین، نمازی و آوینی بود.
اما در این میان تصاویری که بیش از همه جنجالی شد، ویدیویی بود که از دوربین مداربسته ایستگاه آوینی مترو شیراز به رسانه‌ها رسید. ویدئویی که از دوربین مداربسته این ایستگاه ضبط‌شده و گفته می‌شود با هک سرور این دوربین‌ها به‌دست‌آمده است و در آن ساعت ۷ و ۳۷ دقیقه عصر ۹ مهرماه دقیقاً همان روزی که صبحش آرمیتا گراوند در مترو شهدای تهران با احتمال قریب به یقین با برخورد حجاب‌بان‌ها مواجه می‌شود، سه دختر جوان که حجاب اجباری ندارند از سوی حجاب‌بان‌ها و نیروهای لباس شخصی مترو شیراز مورد بازخواست قرار می‌گیرند و در میان مشاجره آن‌ها و مأموران حجاب، یکی از آن دختران از حال می‌رود.
یک منبع در رابطه با این واقعه به «زمانه» می‌گوید:
چندین مأمور حجاب‌بان و لباس شخصی در آن واقعه مشارکت داشتند، اما تنش ایجادشده از سوی یکی از مأموران مرد به نام «ص» که سرشیفت حجاب‌بان‌ها در آن روز بود و در فیلم منتشر شده از این واقعه با کیف کج بر روی دوشش دیده می‌شود، ایجاد شد. او سابقه برخورد فیزیکی با شهروندان را نیز در کارنامه خود دارد و در آن روز نیز مسبب از حال رفتن یکی از دختران شد.
این منبع در ادامه می‌افزاید:
مأموران اورژانس بر بالین آن دختر حاضر می‌شوند و پس از بهبود نسبی یک مأمور فراجا واقعه را صورت‌جلسه کرده و دختر به کلانتری فرستاده و برای ساعتی بازداشت می‌شود.
او در ادامه می‌گوید تا جایی که مطلع شده بدون توجه به برخورد صورت گرفته از سوی مأموران حجاب‌بان، از سوی مراجع قضایی برای این دختر پرونده‌ای گشوده شده است.
حجاب‌بان‌های مترو شیراز توسط کدام نهاد سازماندهی شده و چگونه عمل می‌کنند؟
اما حجاب‌بان‌ها و مأموران اعمال حجاب اجباری در مترو شیراز چطور سازماندهی می‌شوند و از آن‌ها چه می‌دانیم. یک منبع مطلع در این ارتباط به زمانه می‌گوید:
سازمان حمل‌ونقل ریلی شهرداری شیراز یا همان متولی مترو شیراز که زیرمجموعه شهرداری شیراز است، بودجه حجاب‌بان‌ها را تأمین کرده و متولی آن سپاه پاسداران است. همچنین مسئول مستقیم حجاب‌بان‌ها در مترو شیراز فردیست به نام «ع. ج.» که از نیروهای رسمی سپاه پاسداران است.
این منبع آگاه در ادامه می‌گوید:
البته شهرداری یا مترو شیراز متولی سازماندهی آن‌ها نیستند، بلکه این سپاه فجر استان فارس و سپاه ناحیه بقیه‌الله شیراز است که مسئولیت استخدام، آموزش و بکارگیری آن‌ها را دارد؛ اما بودجه این افراد طی قراردادی به ارزش ۳ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان میان سازمان حمل‌ونقل ریلی شهرداری شیراز به نیابت از شهرداری با سپاه منعقدشده است.
به گفته این منبع، قرارداد حجاب‌بان‌ها از تیرماه منعقدشده و تا پایان سال اعتبار دارد و آن‌ها هر روز در دو نوبت از ساعت ۷ و ۳۰ دقیقه صبح تا ۱۳ و ۳۰ دقیقه ظهر و ۱۳ و ۳۰ دقیقه ظهر تا ۲۰ و ۳۰ دقیقه شب فعالیت می‌کنند.
او با اشاره به اینکه حقوق دریافتی هر حجاب‌بان ماهانه ۹ میلیون تومان است، می‌افزاید:
آن‌ها عمدتاً در ۴ ایستگاه خط ۱ مترو شیراز که ایستگاه‌های پرترددتری هستند حضور دارند و در هر نوبت هم به‌جز سرشیفتشان، ۴ نفرند، متشکل از نفر سه خانم و یک آقا. آن‌ها افراد کم برخوردار از نواحی کمتر توسعه‌یافته یا حاشیه‌های شهرند. همچنین از آن‌ها خواسته می‌شود تا آشنایان، دوستان و افراد فامیل خود را که مورد اعتماد هستند برای این کار به سپاه معرفی کنند. این افراد حتی برای کاری که انجام می‌دهند به دنبال گرفتن سختی کار نیز هستند.
همین منبع در رابطه با پاسخگویی این افراد به مقام‌های بالاتر نیز می‌گوید:
حجاب‌بان‌ها در رابطه با وقایعی که در حین کارشان ممکن است پیش بیاید، نه به حراست مترو و نه به مأموران فراجای حاضر در مترو پاسخگو نیستند و تنها به مسئولین خود که از اعضای سپاه پاسداران هستند و به‌عنوان سر نوبت شناخته می‌شوند، پاسخگو هستند.
او ضمن اشاره به اینکه حجاب‌بان‌های مترو شیراز لباس متحدالشکلی ندارند مگر در برخی مواقع آقایان حجاب‌بان که از کاورهای سبزرنگی که پشت آن‌ها همیار شهرداری نوشته‌شده، استفاده می‌کنند، خاطرنشان می‌کند:
اما تمام سرشیفت‌های حجاب‌بان‌ها که از اعضای سپاه پاسداران هستند با لباس شخصی فعالیت می‌کنند و سرشیفت‌های حجاب‌بان‌ها مراقب هستند که کسی فیلم و عکس نگیرد و به خود حجاب‌بان‌ها، حراست مترو و نیروی فراجا حاضر در مترو هم گفته‌شده در این رابطه مراقب باشند و اکیداً اجازه این کار را ندهند و در صورت وقوع به‌سرعت با آن برخورد کرده و آن را گزارش کنند.
این منبع در رابطه با فیلم‌برداری و عکس‌برداری از شهروندان نیز به زمانه می‌گوید:
تا چند هفته قبل نیروهای لباس شخصی همراه حجاب‌بان‌ها فیلم و عکس می‌گرفتند اما چندهفته‌ای هست که روند فیلم عکس گرفتن به طور موقت قطع‌شده است. مگر در مواقع خاص که از فیلم‌های دوربین‌های مداربسته مترو استفاده می‌کنند.
او درنهایت می‌افزاید:
کوچک‌ترین تنشی میان حجاب‌بان‌ها و مردم که صورت می‌گیرد سرشیفت حجاب‌بان‌ها به‌سرعت از نیروی‌های فراجا می‌خواهند که موضوع را صورت‌جلسه کنند.
اگرچه فعالیت حجاب‌بان‌ها در تهران به سبب ویترین بودن پایتخت برای نظام اسلامی بیش از دیگر نقاط کشور به چشم می‌آید و افراد به کار گرفته شده در تهران بیش از دیگر کلان‌شهرهاست؛ اما گفته‌های این منابع مطلع از چندوچون فعالیت حجاب‌بان‌های مترو شیراز در کنار گزارش‌های جسته‌وگریخته از فعالیت آن‌ها در دیگر شهرهای بزرگی چون مشهد و اصفهان نشان از آن دارد که حکومت ایران عزم خود را برای برخورد قهری با مخالفان حجاب اجباری به‌طورجدی جزم کرده است. حال باید دید در این کش‌وقوس که در میانه آن زنان بدون عقب‌نشینی از خواست خود هرروز نافرمانی مدنی را زندگی می‌کنند درنهایت برنده کدام سوی این نبرد خواهد بود.