از سال ۱۹۸۸، سازمان بهداشت جهانی (WHO) روز یکم دسامبر / دهم آذر را روز جهانی ایدز نام‌گذاری کرده است. هر سال شعار خاصی برای این روز در نظر گرفته می‌شود و شعار امسال از این قرار است: «بگذارید اجتماعات [مبارزه با ایدز را] رهبری کنند.»
پایگاه اطلاع‌رسانی WHO در توضیح شعار امسال چنین نوشته است:
اجتماعاتی که با اچ‌آی‌وی زندگی می‌کنند و از آن تأثیر می‌پذیرند، شبکه‌های مردمی درون جمعیت‌های کلیدی و رهبران جوان عوامل اصلی پیشروی در واکنش به اچ‌آی‌وی بوده‌اند و خواهند بود. آنها در حوزه پیشگیری، تست و درمان خدمات، حمایتی ضروری‌ای فراهم می‌کنند، اعتمادسازی می‌کنند، راهکارهای نوآورانه‌ای ارائه می‌کنند، بهداشت و سلامت را ترویج می‌کنند، بر اجرای سیاست‌ها و برنامه‌ها نظارت دارند و تأمین‌کنندگان خدمات و سیاست‌ها را پاسخگو نگه می‌دارند. جهان با رهبری اجتماعات می‌تواند به ایدز پاسخ دهد.
سازمان بهداشت جهانی، دولت‌ها و سازمان‌های غیردولتی ملی و بین‌المللی هر سال در این روز برنامه‌های مختلفی در سراسر جهان دارند که عمدتاً حول آگاهی‌رسانی درباره بیماری ایدز و راه‌های پیشگیری و مقابله با آن می‌گردد.
ایدز چیست؟ اچ‌آی‌وی چیست؟
در گفتار عمومی معمولاً «ایدز» و «اچ‌آی‌وی» به‌جای یکدیگر به کار می‌روند، در حالی‌که این دو تفاوت‌های مهمی دارند.
اچ‌آی‌وی (ویروس نقص ایمنی انسانی) بیماری‌ای ویروسی است که می‌تواند به ایدز (سندرم نقص ایمنی اکتسابی) بیانجامد. عفونت اچ‌آی‌وی بسته به بار ویروسی و سطح آسیبی که سیستم ایمنی تجربه می‌کند به سه مرحله تقسیم می‌شود. این مراحل شامل عفونت حاد، عفونت مزمن و ایدز است.
ویروس اچ‌آی‌وی به سلول‌هایی که از فرد در برابر عفونت‌ها و بیماری‌ها محافظت می‌کنند (سلول‌های CD۴+ T) حمله می‌کند. با کاهش این سلول‌های محافظ، توانایی بدن در دفاع از خود در برابر بیماری‌ها کاهش می‌یابد و در صورت درمان‌نکردن اچ‌آی‌وی، بیمار به ایدز مبتلا می‌شود.
در مرحله عفونت حاد یا مرحله نهفتگی فرد ممکن است برای مدت کوتاهی بیماری‌ای شبیه آنفلوآنزا را تجربه کند. با پیشرفت ویروس و تضعیف دستگاه ایمنی بدن، فرد مبتلا ممکن است به عفونت‌های جدی‌تری دچار شود. در نهایت، بیماری زمانی وارد مرحله سوم یا ایدز خواهد شد که شمار سلول‌های (CD۴+ T) به کمتر از ۲۰۰ سلول در هر میکرولیتر برسد.
اچ‌آی‌وی عمدتاً از طریق سکس محافظت‌نشده (از جمله سکس مقعدی و دهانی)، انتقال خون آلوده و سر سوزن آلوده و از مادر به فرزند در طول بارداری، زایمان یا شیردهی منتقل می‌شود.
با این‌همه، بعضی از مایعات بدن مانند بزاق و اشک قادر به انتقال این ویروس نیستند.
آمارهای جهانی
به گزارش «برنامه مشترک ملل متحد در زمینه ایدز» (UNAIDS)، در سال ۲۰۲۲ حدود ۳۹ میلیون نفر در کل جهان مبتلا به اچ‌آی‌وی بودند.
از مبتلایان کنونی، ۹۶ درصد بزرگسال (بالای ۱۵ سال) و چهار درصد خردسال (صفر تا ۱۴ سال) هستند. ۵۳ درصد کل مبتلایان را زنان و دختران تشکیل می‌دهند.
در حال حاضر، حدود ۲۹,۸ (۷۶ درصد) میلیون نفر از مبتلایان فرایند درمان ضد ویروسی را پشت سر می‌گذارند. حدود ۹.۲ میلیون نفر به درمان دسترسی نداشته‌اند.
فقط در سال ۲۰۲۳ ،۱,۳ میلیون نفر جدید به اچ‌آی‌وی مبتلا شده‌اند. این رقم نسبت به نقطه اوج ابتلا در سال ۱۹۹۵، ۵۹ درصد و نسبت به سال ۲۰۱۰، ۳۸ درصد کمتر است. ۴۶ درصد از مبتلایان جدید در سال ۲۰۲۲ را زنان و دختران و ۱۰ درصد آن را کودکان (صفر تا ۱۴ ساله) تشکیل می‌دهند. درصد مبتلایان جدید در میان زنان و دختران در آفریقای جنوب صحرا ۷۷ درصد بوده است.
در سال گذشته میلادی همچنین حدود ۶۳۰ هزار نفر به‌خاطر بیماری‌های مرتبط با ایدز جان باختند. این رقم نسبت به نقطه اوج مرگ‌ومیر به‌خاطر ایدز در سال ۲۰۰۴، ۶۹ درصد و نسبت به سال ۲۰۱۰، ۵۱ درصد کاهش داشته است. از زمان شروع این همه‌گیری، حدود ۸۵,۶ میلیون نفر به اچ‌آی‌وی مبتلا شده‌اند و ۴۰,۴ میلیون نفر به‌خاطر ابتلا آن به جان باخته‌اند.
در سال ۲۰۲۲، ۸۶ درصد از کل مبتلایان سال ۲۰۲۲ از راه تست از ابتلا به اچ‌آی‌وی آگاه شده‌اند. ۷۶ درصد از مبتلایان به درمان دسترسی داشته‌اند. در بین ۷۱ درصد از مبتلایان، ویروس سرکوب شده است. پنج کشور آفریقایی بوتسوانا، اسواتینی، رواندا، تانزانیا و زیمبابوه در پایان سال گذشته از نظر آگاهی مبتلایان، دسترسی به درمان و سرکوب ویروس به رقم ۹۵ درصد رسیدند.
از لحاظ بودجه، در سال گذشته در مجموع ۲۰,۸ میلیارد دلار صرف مبارزه با ایدز در کشورهای با درآمد کم و متوسط شده است. این رقم نسبت به سال ۲۰۲۱، ۲,۶ درصد کمتر و هنوز پایین‌تر از بودجه ۲۹,۳ میلیارد دلاری مورد نیاز تا سال ۲۰۲۵ است. از کل این بودجه حدود ۶۰ درصد آن از راه منابع داخلی خود کشورها تأمین شده است. این نسبت در سال ۲۰۱۰ ۵۰ درصد بود. طبق گزارش UNAIDS، کاهش بودجه مبارزه با ایدز همزمان به خاطر کاهش منابع مالی بین‌المللی و داخلی است.
آمارها در ایران
اولین مبتلا به اچ‌آی‌وی در سال ۱۳۶۶ در ایران شناسایی شد. او مسعود نعیمی داشت: یک کودک شش ساله مبتلا به هموفیلی بود که به خاطر دریافت فرآورده‌های خونی آلوده واردشده از فرانسه به این بیماری دچار شد و در اردیبهشت ۱۳۶۶ جان باخت.
به گزارش خبرگزاری ایرنا و بر اساس گزارش «اداره پیشگیری و کنترل ایدز» وزارت بهداشت جمهوری اسلامی، تاکنون ۲۳ هزار و ۹۰۲ بیمار مبتلا به ایدز شناسایی و ثبت شدند که از این تعداد ۱۸ هزار و ۳۲۶ نفر خدمات مربوط به مراقبت و درمان این بیماری را دریافت کرده‌اند و ۱۷ هزار و ۳۷۷ نفر تحت درمان قرار دارند.
با این‌حال، این گزارش به بازه زمانی خاصی اشاره نکرده است. این رقم در حالی اعلام شده که در آذرماه ۱۴۰۰ رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت درباره آخرین آمار ابتلا به اچ‌آی‌وی در کشور گفت:
تخمین ما این است که در حال حاضر ۵۴۸۵۰ نفر مبتلا به داشته باشیم. ۴۲ هزار و ۹۳۳ مورد به این عفونت را شناسایی کردیم که از این تعداد ۲۰ هزار و ۲۸۴ مورد جان باختند.
همچنین بر اساس گزارش جدید، تعداد مبتلایان و کل موارد ثبت‌شده از ابتدا تاکنون، ۴۵هزار و ۸۷۷ نفر بوده که مرگ ۲۱هزار و ۹۷۵ نفرشان آنها ثبت شده است. پنج هزار و ۵۷۶ نفر برای دریافت خدمات به مراکز ارائه‌دهنده خدمت مراجعه نکرده‌اند.
۸۱ درصد کل موارد ابتلا به این بیماری را مردان و ۱۹ درصد را زنان تشکیل داده‌اند. در سه ماهه اول سال جاری، ۲۶ درصد موارد ثبت‌شده را زنان و ۷۴ درصد آنها را مردان تشکیل می‌دهند.
از نظر ترکیب سنی، ۵۵ درصد از کل موارد شناخته‌شده از ابتدا تاکنون در زمان تشخیص در گروه سنی ۲۵ تا ۳۹ بوده‌اند و ۷۵ درصد در گروه سنی ۲۰ تا ۴۵ بوده‌اند.
در حالی‌که استفاده از لوازم پیشگیری در هنگام سکس یکی از راه‌های شناخته‌شده جلوگیری از ابتلا به اچ‌آی‌وی است، وزارت بهداشت جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر دسترسی به این لوازم محدود کرده است.
آگاهی‌رسانی درباره ایدز در ایران همچنین تحت تأثیر ایدئولوژی حکومتی ناکارآمد مانده است. چهار سال پیش، معاون بهداشت وزارت بهداشت در نشست روز جهانی ایدز در وزارت بهداشت اعلام کرده بود هنگامی که این وزارتخانه قصد انجام مباحث آموزشی را دارد، بلافاصله از «برخی نهادها» نامه‌ای دریافت می‌کند و به ترویج فحشا محکوم می‌شود.