هر ساله گزارش‌هایی در باب تعداد معلولان، وضعیت و شرایطشان از سوی مجله‌ها و سایت‌هایی که متعلق به سازمان ملل متحد، سازمان بهداشت جهانی و دیگر مؤسسات فعال در این زمینه‌اند، ارائه می‌گردد. بررسی این گزارش‌ها و مقایسه‌ی آن با اعلامیه‌هایی که در سال‌های پیشین ارائه گردیده‌اند، می‌تواند درک روشن‌تری از جایگاه معلولان و آینده‌ای که در انتظار آن‌هاست، فراهم آورد.
در برخی از این گزارش‌ها توسط متخصصین حوزه‌ی معلولیت، راهکارهایی ارائه می‌گردد که می‌تواند چراغ راه دولت‌ها و نهادهای مدنی حمایت از معلولان در راستای بهبود کیفیت زندگی آنان باشد.
نوشتار حاضر به اختصار به بررسی مهم‌ترین اعلامیه‌هایی که در سال ۲۰۲۳ در این زمینه منتشر شده‌اند، می‌پرسد.
کیفیت زندگی
مهم‌ترین این گزارش‌ها متعلق به سازمان بهداشت جهانی (World health organization)، دفتر کاهش خطر بلایای سازمان ملل متحد (Office of disaster risk reduction) و گزارشی تصویری در تلویزیون اینترنتی سازمان ملل (Web TV) است.
بر اساس این گزارش‌ها در سال ۲۰۲۳ میلادی:
حدود یک میلیارد و ۳۰۰ هزار نفر در جهان درگیر معلولیت قابل توجهی هستند. بر اساس این آمار حدود ۱۶ درصد از جمعیت کره زمین دارای معلولیت هستند؛ به عبارت دیگر از هر شش نفر یک نفر به نحوی درگیر معلولیت است. این تعداد به دلیل افزایش بیماری‌های غیرواگیر و افزایش طول عمر افراد در حال افزایش است. افراد دارای معلولیت گروه‌های متنوعی را شامل می‌شوند و فاکتورهایی همچون جنسیت، سن، گرایشات جنسی، مذهب، نژاد، قومیت و وضعیت اقتصادی آنان، کیفیت تجربه زیسته و سطح نیازهایشان را رقم می‌زند. افراد معلول همواره در زندگی روزمره محدودیت‌های بیشتری را نسبت به دیگران تجربه می‌کنند و سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند. بنابراین، معمولا این افراد طول عمر به مراتب کمتری از دیگر افراد سالم را دارا هستند به نحوی که تعداد قابل توجهی از آنان ۲۰ سال زودتر از افراد فاقد معلولیت از دنیا می‌روند. تفاوت زندگی افراد معلول تنها در طول عمر آنان خلاصه نمی‌شود بلکه آنان دو برابر افراد فاقد معلولیت در معرض خطر ابتلا به انواع بیماری‌های جسمی و روانی مثل افسردگی، آسم، دیابت، سکته مغزی، چاقی و بیماری‌های مربوط به دهان و دندان قرار دارند. (منبع)
این گزارش‌ها می‌گویند از آنجایی که بسیاری از معلولان توان رسیدگی به کارهای شخصی خود را ندارند، با نابرابری‌های بهداشتی زیادی مواجه‌اند. این نابرابری‌های بهداشتی همچنین ناشی از شرایط ناعادلانه‌ای است که افراد دارای معلولیت با آن مواجه هستند؛ انگ معلولیت، تبعیض، فقر، محرومیت از تحصیل و اشتغال و موانعی که در خود نظام سلامت موجود است، از جمله این شرایط است. افراد دارای معلولیت در تمامی ابعاد نظام سلامت با موانعی روبرو هستند؛ به عنوان مثال، فقدان دانش، نگرش‌های منفی و اعمال تبعیض‌آمیز در میان کارکنان مراقبت‌های بهداشتی، امکانات و اطلاعات بهداشتی غیر قابل دسترس و فقدان اطلاعات یا جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌های مرتبط با معلولیت، همگی نابرابری‌های بهداشتی را که این گروه با آن مواجه هستند تشدید می‌کنند. (منبع)
در افراد دارای معلولیت، میزان دسترسی به انواع حمل و نقل، ۱۵ برابر کمتر از افراد بدون معلولیت است. البته بدیهی است که این میزان از دسترسی به حمل و نقل افراد دارای معلولیت در کشورهای توسعه یافته بسیار بیشتر از کشورهای در حال توسعه است. از میان عللی که مستقیماً بر معلولیت تأثیر می‌گذارد، فقر مهم‌ترین عامل است که می‌تواند از طریق سوء تغذیه، دسترسی ناکافی به آموزش و مراقبت‌های بهداشتی، شرایط کاری ناایمن، محیط زندگی آلوده و عدم دسترسی به آب سالم، تبعات زیانبار ناشی از معلولیت را برای خود معلولان افزایش دهد. معلولیت به خودی خود می‌تواند زندگی افرادی که با معلولان در ارتباط هستند را نیز دگرگون کند. افراد دارای معلولیت برای مشارکت در فعالیت‌های بهداشتی و اجتماعی به حمایت اعضای خانواده متکی هستند که نه تنها به آنها آسیب می‌رساند، بلکه مراقبانشان که اکثراً زنان و دختران هستند را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
مفاد حقوقی گزارش‌های و بیانیه‌های سازمان ملل در مورد معلولیت
تمامی کشورها بر اساس قوانین بین‌المللی حقوق بشر و در برخی موارد قوانین داخلی، موظف به رسیدگی به نابرابری‌های بهداشتی و مراقبتی هستند که افراد دارای معلولیت با آن مواجه‌اند. در کل دو چارچوب مهم بین‌المللی وجود دارد که به عدالت سلامت برای افراد دارای معلولیت مربوط می‌شود. کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت از کشورهای عضو می‌خواهد اطمینان حاصل کنند که افراد دارای معلولیت به همان کیفیت و استانداردهای مراقبت‌های بهداشتی رایگان یا مقرون به صرفه مانند سایر افراد دسترسی داشته باشند. قطعنامه WHA7408 مجمع بهداشت جهانی، در چارچوب بالاترین کیفیت قابل دستیابی سلامت برای افراد دارای معلولیت، از کشورهای عضو می‌خواهد که اطمینان حاصل کنند که افراد دارای معلولیت خدمات بهداشتی مؤثر به عنوان بخشی از پوشش همگانی سلامت و حفاظت‌های لازم را در مواقع اضطراری دریافت می‌کنند.
در واقع در صورتی که افراد دارای معلولیت خدمات بهداشتی با کیفیت و برابر با دیگران دریافت نکنند، پوشش همگانی سلامت محقق نخواهد شد. سرمایه‌گذاری در پوشش همگانی سلامت برای افراد دارای معلولیت نه تنها برای افراد معلول بلکه برای جوامع نیز مفید خواهد بود. به نحوی که در ازای هر ۱ دلار آمریکا که برای اجرای پیشگیری و مراقبت فراگیر ناتوانی از بیماری‌های غیرواگیر هزینه می‌شود، تقریباً ۱۰ دلار بازدهی وجود دارد.
افراد دارای معلولیت باید در هنگام پیشگیری و واکنش به فوریت‌های بهداشتی و بلایای طبیعی، مورد توجه بیشتری قرار گیرند؛ زیرا احتمال بیشتری دارد که به طور مستقیم و یا غیرمستقیم تحت تأثیر قرار گیرند. برای مثال در طول همه‌گیری کورونا، افراد معلولی که در مؤسسات مراقبتی زندگی می‌کردند با گزارش‌هایی مبنی بر مصرف بیش از حد دارو، آرام‌بخش یا حبس شدن بیش از حد در محیط‌های بسته، از بقیه جامعه جدا شده‌اند و نمونه‌هایی از خودآزاری نیز در معلولان مشاهده شده بود. همچنین در همه‌گیری کووید-۱۹، نرخ مرگ و میر بالاتری در میان افراد دارای ناتوانی ذهنی وجود داشته است.[1]
ارتقای جمعیت سالم‌تر از طریق هوا و آب پاک، ایمنی جاده‌ها، تغذیه کودکان و رسیدگی به خشونت علیه زنان تنها در صورتی محقق می‌شود که مداخلات بهداشت عمومی برای جمعیت گسترده‌تر، نیازها، مهارت‌ها و ظرفیت‌های افراد دارای معلولیت را در نظر بگیرد. زنان دارای معلولیت ۲ تا ۴ برابر بیشتر از زنان بدون معلولیت در معرض خشونت شریک جنسی قرار می‌گیرند.[2]
گزارش جهانی WHO در مورد برابری سلامت برای افراد دارای معلولیت، چهل اقدام کلیدی را برای تقویت سیستم‌های بهداشتی و کاهش نابرابری‌های بهداشتی برای افراد دارای معلولیت ترسیم می‌کند. به طور خلاصه سه راهکار برای دولت‌ها و مجریان بخش سلامت وجود دارد:
- اول: آنها باید برابری بهداشتی برای افراد دارای معلولیت را در تمام اقدامات بخش سلامت در نظر بگیرند.
- دوم: آنها می‌توانند افراد دارای معلولیت را در فرآیندهای تصمیم‌گیری مداخله شوند و
- سوم اینکه: متصدیان بهداشت و سلامت می‌توانند بر فرآیند دسترسی افراد دارای معلولیت و بهره‌مندی آنان از اقدامات بخش سلامت نظارت کنند.
بر اساس این گزارش‌ها سازمان بهداشت جهانی باید:
- کشورهای عضو را در زمینه قرار دادن مسئله معلولیت در مدیریت و برنامه‌ریزی نظام سلامت راهنمایی و حمایت کند.
- جمع‌آوری و انتشار داده‌ها و اطلاعات مربوط به معلولیت را تسهیل نماید.
- در میان سیاستگذاران سلامت و ارائه دهندگان خدمات ایجاد ظرفیت کند.
- راهبردهایی را ترویج کند تا اطمینان حاصل شود که افراد دارای معلولیت از شرایط بهداشتی خود آگاه هستند و کارکنان مراقبت‌های بهداشتی از حقوق و منزلت افراد دارای معلولیت حمایت و محافظت کنند.
- به استراتژی شمول معلولان سازمان ملل متحد (UNDIS) کمک نماید تا “پیشرفت پایدار و تحول آفرین در شمول معلولان از طریق تمام ارکان کاری سازمان ملل” را ارتقا بخشد.
- به کشورهای عضو، شواهد، تجزیه و تحلیل و توصیه‌های به روز شده مربوط به گنجاندن معلولیت در بخش بهداشت را ارائه دهد.
علاوه بر مواردی که از نظر گذشت، در مجموع گزارش‌های مربوط به معلولان در سال ۲۰۲۳ شامل موارد زیر می‌گردند:
- ارائه توضیحات جامع به دولت‌ها و جامعه مدنی از اهمیت معلولیت و تجزیه و تحلیل پاسخ‌های ارائه شده بر اساس بهترین اطلاعات علمی موجود و بر اساس این تحلیل‌ها، ارائه توصیه‌هایی برای اقدام در سطوح ملی و بین‌الملل. این گزارش‌ها بر اقداماتی برای بهبود دسترسی و برابری فرصت‌ها تمرکز دارد.
- ترویج مشارکت و شمول؛ و افزایش احترام به استقلال و کرامت افراد دارای معلولیت
- هم‌اندیشی درباره تعریف معلولیت، پیشگیری و ملاحظات اخلاقی درباره آن
- بررسی داده‌های مربوط به شیوع معلولیت و وضعیت معلولان در سراسر جهان
- بررسی دسترسی افراد دارای معلولیت به خدمات اصلی سلامت
- مطالعه درباره درمان‌ها و تجهیزات توانبخشی
- بررسی محیط‌های فراگیر هم از نظر دسترسی فیزیکی به ساختمان‌ها، حمل و نقل و غیره و هم از نظر دسترسی به محیط‌های مجازی فناوری اطلاعات و ارتباطات
- بررسی آموزش مختص معلولان
- بررسی اشتغال برای افراد دارای معلولیت (منبع).
پانویس‌ها
[1] Brennan, C.S., Disability Rights During the Pandemic: A Global Report on Findings of the COVID-19 Disability Rights Monitor. 2020, COVID-19 Disability Rights Monitor
[2] Dunkle, K., et al., Disability and violence against women and girls. 2018, UKaid: London.