به فاصله چند روز پس از آنکه سمیه رفیعی، رئیس فراکسون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی گفت از شش میلیون هکتار وسعت جنگل‌های زاگرس، «یک و نیم میلیون هکتار» از بین رفته است، خبر پیشرفت پروژه سد لیروک بار دیگر نگرانی بابت نابودی هزاران درخت دیگر این جنگل‌ها را پیش کشید.
خبرگزاری دولتی کار ایران (ایلنا) در گزارشی با تیتر «سازمان‌های منابع طبیعی و محیط‌زیست هیچ مجوزی به «سد لیروک» نداده‌اند/ احتمال قطع تعدادی از درختان جنگل‌های زاگرس در صورت اجرای پروژه» نوشت که وزارت نیرو قصد ساخت سد و نیروگاه لیروک را در منطقه زاگرس میانی و در مرز استان‌های لرستان و چهارمحال و بختیاری دارد. بررسی‌های مختلف می‌گویند ساخت این پروژه، به قطع دست‌کم ۴۱ هزار درخت «در بخش انبوه جنگل‌های زاگرس» منتهی خواهد شد.
البته مجتبی آهور، معاون محیط‌زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان لرستان به این خبرگزاری گفت:
برخی ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که با احداث این سد ۹۰ هزار درخت جنگلی قطع خواهد شد و ما هرگز موافق اجرایی شدن چنین پروژه‌ای نیستیم.
بر اساس گزارش ایلنا سازمان‌های منابع طبیعی و محیط‌زیست هنوز مجوزی به این سد نداده‌اند، اما همزمان تاکید کرد که سازمان منابع طبیعی اجازه مخالفت با «طرح‌های کلان و استراتژیک ملی» را ندارد.
اگر این پروژه کامل اجرا شود، بخشی از درختان منطقه پاک‌تراشی می‌شوند تا سد و نیروگاه ساخته شود. بخشی دیگر زیر دریاچه سد غرق خواهند شد و درنهایت مسیرهای انتقال برق از سد، جان درختان بیشتری را خواهد گرفت.
«کمترین خسارت را برای طبیعت»
نقی شعبانیان، معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری ایران، به ایلنا گفت:
نکته مهمی که باید به آن توجه داشت، این است که برخی پروژه‌ها جزو طرح‌های کلان ملی محسوب می‌شوند که دولت براساس مسائل استراتژیک کشور خواستار اجرای آنها است، مثلا طرح راه‌آهن رشت – آستارا چنین وضعیتی دارد و سازمان منابع طبیعی نمی‌تواند با اجرای این طرح مخالفت کند، اما در این‌گونه شرایط، وظیفه ما این است که مسیری را برای اجرای چنین پروژه‌هایی پیشنهاد بدهیم که کمترین خسارت را برای طبیعت به همراه داشته باشد.
پروژه سد لیروک تازه نیست. سه سال پیش و در فروردین ۱۳۹۹، محمد خدابخشی نماینده الیگودرز در مجلس شورای اسلامی به خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی (ایرنا) گفت:
این پروژه [سد لیروک] ردیف ملی دارد و اخذ ردیف ملی برای این طرح علاوه بر اینکه احداث جاده الیگودرز – مسجد سلیمان را تسریع خواهد نمود پیامدهای مثبت دیگری نیز در حوزه راه دارد.
بنا بر پیش‌بینی او هفت سال زمان برای ساخت این سد و نیروگاه که حجم مخزن آن «۴۰۰ میلیون متر مکعب» عنوان شده لازم است. این نماینده مجلس همچنین بر کارآفرینی این پروژه تاکید کرده بود. البته سد لیروک تنها پروژه نظام برای این منطقه نیست و در پایان گزارش ایرنا نوشته شده:
الیگودرز دارای منابع فراوان آب و روان آب است که با ایجاد سدهایی همچون دارسفید، چمن سلطان، قشلاق و سد لیروک می‌توان تا حد قابل قبولی از هدر رفت روان آب‌های شهرستان جلوگیری کرد.
در مقابل، شعبانیان در انتهای گفت‌وگویش با ایلنا گفت:
مواردی هم بوده است که مسئولان ارشد دولت‌ها به دلیل خسارت‌های محیط‌زیستی بالای یک پروژه عمرانی، اجرای آن را به صلاح کشور ندانسته و جلوی آن را گرفته‌اند. درباره طرح سد و نیروگاه لیروک نیز سازمان منابع طبیعی بررسی دقیق خسارت‌های احتمالی اجرای پروژه را بررسی و نظر خود را به صورت شفاف به دولت اعلام خواهد کرد.
در بهمن ۱۴۰۱ هم خبر رسیده بود که اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان لرستان فرآیند بررسی این پروژه را شروع کرده است.
در این میانه و در گذر تمام سال‌هایی که پروژه‌های گوناگون سدسازی در جمهوری اسلامی بررسی و اجرا شدند، یا بررسی و اجرا می‌شوند، جنگل‌های زاگرس ایران شاهد ضربه‌های ممتد بشریت برای پایان دادن به جان این زیست‌بوم ارزشمند کشور بود.
نیاز به ۶۰۰ میلیون نهال برای نجات جنگل‌های زاگرس
عباسعلی نوبخت، معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در ۱۴ آبان و در حاشیه «چهل و هشتمین جلسه ستادی طرح کاشت یک میلیارد درخت در ایران» گفت:
برای احیای جنگل‌های زاگرس حداقل به تولید ۶۰۰ میلیون نهال نیاز داریم که البته پیش از تولید نهال‌ها باید بذر مربوط به آنها تولید شود که هم‌اکنون بخشی از این کار در نهالستان‌های استان‌های زاگرسی دنبال می‌شود. بخشی از نهال‌های تولیدشده در طرح کاشت یک میلیارد درخت در عرصه‌های جنگلی زاگرس کاشته خواهد شد و اساسا این طرح نقش مهمی در حفظ و احیای جنگل‌های طبیعی خواهد داشت.
هزینه این پروژه در گذر ده سال، «۱۰۰هزار میلیارد تومان» اعتبار لازم دارد.
نوبخت همچنین تاکید کرد که «۳۰۰ میلیون» درخت این طرح، «با هدف زراعت چوب تولید می‌شود» تا علاوه بر کمک به بازار داخلی، «فشار قاچاقچیان بر قطع درختان جنگلی» را هم کاهش دهد.
طرح کاشت یک میلیارد درخت در ایران، از خواسته‌های علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی است. هرچند دوست‌داران و پژوهشگران محیط‌زیست با دیده تردید به این خواسته نگاه می‌کنند. یکی از دلایل تردید آنها، گسترش و امتداد خشکسالی در سراسر ایران است.
اما و اگرهای احیای جنگل‌های زاگرس
امید سجادیان، دبیر شبکه تشکل‌های محیط‌زیست و منابع طبیعی استان کهگیلویه و بویراحمد، ۲۵ اردیبهشت برای روزنامه «پیام ما» دیدگاه «کار دشوار احیای جنگل‌های بلوط» را نوشت و در بخشی از آن گفت:
وقتی پای احیا و کاشت گونه‌های بومی و عرصه‌های جنگلی به میان می‌آید، این مسئله با اما و اگرهای زیادی همراه است. چرا که جنگل با تمام اجزا و عناصری که در خود دارد، اکوسیستم زنده‌ای است که طی سال‌ها به سازگاری رسیده است. به‌همین دلیل کاشت هر گونه باید باتوجه‌به شرایط اقلیمی، محیطی و طبیعی جنگل باشد. بنابراین، هر درخت بلوط که از بین می‌رود یعنی یک عضو چندصدسالۀ ذخیره‌گاه اکولوژیک ملی با تمام عناصر آن از بین می‌رود.
او همچنین تاکید کرد که احیای اکوسیستم به شکل سابقش، به‌سادگی ممکن نیست:
از سوی دیگر باید توجه داشت که برخی گونه‌های جنگل‌های طبیعی ما ارزش اکولوژیک و عمر بالایی دارند و احیای آنها به‌سادگی ممکن نیست. علاوه‌براین، کاشت گونه‌های جدید در یک منطقه به سادگی امکان‌پذیر نیست. هر گونه طی سال‌ها همزیستی با دیگر گونه‌ها در یک منطقه سازگار می‌شود و کاشتن گونۀ جدید در منطقه، تبدیل به گونۀ مهاجم می‌شود که بر روی اکوسیستم منطقه تأثیر نامطلوب و البته نامشخصی دارد.
تبدیل فضایی جنگل‌زدایی شده به زیست‌بوم یک جنگل، فقط کاشتن درخت نیست. باید در زمان مناسب، بذر کاشته شود. باید از آن مراقبت شود. بذر برای تبدیل شدن به درخت، نیازمند امنیت است و امنیت آب در صدر خواسته‌های چنین درختی قرار دارد. بعد اگر بتواند بزرگ شود، اگر به میانسالی برسد، باز هم جنگل خلق نشده است. همچنان بعضا تا یکصد سال بایستی از چنین فضایی مراقبت بشود تا بتوان جنگلی تازه، شبیه به اکوسیستم پیشین را شاهد شد.
سجادیان یادآور می‌شود:
انسانی در کره زمین نیست که ۲۰۰ سال از عمر یک درخت هزارسالۀ بلوط را دیده باشد. این درختان دیر رشد سالی ۶ سانتی‌متر رشد می‌کنند. میانگین رسیدن به قطر پنج سانتی‌متر برای آنها ۲۰ سال طول می‌کشد و رسیدن به عمر میوه‌دهی بلوط‌ها به ۵۰ سال می‌رسد. ارزش اکولوژیک این درخت ۲۰۰ هزار دلار برآورد شده است. با در نظر گرفتن این موارد باید راهکاری درست برای احیای جنگل‌های زاگرس را در پیش گرفت.