آتش‌سوزی مرگبار در مرکز ترک اعتیاد کلیدبر شهرستان لنگرود واقع در استان گیلان منجر به کشته شدن ۳۵ نفر و زخمی شدن ۱۴ تن دیگر شد. این حادثه بار دیگر فجایعی را که در کمپ‌های اعتیاد ایران رخ می‌دهد، به سرخط خبرها آورده است.
خبرهای دردناک و حوادث پیرامون این کمپ‌ها کم نیست. فقط چند روز پس از تراژدی لنگرود بود که خبر آتش‌سوزی در یک مرکز ترک اعتیاد مردان در شهر نورآباد (مرکز شهرستان) منتشر شد. خوشبختانه این‌بار آتش‌سوزی کشته و مجروح بر جای نگذاشت.
پیش از این در اسفند ۱۳۹۷ گروهی از معتادان که برای ترک اعتیاد در مرکز بازپروری آبشورک در بندرعباس نگهداری می‌شدند، به طور دسته‌جمعی اقدام به خودکشی کردند. آنها در را از داخل به روی خود بستند و تهدید کردند که اتاق را به آتش می‌کشند و بعد از یک ساعت و نیم اتاق را به آتش کشیدند. ۱۱ تن مجروح شدند و یک تن جان داد. مدیر روابط عمومی اداره کل بهزیستی هرمزگان اما آن زمان با تکذیب اقدام به خودکشی معتادان گفت که در مرکز بازپروری آبشورک «حادثه»ای رخ داده است.
ماجرای لنگرود چنان افکار عمومی را متاثر کرد که اژه‌ای رئیس قوه قضائیه جمهوری اسلامی را نیز مجبور به واکنش کرد. او دوشنبه ۱۵ آبان در نشست شورای عالی قوه قضاییه از ضرورت بازنگری در قوانین ناظر بر مراکز بازپروری معتادان سخن گفت.
زمانه در سال‌های گذشته بارها از آنچه در کمپ‌های ترک اعتیاد می‌گذرد گزارش داده است. در ادامه شماری از آنها را مرور می‌کنیم:
تراژدی کمپ‌های ترک اعتیاد در ایران: «انگار معتادها آشغالند»
یکی از مقاله‌های تحقیقی زمانه درباره کمپ‌های ترک اعتیاد و تجربه مددجویان آنجا است. گزارش «تراژدی کمپ‌های ترک اعتیاد در ایران: «انگار معتادها آشغالند» درباره شکنجه و آزار جسمی و روحی در کمپ‌های ترک اعتیاد در ایران است. رضا، یکی از کسانی که تجربه‌هایش را در این پژوهش در میان گذاشت، به زمانه گفت: «در کمپ‌هایی که ماده شانزدهی‌ها را می‌آورند ضرب و شتم شدید وجود دارد… می‌گویند معتاد را جمع‌آوری کنیم. انگار معتادها آشغالند. انسان را که جمع نمی‌کنند. اینها کلمه هستند اما بعضی چیزها از پشت کلمات پیداست.»
مسئولیت نگهداری و درمان معتادان بر عهده کیست؟
بر اساس قانون فعلی و برابر ماده ۱۵قانون مبارزه با مواد مخدر که آخرین بار سال ۱۳۸۹ مجمع تشخیص مصلحت نظام آن را به تصویب رسانده معتادها مکلف‌اند که درمان شوند. معین خزائلی، روزنامه‌نگار و حقوقدان مقیم سوئد با اشاره به ماده ۱۵ قانون مبارزه با مواد مخدر در سال ۱۳۹۹ به زمانه گفته بود «با توجه به اصلاحات این ماده باید آن را جدیدترین قانون در زمینه رسیدگی به وضعیت معتادان دانست.»
در کمپ‌های ترک اعتیاد ایران چه می‌گذرد؟
نسیم روشنایی، روزنامه‌نگار زمانه در گفت‌و‌گویی که در ادامه می‌شنوید به پژوهش‌اش درباره وضعیت کمپ‌های ترک اعتیاد در ایران و رفتار خشونت‌آمیز با معتادان در آنها می‌پردازد.
جمهوری اسلامی اردوگاه‌ها: برش‌هایی از چهار دهه نبرد مقدس علیه اعتیاد
تاریخ جمهوری اسلامی تاریخ اردوگاه‌ها، بازداشگاه‌ها و زندان‌های اردوگاهی بوده است: کهریزک، سفید سنگ، بند دو الف، تل سیاه، شورآباد، قزل حصار، پاسارگارد و …. از همان بدو امر هم معتادان مهمانان همیشگی این اردوگاه‌ها بوده‌اند. امیر کیانپور در این مقاله به نگاه حکومتی به معتادان به مثابه اراذل و اوباش پرداخته است.
روی دیگر اعتیاد مقاله‌ای از رها رستمی است. نویسنده در این مطلب می‌نویسد: «نحوه رویارویی بنگاه‌های ترک اعتیاد با فرد معتاد بر اساس نوعی آسیب‌شناسی است که تنها متمرکز بر فرد است و به جامعه آسیب‌زده و آسیب‌زا کاری ندارد.» او در این مطلب این رویکرد کمپ‌های ترک اعتیاد را زیر ذره بین برده و برای آشنایی با اصل مسئله پای صحبت چند فرد «معتاد» نشسته است.
شکنجه‌گاهی به نام کمپ ترک اعتیاد
این گزارش‌ها و مطالب محدود به سال‌های اخیر نیست. سال ۱۳۹۲ حمید رضایی در یک گزارش میدانی نوشت: «حدود هزار کمپ ترک اعتیاد در ایران هست که نیمی از این شمار بدون مجوز هستند و اعمال خشونت علیه معتادان در آنها مرسوم است.»
خشونت در کمپ‌های ترک اعتیاد در ایران
در سال ۱۳۹۴ نویسنده زمانه در مطلبی با تیتر «خشونت در کمپ‌های ترک اعتیاد در ایران» نوشت: «در تهران بزرگ بیش از ۲۰۰ کمپ ترک اعتیاد وجود دارد که تنها حدود ۶۰ واحد از آنها از سازمان بهزیستی مجوز گرفته‌اند. این کمپ‌ها بیشتر در حاشیه شهر تهران قرار گرفته‌اند.» بنا بر گزارش س.اقبال «عده‌ای بدون آن‌که از صلاحیت علمی و عملی و اجتماعی کافی برخوردار باشند، در باغ‌های مناطق حاشیه‌ای تهران بزرگ، کمپ‌هایی را برای ترک اعتیاد معتادان سامان بخشیده‌اند.»