در فاصله‌ای نزدیک با ارسال نخستین ماهواره‌های شرکت آمازون در رقابت برای آینده اینترنت، یا اینترنت ماهواره‌ای، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با گزارشی تازه، خواستار محدودیت و جرم‌زدایی دریافت اینترنت از ماهواره شد مگر اینکه شیوه نظارت و سانسور آن از پیش تعیین شده باشد یا آنگونه که نسخه فارسی خبرگزاری روسی اسپاتنیک با تیتر «منظومه اینترنت بومی ایران با چین و روسیه» نوشت:
مرکز پژوهش‌های مجلس ایران در گزارشی پیشنهاد داده تا با همکاری ابرقدرت‌های آسیایی از جمله روسیه و چین به سرعت به سمت ساخت یک منظومه اینترنت ماهواره‌ای بومی گام بردارد.
گزارش ۳۰ صفحه‌ای این مرکز با تیتر «تحلیل وضعیت خدمات اینترنت ماهواره‌ای مدار پایین در ایران (مطالعه موردی استارلینک)» کمی پس از سالگرد جنبش ژینا (مهسا) امینی منتشر شد. یک سال پیش و پس از قتل حکومتی امینی، همزمان با اوج‌گیری جنبش ژینا و قطع گام به گام اینترنت در ایران، ایلان ماسک در شبکه اجتماعی ایکس اعلام کرد با دولت آمریکا صحبت می‌کند تا استارلینک را به ایران بیاورد. در آن زمان دولت جو بایدن مجوزهای لازم برای گذر از تحریم‌های آمریکا را به این شرکت داد و ادعا می‌شود در حدود یکصد دستگاه دریافت اینترنت استارلینک در این فاصله در ایران فعال شده‌اند.
استارلینک مجموعه‌ای از صدها ماهواره است که در مدار پایین حرکت می‌کنند و ارتباط ممتد دیش‌های مخصوص استارلینک را با یکی از این ماهواره‌ها حفظ می‌کنند. مخاطب بدین شکل اینترنت پر سرعت را از طریق ماهواره دریافت می‌کند و حتی می‌تواند آن را در اختیار بقیه هم قرار دهد.
این پروژه در یک سال اخیر در ایران تأثیری عمده به همراه نداشته است: تجهیزات استارلینک گران قیمت است و امکان پرداخت اشتراک آن از داخل ایران عملاً وجود ندارد، همزمان با اینکه روند پایدار سقوط ریال در مقابل دلار، هزینه این مدل اینترنت را فقط در اختیار ثروتمندترین بخش‌های جامعه قرار می‌دهد و در نهایت، همان‌طور که گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نوشت، این گونه اینترنت را می‌توان به‌راحتی ردیابی کرد و محل دیش را یافت:
قابلیت ردیابی محل قرارگیری پایانه (ترمینال) و ارتباط آن با ماهواره: به دلیل استفاده از امواج رادیویی برای ارتباط ترمینال با ماهواره، آشکارسازی و ردیابی محل قرارگیری ترمینال با استفاده از تجهیزات لازم به سادگی ممکن است. لذا در صورت ممنوعیت و محدودیت استفاده از اینترنت ماهواره‌ای بر اساس قوانین داخلی کشورها، کاربرانی که به اینترنت ماهواره‌ای متصل می‌شوند با چالش ردیابی و شناسایی از سوی نیروهای امنیتی مواجه‌اند و از این رو ممکن است استقبال چندانی برای استفاده از آن نداشته باشند. (صفحه ۱۳ گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس)
استارلینک را ممنوع یا مدیریت کنید
خلاصه گزارش مرکز پژوهشها را می‌توان در این عبارت خلاصه کرد: «استارلینک را ممنوع یا مدیریت کنید». این گزارش برای هر دو راهکارهایی را معرفی کرده است. برای ممنوعیت، ابتدا استارلینک، پروژه‌ای خصوصی در ایالات متحده آمریکا، یک پروژه دولتی و تسلیحاتی معرفی می‌شود. همان‌طور که در بخش «چکیده» در صفحه شش این گزارش آمده است: «صرف‌نظر از نمونه استارلینک به‌طور خاص که به‌عنوان عنصری برای نظامی‌سازی و تقویت یک مسابقه تسلیحاتی در فضا برای تهدید امنیت ملی کشورهاست…» البته برخلاف این عبارت، ماهواره‌های استارلینک اسلحه‌ای به‌همراه ندارند. از فضا هم به دیگر کشورها شلیک نمی‌کنند. هدف این پروژه، تلاش برای حاکمیت بر آینده فضای مجازی است.
در دهه ۱۹۹۰، وقتی اینترنت در جهان اوج می‌گرفت و تا تقریباً امروز، ارائه فضای مجازی به عموم جامعه نیازمند زیرساخت‌هایی بوده است که از کابل‌های انتقال اینترنت شروع می‌شود که دریا و اقیانوس را طی می‌کنند و کشورها را به هم متصل می‌کنند، تا هزینه‌هایی که بایستی پرداخت شوند: حق اشتراک، داشتن مودِم و سخت‌افزارهایی که بتوانند با این مودِم به فضای مجازی متصل شوند و غیره.
بدین‌شکل، بسیاری از گذر آوردن اینترنت به خانه‌ها و دانشگاه‌ها و مدرسه‌ها و مانند آن، ثروتمند شدند. گام بعد برای فضای مجازی، آوردن آن به همه‌جاست، آن هم بی‌نیاز از زیرساخت‌های موجود. یعنی اینترنت از ماهواره‌های آسمان بیاید و به‌عنوان مثال، توسط تلفن همراه فرد دریافت و استفاده شود.
در نتیجه و همان‌طور که در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است، می‌توان برای دست‌کم نیمی از ایران اینترنت پر سرعت و با کیفیت مهیا کرد اما این اینترنت را به‌شیوه مرسوم جمهوری اسلامی نمی‌توان سانسور کرد. یعنی نمی‌توان هر زمان حکومت احساس خطر کرد، آن را تعطیل کرد. همچنین نمی‌توان جلوی جریان آزاد اطلاعات را در این شیوه دریافت و استفاده از اینترنت محدود کرد. بدین‌شکل، استارلینک برای حاکمان ایران، زنگ خطر است.
ائتلاف برای آینده اینترنت
بااین‌حال، کنار گذاشتن این فن‌آوری، کنار گذاشتن ایران از آینده اینترنت است. شاید برای همین گزارش مرکز پژوهشها در «ضرورت مواجهه فعالانه جمهوری اسلامی ایران برای بهره‌مندی از مزایای این پدیده فن‌آورانه در قالب چهار راهبرد کلی زیر، پیشنهاد می‌شود…» چهار پیشنهاد ساده‌اند: شرکت‌های «متعهد» را برای آوردن این فن‌آوری به ایران پیدا کنند. با کمک دیپلماسی، «ائتلاف دو یا چند جانبه برای توسعه و مشارکت در تکمیل این فن‌آوری» ممکن شود، و همزمان با ممنوعیت استارلینک، «موانع ساختاری در جهت تقویت مزیت رقابتی اتصال زمینی» رفع شوند. برای ممنوعیت هم این گزارش به دنبال راهکار است و نوشته است:
راهکارهای سلبی از جمله جرم‌انگاری خرید و فروش و بهره‌برداری از تجهیزات و اشتراک بدون مجوز، اقامه دعوی علیه شرکت ارائه دهنده خدمت فاقد مجوز به دلیل تداخل بسامد (فرکانسی) با خدمات ماهواره‌ای شرکت‌های دارای قرارداد با ایران یا خدمات رادیویی کشور. (صفحه شش گزارش مرکز پژوهشها)
در صفحه بعدی گزارش مرکز پژوهشها، چند دعوای حقوقی هم علیه استارلینک پیش‌بینی شده است:
- اقامه دعوی به دلیل نقض حقوق سرزمینی ایران
- اقامه دعوی به دلیل تداخل بسامدی (فرکانسی) با خدمات ماهواره‌ای شرکت‌های داری قرارداد با ایران
- اقامه دعوی به دلیل تداخل بسامدی (فرکانسی) با خدمات رادیویی زمینی داخل کشور
مدل‌های روسی و چینی برای آینده فضای مجازی ایران
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس تلاش می‌کند تا در بین خطوط بنویسد «اینترنت مدل غربی بد است، اینترنت شرقی خوب است». در پایان این گزارش و در بخش جمع‌بندی در صفحه ۲۷، اشاره به «کنسرسیوم‌هایی با کشورهای همسو» می‌شود. گفته می‌شود این کنسرسیوم‌ها «موجب خواهند شد تا کشور از رقابت فن‌آوری جهانی جا نماند». بلافاصله هم از مثال چین و سپس روسیه صحبت می‌شود.
هر دو کشور، فعالانه فضای مجازی شهروندان خودشان را کنترل می‌کنند و در مدل چینی، هوش مصنوعی حتی عکس‌های خصوصی درون چت‌های خصوصی را هم می‌گردد تا اگر موردی خلاف خواسته‌های حزب حاکم پیدا کرد، فرد را بلافاصله مجازات کند. حتی اگر خود فرد نداند چه اشتباهی کرده است.
البته نمی‌توان اینترنت سه کشور را با هم یکسان دانست. ایران مانند روسیه، ابتدا به اینترنت آزاد وصل شده است اما در چین، اینترنت حکومتی همیشه راه‌حل اولیه حکومت برای نظارت عمومی بر مردم بوده است. روسیه حالا در تلاش است تا مانند ایران، از اینترنت جهانی بهره‌مند باشد اما حقوق مردم، از جمله دسترسی آنان به جریان آزاد اطلاعات را مسدود کند.
بااین‌وجود، فن‌آوری سریع‌تر از استبدادطلبی حرکت می‌کند. همان‌طور که این کشورها، در موضوع اینترنت فعلی دچار مشکل برای سرکوب دسترسی مردم به فضای مجازی هستند، حالا رودرروی چندین برنامه مفصل قرار گرفته‌اند که هر کدام می‌خواهند به شیوه‌ای متمایز و بهتر از دیگری، آینده اینترنت را در دست داشته باشند. خواه این آینده در دست استارلینک باشد یا آمازون یا ترکیبی از هر دو یا هیچ‌کدام، همان‌طور که گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید، گام نخست با بهبود کیفیت اینترنت فعلی شروع می‌شود. چون جنس خراب را کسی نمی‌خواهد وقتی بهترش در دسترس است.