خبرگزاری بلومبرگ روز پنج‌شنبه ۱۴ سپتامبر/ ۲۳ شهریور به نقل از «افراد آگاه» نوشت ایالات متحده آمریکا و ایران قرار است تا اوایل روز دوشنبه توافق تبادل زندانیان را نهایی کنند.
بلومبرگ نوشته است که این مبادله که در ازای آزادسازی ۶ میلیارد از دارایی‌های جمهوری اسلامی در کره‌جنوبی و انتقال آن به قطر نهایی می‌شود قرار است «به عنوان اولین گام به سوی مذاکرات تازه برای اعمال مجدد محدودیت‌ها بر برنامه هسته‌ای ایران» باشد.
بلومبرگ نوشته است که تاریخ دقیق مبادله هنوز تعیین نشده است، اما احتمالاً در ۱۸ سپتامبر/ ۲۷ شهریور، یک روز قبل از برگزاری نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک خواهد بود.
این توافق دست‌کم در بخش آزادسازی دارایی‌های جمهوری اسلامی در درون آمریکا با انتقاد گسترده از جو بایدن، رئیس جمهوری این کشور همراه بود. مخالفان عمدتاً جمهوری‌خواه می‌گویند که این رویه به مثابه «تشویق به گروگان‌گیری بیشتر» است و نباید هیچ معامله‌ای با رژیم جمهوری اسلامی انجام شود.
آدرین واتسون، سخنگوی شورای امنیت ملی در بیانیه‌ای گفت: «همان‌طور که از ابتدا گفته‌ایم، آنچه در اینجا دنبال می‌شود، ترتیبی است که به موجب آن ما آزادی پنج آمریکایی را که به ناحق بازداشت شده‌اند، تضمین می‌کنیم. این یک فرآیند حساس و در حال انجام است.»
موضوع دوم مورد انتقاد این است که جمهوری اسلامی از وجوه آزاد شده برای «حملات تروریستی»، «دخالت در منطقه» و «ضربه زدن به منافع ایالات متحده» استفاده خواهد کرد. دولت بایدن می‌گوید ایران دسترسی مستقیم به این وجوه ندارد و با نظارت وزارت خزانه‌داری آمریکا بر حسابی که در قطر گشوده شده است، صرفاً برای خرید کالاهای بشردوستانه مجوز خواهد داشت.
در مقابل ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران روز سه‌شنبه ۱۲ سپتامبر/ ۲۱ شهریور در مصاحبه با شبکه ان‌بی‌سی این ادعا را رد کرد و گفت که ایران پول‌های آزاد‌شده را صرف «هر موضوعی که صلاح ببیند» خواهد کرد.
آمریکا در مقابل ادعای مقام‌های جمهوری اسلامی را رد کرده و گفته است که فرآیند دقیقی برای نحوه هزینه‌کرد این وجوه برقرار خواهد شد.
به عنوان بخشی از توافق معلق مبادله پنج شهروند آمریکایی تحت بازداشت در ایران با پنج ایرانی در بازداشت ایالات متحده، آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا روز دوشنبه به کنگره این کشور از معافیتی خبر داد که به بانک‌های آلمان، ایرلند، قطر، کره جنوبی و سوئیس اطمینان می‌دهد که می‌توانند ۶ میلیارد دلار آزاد‌شده از کره جنوبی را بدون ترس از نقض تحریم‌های آمریکا به قطر انتقال دهند.
مقام‌های دولت بایدن نیز انتقادات از این توافق را نادرست می‌دانند. یکی از افراد آشنا به این موضوع در دولت کنونی آمریکا به بلومبرگ گفت که این ۶ میلیارد دلار درآمدی بود که ایران در دولت ترامپ به دست آورد، زمانی که ایالات متحده معافیت‌هایی را به کشورهایی از جمله چین، هند، ژاپن و ترکیه و سایر کشورها اعطا کرد تا به خرید نفت ایران بدون جریمه ادامه دهند.
ایالات متحده امیدوار است که مبادله زندانیان راه را برای دیپلماسی گسترده‌تر با هدف اعمال محدودیت بر برنامه‌های هسته‌ای ایران باز کند.
همزمان مقام‌های مختلف در ایالات متحده اذعان می‌کنند که احیای برجامی که محدودیت‌هایی را برای غنی‌سازی اورانیوم تهران تعیین می‌کرد و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا در سال ۲۰۱۸ آن را رها کرد، از نظر سیاسی دیگر امکان‌پذیر نیست.
چه کسانی آزاد می‌شوند؟
در بخش مربوط به فهرست زندانیان مورد مذاکره جمهوری اسلامی، قرار است ۵ نفری آزاد شوند که چهار نفر آن‌ها به نقض تحریم‌ها متهم بودند و البته مشخص شده دست‌کم یکی از آن‌ها قید رفتن به ایران را زده و در آمریکا می‌ماند.
این افراد شامل کامبیز عطار کاشانی شهروند دوتابعیتی ایرانی-آمریکایی است که طبق گزارش‌ها در ماه فوریه به اتهام ارسال تجهیزات الکترونیکی و فناوری به ایران، از جمله بانک مرکزی ایران، با استفاده از شرکت‌های پیشرو در امارات متحده عربی به ۳۰ ماه زندان محکوم شد.
نفر دوم مهرداد انصاری، شهروند ایرانی مقیم امارات متحده عربی و آلمان است که گفته می‌شود در سپتامبر ۲۰۲۱ به اتهام نقش داشتن در طرحی برای به دست آوردن اقلام حساس دو منظوره برای ایران و نقض تحریم تجاری ایران، به حدود پنج سال زندان محکوم شده است.
نفر سوم رضا سرهنگ پور کفرانی، یک تبعه ایرانی مقیم مونترال است که در ژوئیه ۲۰۲۱ به صدور غیرقانونی تجهیزات آزمایشگاهی به ایران متهم شد.
نفر چهارم امین حسن زاده نام دارد. او تبعه ایرانی و مقیم دائم ایالات متحده ساکن میشیگان است. طبق گزارش‌ها دادستان‌های فدرال او را در دسامبر ۲۰۲۰ به سرقت اطلاعات محرمانه از کارفرمای خود و ارسال آن برای برادرش در ایران، که با او در ارتباط بود، متهم کردند.
نفر پنجم هم کاوه لطف الله افراسیابی، دانشمند علوم سیاسی و نویسنده مقیم بوستون است که در ژانویه ۲۰۲۱ به نقض قانونی متهم شد که به موجب آن افرادی که به عنوان عوامل دولت‌های خارجی در ایالات متحده فعالیت می‌کنند، باید در دولت ایالات متحده ثبت نام کنند.
طبق اسناد دادگاه، افراسیابی حداقل از سال ۲۰۰۷ مخفیانه از سوی نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد حقوق دریافت می کرد و در این مدت دادستان‌ها گفتند که او با یکی از نمایندگان کنگره آمریکا و وزارت امور خارجه لابی کرده است.
در بخش مربوط به فهرست زندانیان مورد مذاکره آمریکا هم پنج زندانی آزاد خواهند شد و بلافاصله خاک ایران را ترک می‌کنند. این پنج زندانی هم‌اکنون در هتلی در تهران نگهداری می‌شوند.
سیامک نمازی، مراد طاهباز و عماد شرقی، دارای تابعیت دوگانه ایرانی-آمریکایی سه تن از این افراد هستند. دو نفر دیگر به دلایل شخصی، خواسته‌اند که ناشناس بمانند.