براساس گزارش سالانه‌ای که «ائتلاف مهمات خوشه‌ای»، نهادی متشکل از سازمان‌های غیردولتی که از ممنوعیت این سلاح پشتیبانی می‌کنند منتشر کرده است، استفاده گسترده روسیه از بمب‌های خوشه‌ای در تهاجم به اوکراین و استفاده از این سلاح ویرانگر توسط نیروهای اوکراینی موجب شد تا سال ۲۰۲۲ به مرگبارترین سال بمب‌های خوشه‌ای تبدیل شود. گزارش فوق سه‌شنبه ۱۴ شهریور / ۵ سپتامبر منتشر شده است.
در عین‌حال، در سوریه و سایر کشورهای جنگ‌زده خاورمیانه به‌رغم کاهش درگیری‌های نظامی فعال، بقایای مواد منفجره همچنان هر ساله ده‌ها نفر را می‌کُشند یا دچار معلولیت می‌کنند.
از زمانی که ایالات متحده آمریکا در ماه ژوئیه اعلام کرد که بمب‌های خوشه‌ای در اختیار اوکراین قرار می‌دهد تا از آن‌ها علیه روسیه استفاده کند، خطر درازمدت استفاده از این تسلیحات، غیرنظامیان را حتی تا دهه‌ها پس از پایان جنگ تهدید می‌کند.
مهمات خوشه‌ای به انواع مواد منفجره‌ای گفته می‌شود که هنگام انفجار به صدها بمب کوچک تبدیل و در منطقه وسیعی پراکنده می‌شوند. بسیاری از قطعات بمب‌های خوشه‌ای بلافاصله پس از پرتاب منفجر نمی‌شوند و ممکن است سال‌ها عمل‌نکرده باقی بمانند که پیدا کردن و خنثی‌سازی آن‌ها کار بسیار دشواری است. از این رو بمب‌های خوشه‌ای خطرات جدی‌تر را متوجه جان شهروندان می‌کنند چرا که پس از پایان درگیری‌ها همچنان امکان کشته و معلول‌شدن غیرنظامیان بر اثر انفجار این بمب‌های کوچک وجود دارد. افزون بر این بمب‌های خوشه‌ای منطقه‌ای وسیع‌تر از یک هدف کوچک را پوشش می‌دهند.
گروه‌های حقوق بشری می‌گویند استفاده از بمب‌های خوشه‌ای در مناطق پرجمعیت نقض قوانین بشردوستانه بین‌المللی است زیرا سبب تخریب بی‌رویه و غیرمنظم می‌شود.
بر اساس داده‌های «ائتلاف مهمات خوشه‌ای»، سال ۲۰۲۲ در سوریه ۱۵ نفر بر اثر حملات بمب‌های خوشه‌ای یا بقایای آن‌ها کشته و ۷۵ نفر زخمی شدند. عراق که در سال گذشته هیچ حمله جدیدی با بمب خوشه‌ای از آن گزارش نشده بود، شاهد کشته شدن ۱۵ نفر و زخمی شدن ۲۵ نفر بود. در یمن که هیچ حمله جدیدی گزارش نشده است، بر اثر باقی‌مانده این مواد منفجره پنج نفر کشته و ۹۰ نفر زخمی شدند.
تسلیحاتی که مرگ می‌پراکنند
اکثر قربانیان بمب‌های خوشه‌ای در سراسر جهان کودکان اند. از آن‌جایی که برخی از انواع این بمب‌ها شبیه توپ‌های فلزی‌اند، کودکان اغلب آن‌ها را برمی‌دارند و بدون آن‌که بدانند چه هستند، با آن‌ها بازی می‌کنند.
آسوشیتدپرس از دو قربانی باقی‌مانده بمب‌های خوشه‌ای در سوریه به نام‌های روا الحسن ۱۲ ساله و خواهر ۱۰ ساله‌اش دعا گزارش داده است. خانواده آن‌ها از زمان آواره شدن از زادگاه خود در اردوگاهی در نزدیکی روستای عین شیب در استان ادلب واقع در شمال سوریه که تحت کنترل نیروهای مخالف حکومت است، زندگی می‌کنند.
منطقه‌ای که آن‌ها در ادلب در آن زندگی می‌کنند بارها مورد حملات هوایی قرار گرفته است، اما خانواده از این حملات آسیب ندیدند.
به‌گفته وفا، مادر دو دختر در ماه رمضان سال گذشته هنگامی که دخترها از مدرسه به خانه برمی‌گشتند، یک بمب منفجر نشده را برداشتند زیرا فکر می‌کردند که تکه آهن قراضه‌ای است که می‌توانند آن را بفروشند. بر اثر انفجار این بمب روا یک چشم و دعا یک دست خود را از دست داد.
پدر این دو دختر نیز هشت ماه پیش از آن، هنگام جمع‌آوری هیزم روی باقی‌مانده‌ای از بمب‌های خوشه‌ای پا گذاشت و کشته شد.
حاتم الحسن، عموی آن‌ها اکنون از دو دختر و مادرشان مراقبت می‌کند. او گفت دخترها پس از این دو حادثه دلخراش «از نظر روحی در وضعیت بدی قرار دارند». به‌گفته حاتم الحسن، آن‌ها در داشتن تمرکز مشکل دارند و روا اغلب از مدرسه فرار می‌کند و کودکان دیگر را هم کتک می‌زند. او گفت: «ما می‌ترسیم و اکنون دیگر به آن‌ها اجازه نمی‌دهیم بیرون بازی کنند.»
در نزدیکی روستای رام حمدان ادلب، علی المنصور ۴۳ ساله در یکی از روزهای سال ۲۰۱۹ با پسر پنج ساله خود در حال نگهداری از گوسفندان بود که کودک یک شی فلزی شبیه اسباب‌بازی را به او می‌دهد و از او می‌خواهد که آن را از هم جدا کند. المنصور گفت: «من سعی کردم آن را از هم باز کنم اما نشد، بنابراین با سنگ به آن زدم و بمب روی من منفجر شد.» او چشم و دستش را از دست داد. اکنون خانواده او بدون نان‌آور با کمک‌های اقوام و نزدیکانشان زندگی می‌کنند.
لورن پرسی، یکی از نویسندگان گزارش سالانه «ائتلاف مهمات خوشه‌ای» گفت بازمانده مهمات پراکنده اغلب برای چوپان‌ها و کسانی که فلزات اسقاط شده را جمع‌آوری می‌کنند، منبع امرار معاش پس از جنگ است. او گفت تلاش‌ها برای پاکسازی مواد منفجره به دلیل کمبود بودجه و تدارکات مقابله با مجموعه عواملی که مناطق مختلف سوریه را کنترل می‌کنند، با مشکل همراه است.
حدود ۱۲۴ کشور به کنوانسیون سازمان ملل متحد برای ممنوعیت استفاده از بمب‌های خوشه‌ای پیوسته‌اند. ایالات متحده آمریکا، روسیه، اوکراین و سوریه از جمله این کشورها هستند.
مرگ‌‌ومیر و جراحات ناشی از بقایای مهمات خوشه‌ای برای دهه‌ها پس از پایان جنگ‌ها ادامه داشته است؛ از جمله در لائوس، جایی که مردم هنوز هم هر سال بر اثر انفجار باقی‌مانده میلیون‌ها بمب خوشه‌ای آمریکا در دوران جنگ ویتنام جان خود را از دست می‌دهند.
الکس هینیکر، کارشناس مستقل انجمن تجارت تسلیحات، گفت پیش از آن‌که قیام سال ۲۰۱۱ به جنگ داخلی در سوریه تبدیل شود، تلفات در سراسر جهان کاهش یافته بود. او گفت: «بقایای بمب‌ها در حال پاکسازی بودند، ذخایر نیز در حال نابودی بودند، اما در سال ۲۰۱۲ زمانی که دولت سوریه و متحدش روسیه شروع به استفاده از بمب‌های خوشه‌ای علیه مخالفان در سوریه کردند، «این روند به‌شدت شروع به معکوس شدن کرد».
وقنی جنگ در سوریه آرام گرفت، این ارقام نیز کاهش یافتند اگرچه دست‌کم یک حمله جدید با بمب خوشه‌ای در نوامبر ۲۰۲۲ در سوریه گزارش شد. با این حال، با آغاز جنگ در اوکراین به‌سرعت ارقام دوباره افزایش یافتند.
مقام‌های ایالات متحده از تصمیم خود برای در اختیار قرار دادن بمب‌های خوشه‌ای به اوکراین به‌عنوان اقدامی در جهت حفظ تعادل در مقابل یک حریف قوی‌تر دفاع و تأکید کردهاند که اقداماتی را برای کاهش آسیب به غیرنظامیان انجام خواهند داد. این شامل ارسال نمونه‌ای از این بمب‌ها می‌شود که گلوله‌های منفجرنشده کمتری از خود باقی می‌گذارند.
هینیکر گفت او و دیگرانی که تأثیرات مهمات خوشه‌ای را دنبال می‌کنند «از این واقعیت که ایالات متحده سلاح‌های کاملاً قدیمی را در اختیار می‌گذارد که اکثریت جهان آن‌ها را ممنوع کردهاند، حیرت‌زده هستند؛ زیرا این سلاح‌ها در مقیاس نامنتاسب غیرنظامیان را می‌کشد».
او گفت «سخت‌ترین و پرهزینه‌ترین» بخش مقابله با این سلاح‌ها، پاکسازی پس از بمباران است.
بر اساس اطلاعات «ائتلاف مهمات خوشه‌ای»، سال گذشته در مجموع یک‌هزار و ۱۷۲ نفر بر اثر بمب‌های خوشه‌ای در سراسر جهان کشته یا زخمی شدند. این بالاترین شمار قربانیان از زمان آغاز آمارگیری در سال ۲۰۱۰ است.