“سعید” کارگاه نجاری دارد. او از قطعی‌های مکرر برق گلایه می‌کند و درمورد دلیل اعلام دو روز تعطیلی مردادماه سال‌جاری به گزارشگر رادیو زمانه می‌گوید:

قبلاً وقتی خاموشی برق داشتیم، اعلام می‌کردند. ما هم مغازه را باز نمی‌کردیم، یا حداقل به مشتری‌ها قول نمی‌دادیم. ولی الان وسط کار، گاه و بی‌گاه برق‌ها را قطع می‌کنند. دو هفته پیش مغازه بغلی‌ام به خاطر همین خاموشی‌های نگهانی یکی از دستگاه‌هاش سوخت و به کل از کار افتاد. ما که مجبوریم قطعی‌ها را تحمل کنیم، ولی حداقل اولش به کارگاه‌ها اطلاع دهند که این طوری ضرر نکنند. به خاطر همین خاموشی‌ها بعضی‌ روزها نمی‌توانیم حتی سه ساعت هم کار کنیم. این دو روز مرداد را هم بخاطر کمبود برق تعطیل کرده بودند. هر روز با یک برنامه‌ و تهدید می‌خواهند مصرف برق را پایین بیاورند. اصلاً تو این دو روز تعطیلی هوا کاملاً معمولی بود و ربطی به گرمای هوا نداشت. بخاطر کمبود برق تعطیل کردند.

سوءمدیریت‌ها همراه با بحران‌ تولید و توزیع منابع انرژی در جمهوری اسلامی، شهروندان را با مشکلات زیادی روبرو کرده است. سال‌های متمادی است که کارشناسان حوزه انرژی از بحران انرژی‌های طبیعی به دلیل آنچه سوءمدیریت‌ در ایران خوانده می‌شود، هشدار می‌دهند، اما به نظر نمی‌رسد مسئولان نظام ولایی اراده‌ای برای برون رفت از آن داشته باشند.

دولت جمهوری اسلامی در روزهای ۱۱ و ۱۲ مرداد به بهانه «حفظ سلامت شهروندان» و به دلیل «گرمای بی‌سابقه هوا» تعطیلی سراسری اعلام کرد. احمد وحیدی، وزیر کشور در این باره گفت:

در صورتی که وزارت بهداشت تشخیص بدهد که گرمای هوا سلامت مردم را به خطر می‌اندازد ممکن است باز هم تعطیلی رخ بدهد اما امیدواریم نیازی به تعطیلی کشور وجود نداشته باشد.

اما اعتقاد عمومی بر این است که کارنامه جمهوری اسلامی در این چهار دهه نشان داده آنچه برای حاکم ایران اهمیت نداشته «حفظ سلامت شهروندان» بوده است. در این رابطه در شبکه‌های اجتماعی به مواردی چون کشتار مردم در جریان اعتراضات- بخصوص ۱۳۹۸ و ۱۴۰۱- جلوگیری از ورود واکسن کرونا توسط حکومت، پیشگیری نکردن از آلودگی هوا و همچنین ناکارآمدی در حل بحران کمبود آب، وجود ریزگردها و وضعیت اقتصادی مردم اشاره می‌کنند.

یکی از شهروندان در مورد ادعای سخنگوی دولت مبنی بر اعلام تعطیلی برای حفظ سلامت شهروندان به گزارشگر رادیو زمانه می‌گوید: «غیرممکن است مسولین رژیم جمهوری اسلامی به فکر سلامت یا رفاه مردم باشند. حتماً یک جای کار ایراد پیدا کرده که تعطیل کرده بودند. خدا می‌داند چه در سر دارند.»

کمبود برق

بنا به آمارهای رسمی، تولید و مصرف برق در ایران از تراز مناسبی برخوردار نیست. به گفته وزارت نیرو، ناترازی مصرف برق در اوج ساعات مصرف، ۱۵ هزار مگاوات برآورد شده است، اما برخی تولیدکنندگان، کمبود برق را بیش از ۲۰ هزار مگاوات تخمین می‌زنند. بر اساس جزئیات آمار وزارت نیرو (تا پایان فروردین ۱۴۰۲)، برق خانگی ۳۱,۷ درصد، صنایع ۳۶,۲ درصد، بخش کشاورزی ۱۶,۳ درصد، روشنایی معابر ۱,۹ درصد و حدوداً ۱۴ درصد تحت عنوان برق عمومی و سایر مصارف (همچون مساجد، اماکن مذهبی، تبلیغات و…) مصرف می‌شود. در برخی از گزارش‌های متفاوت به هدررفت ۱۰ الی ۱۳ درصدی برق تولیدی به دلیل تجهیزات معیوب و شبکه فرسوده انتقال و توزیع نیز اشاره شده است.

گزارش‌ها می‌گویند از سال ۱۳۹۹ واردات برق به ایران حدوداً دو برابر افزایش یافته است. کشور برای جبران کمبود برق، سالانه نیاز به راه‌اندازی ۵ هزار مگاوات نیروگاه‌های برق جدید دارد. با توجه به آمارهای وزارت نیرو در ۱۴۰۰، حدوداً ۹۷ درصد از میزان برق تولیدی مربوط به نیروگاه‌های حرارتی و سوخت‌های فسیلی بوده و تنها سه درصد آن از ظرفیت‌های جدید تولید مربوط به انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر استفاده می‌شود.

مطابق قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه که اجرای آن تا پایان سال ۱۴۰۰ بود، دولت می‌بایست ظرفیت تولید برق با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر را به ۵ هزار مگاوات افزایش دهد، اما هم اکنون براساس آمار رسمی سازمان ساتبا (زیر نظر وزارت نیرو) تنها حدود ۹۰۴ مگاوات از ۸۵ هزار مگاوات ظرفیت نصب شده تولید برق در ایران، مربوط به انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری از آن است، یعنی تنها ۱,۰۶ درصد از برق تولیدی کشور با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر تامین می‌شود. این درحالی ست که بسیاری از کشور‌های همسایه ایران تا سال ۲۰۳۰ بین ۲۰ تا ۳۰ درصد از برق تولیدی خود را با توسعه استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر تامین خواهند کرد.

پیشتر علی اکبر محرابیان، وزیر نیرو وعده داده بود تا پایان دولت سیزدهم (شهریور ۱۴۰۴) حداقل ۱۰ هزار مگاوات به ظرفت تولید برق با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران اضافه خواهد شد و عملاً سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید برق را به بیش از ۱۰ درصد خواهند رساند. استفاده از انرژی‌های تجدید‌پذیر در حالی در ایران مطرح می‌شود که به دلیل نبود زیرساخت‌های مناسب، عدم وجود سرمایه‌گذاری‌های خارجی و ناکارمدی دولت از تولید و بهره‌برداری از ذخایر سوخت‌های فسیلی بخصوص گاز و کمبود منابع آبی، نیروگاه‌های حرارتی با بحران چشمگیری روبرو هستند. این درحالی ست که ایران به عنوان دومین دارنده ذخایر شناخته شده گاز جهان، برای تامین نیاز داخلی با چالش‌های فراوانی روبروست.

موج سرمای زمستان در ۱۴۰۱ و کمبود گاز در کشور، بسیاری از دانشگاه‌ها، مدارس، ادارات، سازمان‌ها و شهرک‌های صنعتی در شهرهای مختلف را مجبور به پایین آوردن ساعات کاری یا تعطیلی کرد. بحران گاز در زمستان گذشته، باعث توقف خط انتقال گاز به صنایع پتروشیمی، فولاد، سیمان و نیروگاه‌های برقی نیز شد. همچنین به گزارش رسانه‌های داخلی، جریان گازِ بیش از ۸۴۰ سازمان و نهاد دولتی و عمومی در پی اخطارهای صادرشده قطع شدند. بنا به گزارش‌ها، در زمستان ۱۴۰۱ بیشتر نیروگاه‌های برق برای صرفه‌جویی در مصرف گاز، از سوخت مازوت استفاده می‌کردند که موجب افزایش چشمگیر آلودگی هوا در شهرهای بزرگ می‌شد.

در رابطه با دلیل اعلام تعطیلی سراسری در ۱۱ و ۱۲ مردادماه، پرویز غیاث‌الدین، دبیر اسبق سندیکای صنعت برق در گفت‌وگو با شبکه شرق اظهار داشته است:

چیزی پشت پرده نیست و کاملاً عیان است که این تعطیلی‌ها به دلیل کمبود برق اتفاق افتاده‌ و حتی تغییر ندادن ساعت در سال جاری نیز در راستای مدیریت مصرف برق بود.

 به گفته غیاث‌الدین، سال‌های گذشته در صنعت برق کشور سرمایه‌گذاری نشده و تامین آن تنها از طریق «مدیریت مصرف، خاموش کردن شهرک‌های صنعتی، کارخانه‌ها، تعطیلی ادارات از ساعت یک بعدازظهر به بعد یا خاموش کردن چراغ‌های بزرگراه‌ها در شب» صورت گرفته است.

همچنین ساعاتی پس از اعلام تعطیلی سراسری از سوی دولت، روزنامه (پیام ما) به نقل از یک منبع نزدیک به وزارت نیرو نوشت: «شدت گرمای هوا و افزایش مصرف برق در روزهای گذشته باعث شده تا نیروگاه‌های برق‌آبی سدهای کارون سه و چهار بیش از ظرفیت عرفی برق تولید کنند.» به گفته این منبع، این نیروگاه‌ها گاهی بیش از ۲۰ ساعت در شبانه‌روز برق تولید کرده‌اند و «با افت منابع آبی روبه‌رو شده‌اند» به همین دلیل این دو نیروگاه «فعلاً از مدار تولید خارج شده‌اند».

رکودهای پیاپی اقتصادی

به دلیل کمبود برق بخش عمده‌ای از اقتصاد ایران با چالش بالای روبروست. به گزارش روزنامه شرق، ایران از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲، در فهرست انجمن جهانی فولاد، دهمین تولیدکننده بزرگ فولاد جهان محسوب می‌شد و در دو ‌ماهه نخست سال ۲۰۲۳ بالاتر از کشور ترکیه جایگاه نهمین تولیدکننده بزرگ فولاد را در جهان داشته، اما اکنون از فهرست ۱۰ تولیدکننده بزرگ فولاد جهان حذف شده است.

فارغ از اختلاس و تخلفات مالی که در صنعت فولاد ایران وجود دارد (تابستان ۱۴۰۱ هیات تحقیق و تفحص مجلس با ارائه گزارشی تفصیلی تنها در یک مورد از ۹۲ هزار میلیارد تومان تخلف مالی در شرکت فولاد مبارکه پرده برداشت)، عدم تامین برق و گاز کارخانه‌های تولیدی ضربه مهلکی به صنایعی چون فولاد وارد کرده‌ است.

در این رابطه رضا شهرستانی، عضو هیئت مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در گفت‌وگو با خبرگزاری دنیای معدن اظهار داشته:

قطعی برق صنایع در سال جاری باعث می‌شود تولید سه میلیون تن، یعنی یک سوم تولید تابستان فولاد را بخاطر کمبود برق از دست بدهیم که به معنی کاهش حدود ۱,۵ میلیارد دلاری صادرات است.

همراه با خاموشی‌های مکرر، رسانه‌های داخلی از اخطار قطعی برق به مشترکان خانگی، ادارات و سازمان‌ها خبر می‌دهند. به گزارش شبکه شرق، مدیرعامل شرکت توزیع نیروی برق استان تهران روز جمعه (۲۰ مرداد) از صدور اخطار قطع برق برای ۱۴ هزار مشترک پُرمصرف شهرستان‌های این استان خبر داد. پیشتر نیز خبرگزاری ایرنا، از قطعی ۱۰۲ اداره دولتی و دستگاه اجرایی استان کرمانشاه، ۷۶ اداره و یک مجتمع تجاری در ارومیه و ۶۸ مشترک اداری پرمصرف استان مازنداران به دلیل عدم توجه به اخطارها در مردادماه گزارش داده بود. همچین گزارشات حاکی از آن که از ابتدای خرداد سال جاری تا هفته اول مردادماه بیش از ۴۰۰ دستگاه اداری پرمصرف در شهر تهران مشمول قطع برق شده‌اند.

در رابطه با تعطیلی دو روزه ۱۱ و ۱۲ مردادماه، روزنامه اعتماد با احتساب ۳۴۴۸ هزار میلیارد تومان تولید ناخالص داخلی در تابستان سال گذشته، تخمین زده است:

اگر به اندازه تورم امسال همین رقم را در نظر بگیریم که بالاتر برود، عدد ۴۸۰۷ هزار میلیارد تومان به دست می‌آید. یعنی روزانه ۵۱۷۰۰ میلیارد تومان. به عبارتی در همین دو روز احتمال اینکه اقتصاد ایران بیش از ۱۰۰ هزار میلیارد تومان زیان دیده باشد؛ زیاد است.

یکی از شهروندان ایرانی در مورد ادعای سخنگوی دولت مبنی بر اعلام تعطیلی برای حفظ سلامت شهروندان به گزارشگر رادیو زمانه می‌گوید: «غیرممکن است مسولین رژیم جمهوری اسلامی به فکر سلامت یا رفاه مردم باشند. حتماً یک جای کار ایراد پیدا کرده که تعطیل کرده بودند. خدا می‌داند چه در سر دارند.»

یکی دیگر از شهروندان در این زمینه می‌گوید:

آنها اگر به فکر مردم بودند وضعیت اقتصادی را درست می‌کردند یا حداقل مردم را وسط خیابان با گلوله نمی‌زدند. با وجود این همه سال جنایت و تبعیض و شکنجه چطور میشه باور کرد برای حفظ سلامت ما تعطیل کردند! با این تعطیلی ناگهانی هزاران کسب و کار دچار مشکل و کمی درآمد شدند، آنها چی؟ این کاسب‌ها شهروند حساب نمی‌شوند؟! مشکل از برق و گاز است. نمی‌توانند برق و گاز مردم را تامین کنند، به هر بهانه‌ای تعطیل می‌کنند یا مثلاً ساعات کار را پایین می‌آورند. من هر ماه چندین پیامک تبلیغی و هشداری برای کنترل مصرف برق برایم می‌آید. اصلاً هم معلوم نیست چرا. هر سال تو تابستان به اندازه همین تابستان مصرف داشتم ولی امسال راه به راه هشدار می‌فرستند. مملکت رو هواست. معلوم نیست چه کار می‌کنند.

مسئولان جمهوری اسلامی درحالی افزایش بی‌سابقه گرمای هوای ۴۰ درجه و حفظ سلامت شهروندان را برای دو روز تعطیلی بهانه کرده بودند که به گزارش هواشناسی برخی استان‌ها، همچون اردبیل، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، همدان، کرمان، استان‌های شمالی و برخی کلانشهرها دمای هوا به زیر چهل درجه می‌رسید.

در همین زمینه