دانشگاه (کالج) پلی‌تکنیک آلابوگا که دانشجویانش را در پروژه مونتاژ دستی قطعات پهپاد به‌کار می‌گیرد، در مجاورت یک منطقه‌ صنعتی در حدود ۹۰۰ کیلومتری شرق مسکو قرار دارد. بعضی از این دانشجویان ۱۵ سال دارند و طبق گزارش رسانه‌های مستقل Protokol و Razvorot در شرایط کاری طاقت‌فرسا با ساعت‌های کار طولانی، بدون استراحت یا وعده‌های غذایی مناسب کار می‌کنند.

سال گذشته گزارش‌هایی منتشر شد از این‌که حکومت جمهوری اسلامی پهپادهای انتحاری شاهد (شاهد ۱۳۶) را در اختیار روسیه قرار داده است. مقام‌های ایران ابتدا این گزارش‌ها را تکذیب کردند. کمی بعد ادعا کردند که این معامله قبل از حمله روسیه به اوکراین انجام شده و از این‌که روسیه می‌خواهد از این تسلیحات در جنگ استفاده کند خبر نداشته‌اند. مقام‌های اطلاعاتی ایالات متحده آمریکا اما ماه‌ها درباره تحویل این پهپادها به روسیه و تعمیق همکاری بین تهران و مسکو هشدار دادند. ایالات متحده همچنین اعلام کرد جمهوری اسلامی یک کارخانه تولید پهپاد ایرانی در داخل روسیه راه‌اندازی می‌کند.

کاخ سفید می‌گوید روسیه صدها پهپاد ایرانی برای حمله به اوکراین دریافت کرده است

در ادامه، وال استریت ژورنال گزارشی را منتشر کرد از بازدید یک هیئت ایرانی از یلابوگا در تاتارستان و احتمالاً ساخت کارخانه‌ای در منطقه ویژه اقتصادی آلابوگا نزدیک به دانشگاه پلی تکنیک آلابوگا. مقام‌های ایالات متحده هم در آوریل تصاویر ماهواره‌ای کارخانه در حال ساخت را منتشر کردند.

واشنگتن پست در نوامبر ۲۰۲۲ به نقل از مقامات اطلاعاتی ایالات متحده که نامشان فاش نشد گزارش داد که مقام‌های جمهوری اسلامی امید داشتند که بتوانند از تحویل طرح‌ها و مواد موردنیاز برای ساخت پهپاد به روسیه به‌عنوان اهرم فشار در مذاکرات احیای برجام و لغو تحریم‌ها استفاده کنند.

روسیه خود مجموعه‌ای از پهپادهای غیر مسلح را در اختیار دارد که از آن‌ها عمدتاً برای نظارت و شناسایی توپخانه اوکراین استفاده می‌کند اما در ماه‌های گذشته و به‌ویژه پس از شروع ضدحمله ارتش اوکراین، به طور فزاینده‌ای به پهپادهای تهاجمی ساخت ایران متوسل شد؛‌ از جمله در حمله‌های هوایی به زیرساخت‌های آب و برق شهرها.

رویای ایلان ماسک شدن و بردگی در پروژه تسلیحاتی

«پروتکل» و «RZVRT» در گزارش تحقیقی خود فاش کردند که مسئولان دانشگاه (کالج) آلابوگا، دانشگاهی که با تبلیغات فراوان به‌عنوان یک موسسه فنی پیشرو در روسیه شهرت گرفته، دانش‌آموزانی که به آن‌ها وعده «ایلان ماسک شدن»، آموزش حرفه‌ای، فن‌آوری‌های جدید و پیشرفته، تضمین آینده شغلی و حقوق ماهیانه ۷۰هزار روبل داده شده را همانند برده در پروژه مونتاژ پهپادهای ساخت جمهوری اسلامی به‌ کار می‌گیرند.

این گزارش می‌گوید دانشگاه آلابوگا با تبلیغات متمرکز به‌ویژه پیش از حمله روسیه به اوکراین، دانش‌آموزان را از کشورهای مختلف جهان، به‌ویژه کشورهای آفریقایی و به‌خصوص دختران، به این دانشگاه جذب کرده و در این راه حتی اپلیکیشن‌های دوستیابی مانند تیندر را به‌کار گرفته است.

دانشگاه پلی تکنیک آلابوگا در واقع موسسه‌ای‌ست که بر روی کاغذ یک برنامه تخصصی را به دانشجویانی که در کالج پلی‌تکنیک «یلابوگا» ثبت نام کرده‌اند و به‌ دنبال ورود به صنایع پیشرفته‌اند ارائه می‌کند. از همان سال اول از نوجوانان ورودی جدید دعوت می‌شود در یک «برنامه دوگانه» که به آن‌ها امکان کار و تحصیل همزمان می‌دهد ثبت نام کنند. طبق گزارش‌ها مسئولان دانشگاه در قالب این برنامه دانشجویان را تحت فشار قرار داده و به سمت استثمارشدن در کارخانه تولید پهپاد ایرانی سوق داده‌اند.

«پروتکل» و «RZVRT» فاش کردند که در این دانشگاه غالباً برنامه تحصیلی در مغایرت با وظایف کاری چیده شده و با فشار یا تشویق برای اولویت قرار دادن کار، دانشجویان به جای رفتن به کلاس‌های درس به عنوان «کارگران غیرماهر» به‌کار گرفته شده‌اند.

بهره‌کشی از دانشجویان برای مونتاژ پهپاد ساخت ایران

طبق این گزارش اکثر برنامه‌های تحصیلی در دانشگاه پلی‌تکنیک مربوط به صنایع پیشرفته است. اما به خاطر کمبود پروژه‌، بخش اعظم ۱۰۰۰ دانشجوی محصل در آلابوگا به بخش‌های دیگری که با کمبود کارگر مواجه است فرستاده شده‌اند. بر پایه تحقیقات این دو رسانه در شرایط کنونی چندصد نفر از این دانشجویان در مجتمع «شاهد» حضور دارند. منابع آگاه به این رسانه‌ها گفته‌اند که دانشگاه نیروها و بودجه‌های خود را بر این پروژه متمرکز کرده و همه نیروها در حال انتقال به پروژه مونتاژ پهپادهای شاهدند. برخی از تولیدات دیگر به همین‌ خاطر متوقف یا حتی به‌طور کامل منحل شده‌اند؛ از جمله پروژه ساخت اتاق‌های پیش‌ساخته که قرار بود در توسعه زمین‌های اشغالی اوکراین استفاده شوند. بیشتر این دانشجویان را پسرهای ۱۵ تا ۱۷ سال تشکیل می‌دهند.

این روند در حال حاضر نیز ادامه دارد. به گفته یکی از دانشجویان در ماه ژوئیه ۱۵۰ دانشجوی سال‌های دوم و سوم هم به کار کردن روی مونتاژ پهپادهای شاهد مجبور شده‌اند که به‌شکل دستی انجام می‌شود و دانشجو را در معرض مواد شیمیایی خطرناک قرار می‌دهد.

دانشجویان گفته‌اند که علاوه بر شیفت‌های ۱۵ساعته، برای ساعات اضافه‌کاری پولی دریافت نمی‌کنند و گاهی اوقات مجبورند چندین روز بدون خواب و «عملاً بدون غذا» کار کنند. یکی از آنها در پاسخ به این سوال که چرا دانشجویان اعتراض نمی‌کنند گفته: «همه می‌ترسند. اصلاً نمیتوانم بگویم که رفتار مدیریت در این مورد چقدر ترسناک است.»

اواخر اسفندماه سال گذشته یک دانشجوی پلی‌تکنیک در خوابگاه دانشگاه خودکشی کرد. در سال ۲۰۲۱ هم دانش‌آموز دیگری در خانه به زندگی خود پایان داد. خانواده این دانشجو گفته‌اند که او از ترس اخراج – که پرداخت جریمه‌ای هنگفت تا ۴۲۰ هزار روبل به دانشگاه را به‌دنبال دارد – و برخورد مسئولان آلابوگا دست به خودکشی زده است.

کسانی که در مونتاژ پهپادها دخالت دارند با تهدید به اخراج، از صحبت در مورد کاری که انجام می‌دهند منع می‌شوند. به گفته یکی از دانشجویان در توافقنامه آموزشی، آن‌ها از افشای اطلاعات در مورد آلابوگا و مراحل آموزش منع شده‌اند و در صورت نقض این الزامات، دانشجو به پرداخت یک‌و‌نیم تا دو میلیون روبل مجبور خواهد بود.

هیچ‌کس از «قایق‌ها» حرفی نمی‌زند

یکی دیگر از دانشجویان به «پروتکل» و «RZVRT» گفته: «هیچ‌کس حرفی نمی‌زند و نخواهد زد. همین که من هم دارم با شما صحبت می‌کنم دارم ریسک می‌کنم. همه جا دوربین داریم و همه شنود می‌شوند. من نمی‌ترسم اما ناراحتم برای کسانی که با تبلیغات جذب اینجا و بعد ناامید می‌شوند».

به گفته دانشجویان، همه کسانی که در تولید «قایق‌ها» نقش دارند (اسمی که در منطقه ویژه اقتصادی به پهپادهای انتحاری/کامیکازه داده شده) تحت نظر سرویس امنیتی آلابوگا قرار دارند و تماس‌های تلفنی‌شان شنود و مکاتباتشان خوانده می‌شود.

ترک کار در پروژه نیز برای دانشجویان عواقب سنگینی به‌ همراه دارد. از جمله طرد شدن به‌خاطر «نداشتن عِرق ملی» و جریمه‌های مالی. سندی که پس از پذیرش دانشجویان جلوی روی والدین گذاشته می‌شود تا امضاء کنند، خارج کردن فرزندانشان از این سیستم را بدون پرداخت یک مبلغ هنگفت ناممکن می‌کند. مبلغی که از توان تقریباً همه خارج است؛ شرایطی مشابه برده‌داری.

تعداد کمی از والدین اما به‌صورت ناشناس به «رادیو اروپای آزاد» گفته اند که موفق شده‌اند فرزندشان را که تحت شرایط وخیم کاری و روانی قرار داشته از این دانشگاه ببرند:

پسرم ثبت نام کرد و دو ماه و نیم بعد، از من خواست تا او را از آن‌جا ببرم. پشت تلفن به من گفت: «بیا من را از اینجا بیرون بیاور وگرنه می‌میرم.»

فعالیت دیگری که طبق تحقیق رسانه‌های مستقل روسی میلیون‌ها روبل و نیروی انسانی به سمت آن سرازیر شده و دانشجویان در آن استثمار فیزیکی و روانی می‌شوند یک بازی پینت‌بال است که با هدف تقویت حس ملی‌گرایی در دانشجویان روس به‌راه انداخته شده. در جریان آن، دانش‌آموزان در ماه اول با یکدیگر رقابت می‌کنند و سپس علیه «نازی‌ها» (بازیکنان حرفه‌ای پینت‌بال) در صحنه‌ای که بازسازی یکی از نبردهای جنگ جهانی دوم در نزدیکی استالینگراد است «می‌جنگند»؛ با پرچمی که شبیه پرچم نازی‌هاست اما به جای صلیب شکسته یک دایره سفید یعنی نماد ناتو را دارد.

دانشجویان در شرح وضعیت روانی حاکم می‌گویند آلابوگا فردیت آن‌ها را شکسته و می‌خواهد از آن‌ها کسی بسازد که مقام‌های بالادستی دوست دارند ببینند. در بخشی از گزارش «پروتکل» آمده است:

از گفتگو با دانش آموزان، مشخص است که آلابوگا در «شکستن» موفق است. در تمام مدت ما نتوانستیم حتی یک دانش آموز را پیدا کنیم که به وضوح بفهمد چه کار می‌کند. برخی داوطلبانه به پروژه مونتاژ پهپادهای شاهد روی آورده‌‌اند، چون در پروژه دیگر باید «خارج از تخصصشان» کار می‌کردند. اما برای بیشتر آن‌ها، بحث اصلی حقوق ماهیانه است.

یکی از دانشجویان هم گفته:

مردم اغلب به ما مراجعه می‌کنند و در مورد عملیات نظامی، اوکراین و غیره و وطن‌پرستی حرف می‌زنند. اما بیشتر دانشجوها مثل من فقط برای پول به آنجا رفتند تا کار کنند. و شخصاً در این شرایط چیز زیادی نمی‌فهمم، به‌خاطر همین نمی‌دانم چه احساسی نسبت به عملیات نظامی دارم.

استثمار دختران دانشجو طبق نقش‌های تبعیض‌آمیز جنسیتی انجام می‌شود. در پاییز سال۲۰۲۲، اولین گروه از دانشجویان آفریقایی با تمرکز بر دختران، پذیرش شدند. از همان ابتدا دانش آموزان دختر از سایر دانش آموزان جدا شدند. برای آن‌ها ساختمان‌های جداگانه‌ای برای کلاس‌های درس و خوابگاه ساخته شد. برنامه کار درکنار تحصیل آن‌ها تا سال ۲۰۲۴ به شرکت در کارهای خدماتی و نظافتی – که همه به دانشجوهای خارجی محول شده – محدود شده است به‌عنوان مثال شستن کف ساختمان‌ها و از بین‌بردن زباله‌ها.

ایالات متحده، اتحادیه اروپا و بریتانیا در ماه‌های اخیر قوانینی را برای قطع تولید پهپادهای انتحاری شاهد و تحویل آن‌ها ار ایران به روسیه وضع کرده‌اند.