حسین و احمد دو برادرند با فاصله‌ی سنی شش سال. روزی که حسینِ ۳۱ساله قول یک سفر با «بروبچه‌ها» را به برادر کوچک‌ترش داد، فکر نمی‌کرد این سفر به کام او و خیلی دیگر از همسفرانشان زهر خواهد ریخت.
ماجرا از این قرار بود که حسین و احمد مهمان یک گروه در علی‌آباد کتول بودند. پس از رسیدن به روستای سید کلاته ماشینشان را خاموش کردند و هشت کیلومتر پیاده رفتند تا به یک کلبه‌ی جنگلی در جنگل رامیان برسند. وقتی رسیدند تعدادشان بیشتر از ۲۵ نفر بود. همان‌جا بود که احمد برای اولین بار طعم تلخ الکل تقلبی را در کنار باقالی پخته چشید و دو روز بعد روی تخت بیمارستان بود. حسین از این ماجرا جان سالم به در برد اما احمد بینایی‌اش را و سه نفر از مهمانان کلبه‌ی جنگلی جان خودشان را از دست دادند.
این حکایت بسیاری از جوانان و نوجوانانی‌ست که برای رسیدن به شادی، چنین خطری را به جان می‌خرند تا ساقی، جامشان را پر از باده، آب‌انگور، آب ارمنی، آب شنگولی، باده‌ی ناب یا آب حیات کند؛ یا هر چیز دیگری که مردم این مایع تلخ را به آن نامیده‌اند.
در روزهای اخیر ده‌ها نفر از شهروندان در ایران دچار مسمومیت‌های الکلی شده‌اند و شماری نیز جان باخته‌اند.
دادستان عمومی و انقلاب شهرستان بهارستان روز سه‌شنبه ششم تیر از مرگ دو نفر در این شهر بر اثر مسمومیت الکلی و نابینا شدن دو نفر دیگر خبر داد.
امیر احمدی به خبرگزاری امنیتی تسنیم گفت که «پلیس تخصصی» همراه بازپرس پرونده با بررسی همه جوانب، چهار نفر از عاملان مسمومیت الکلی را در این شهرستان دستگیر کرده است.
او به خانواده‌ها توصیه کرد از فرزندان خود در برابر مصرف مشروبات الکلی مراقبت کنند:
خانواده‌ها باید اقدام مراقبتی و پیشگیرانه در برابر فرزندان خود داشته باشند و اجازه ندهند جوانان به سمت مصرف مشروبات الکلی سوق پیدا کنند.
احمدی اما درباره اینکه چرا عدم دسترسی به نوشیدنی الکلی سالم باید باعث مرگ و میر افراد شود، چیزی نگفت.
در موج مسمومیت الکلی در ایران که از استان البرز آغاز شده است، دست‌کم ۵۰ نفر کشته و ۲۱۳ نفر مسموم و مصدوم شده‌اند.
بر اساس آمار و ارقام ارائه شده از سوی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان در روز سه‌شنبه ششم تیر، ۳۴ نفر در شهرستان‌های بندرعباس و حاجی‌آباد بر اثر مصرف مشروبات الکلی دچار مسمومیت شده‌اند.
اعتمادی که به مرگ انجامید
حسین با کسانی که در روزهای اخیر از الکل تقلبی آسیب دیده‌اند، هم‌دردی می‌کند و به زمانه می‌گوید:
ما به میزبانمان اعتماد کردیم و او هم به ساقی‌اش. شکایت کردیم اما با شکایت مگر چشم احمد برمی‌گردد یا جان آن بدبخت‌ها که مردند؟ معمولا ما خودمان شراب یا الکلمان را از آدم‌های مطمئن می‌گرفتیم. در محله‌ی نارمک یک دوست به‌نام آندره داشتیم که او برایمان عرق می‌آورد اما حالا دیگر به هیچ‌کس نمی‌شود اعتماد کرد چون آدم‌هایی پیدا شده‌اند که دیگر معرفت و شرافت ساقی‌های قدیم را ندارند.
مصطفای ۴۳ ساله از جمله آدم‌هایی است که به قول خودش در این مورد با هیچ‌کس شوخی و تعارف ندارد.
او به زمانه می‌گوید:
چند وقت پیش تولد همسرم بود و من باغی را در کُردان اجاره کردم و دوستان را دعوت کردم. برای آن شب توی شیشه‌های یک چهارم لیتری عرق خریدم و پیش از مهمانی از همان‌ها دادیم به ساقی که بنوشد. با اینکه ساقی دوست صمیمی خودم است، باز هم اطمینان نکردم چون مسوولیت جان نزدیک به ۶۰-۷۰ مهمان با من بود.
به گفته‌ی مصطفی، مهمانی برگزار شده و همه راضی بوده‌اند و شیشه‌های مشروبی که روی میز بوده‌اند و برچسب عرقیات گیاهی رویشان خرده بوده، خالی شده‌اند:
حتا دو سه تا از این شیشه‌ها سهم ماموران گشت کلانتری شد!
او معتقد است در این زمینه واقعا باید دقت کرد و حتا برای مصرف شخصی هم لازم است از قبل تست و امتحان انجام شود:
اما یک عده آدم ساده و سهل‌انگار هستند که به هر کسی اعتماد می‌کنند.
اختلاف نظر در آمار
ممنوعیت فروش مشروبات الکلی در ایران هر سال جان تعدادی از شهروندان را می‌گیرد که در آمارهای رسمی ۱۰۰ تا ۱۲۰ نفر عنوان شده است. این در حالی است که به گفته‌ی دکتر شهرام صیادی، رییس دانشگاه علوم پزشکی استان البرز، تنها در این استان در یک نوبت ۱۸۲ نفر در اثر مصرف این مشروبات، مسموم و با علائم گوارشی، تنگی نفس، تاری دید و سرگیجه به مراکز درمانی مراجعه کرده و از این تعداد ۱۵ نفر جان خود را از دست داده‌اند.
چهارم تیر ماه با جان باختن هفت تن در شهرهای پرند و رباط کریم، موج جدید مسمومیت ناشی از توزیع و مصرف «مشروبات الکلی مسموم»، بعد از سه استان البرز، آذربایجان غربی و هرمزگان به استان تهران رسید.
امید احمدی، فرماندار رباط کریم در استان تهران، شامگاه یک‌شنبه چهارم تیر ماه از مسمومیت الکلی دست‌کم ۲۲ نفر در رباط کریم و پرند خبر داد و گفت که طی چهار روز اخیر هفت تن نیز بر اثر مصرف مشروب الکلی تقلبی در این منطقه جان باخته‌اند.
او با اشاره به اینکه «معمولا مسمومیت الکلی بین ۱۲ تا ۱۸ ساعت بروز پیدا می‌کند»، خبر داده الکلی که باعث فوت این هفت نفر شده است در کمتر از شش ساعت آن‌ها را دچار مسمومیت کرده یا از پا درآورده است.
ماجرا وقتی غم‌انگیزتر می‌شود که بدانیم آمار مرگ و میرها از آن‌چه در رسانه‌ها عنوان می‌شود، بیشتر است.
پس از مرگ تعدادی از شهروندان در استان البرز، عباس مسجدی آرانی، رییس سازمان پزشکی قانونی کشور، از افزایش ۳۰ درصدی مرگ در پی مصرف الکل در سال ۱۴۰۱ خبر داد و گفت که در سال گذشته ۶۴۴ نفر در پی مصرف الکل جان خود را از دست داده‌اند.
الکل دست‌ساز استاندارد نداریم!
بر اساس گزارش شرکت سیندی فارما، در ایران ۳۱ کارخانه‌ی تولید الکل طبی وجود دارد که ۲۳ کارخانه دارای مجوز تولید الکل سفید فله‌یی هستند و ۱۶ شرکت دارای مجوز تولید الکلِ بسته‌بندی و مشغول فعالیت در این زمینه‌اند.
با وجود سخت‌گیری موشکافانه، برخی از این شرکت‌ها تولیدات خود را به جز شرکت‌های داروسازی و کارخانه‌های تولید محصولات پزشکی و بهداشتی، به تولید‌کنندگان مشروبات الکلی هم می‌فروشند.
از سوی دیگر تولید‌کنندگان الکل خانگی و زیرزمینیِ بسیاری هستند که گاه محصولاتشان عاری از استانداردهای تولید الکل و حتا سمی از آب درمی‌آید.
دکتر پیمان عرفان‌طلب، فلوشیپ سم‌شناسی به خبرآنلاین گفته است:
محال است در ایران الکل دست‌ساز استاندارد وجود داشته باشد. به عبارتی هیچ نوع نوشیدنی الکلی‌ای در کشور قابل تایید نیست.
به گفته‌ی او در فرایند ساخت مشروبات الکلی تقطیری قطعا متانول تولید می‌شود (برعکس محصولات تخمیری نظیر شراب یا آبجو) اما برای اینکه میزان آن کم باشد نیاز است که به شکل صنعتی و در کارخانه‌ها تولید شود:
این اتفاقی است که در کشورهای غربی می‌افتد اما در کشور ما که ساخت آن ممنوع است و به شکل زیرزمینی تولید می‌شود، امکان اندازه‌گیری میزان متانول یا کنترل استاندارد آن وجود ندارد و روش‌هایی مثل آزمایش گرفتن شعله روی محصول و سوختن آبی آن باورهای غلط است. بر این اساس هیچ نوشیدنی الکلی قابل تاییدی در ایران وجود ندارد و مصرف‌کنندگان باید نسبت به این موضوع آگاه باشند.
عرق با طعم آناناس و بیرون زدن دست «نظام»
میلاد دال، فروشنده‌ی یکی از سوپرمارکت‌های تهران، به زمانه می‌گوید:
تا پیش از کرونا چند شرکت بودند که الکل سفید به ما می‌فروختند و با علم به اینکه مصرف‌کننده برای نوشیدن آن را خریداری می‌کند، اسانس موز یا آناناس یا توت‌فرنگی به آن‌ها اضافه می‌کردند. ما هم فروش داشتیم. حتا بطری پلاستیکی‌اش شبیه بغلی شراب بود و توی جیب کت جا می‌شد. بعد از کرونا که الکل سفید مصرفش بیشتر شد، شرکت‌های زیادی با پخش محصولات بهداشتی قرارداد بستند و حتا طراحی بطری‌ها شبیه بطری ودکا و ویسکی شد. این‌ها بی‌خطرند و به راحتی هم در دسترس.
آقای دال در ادامه تاکید می‌کند که متوجه نمی‌شود این تلفات از کجا می‌آید:
شاید دست خود نظام در کار باشد … تا یک اتفاق می‌افتد که مردم رویش متمرکز می‌شوند، یک‌دفعه خبر می‌رسد که در فلان استان ۲۰-۳۰ نفر با مصرف مشروب تقلبی مرده‌اند. الان خود من اگر بخواهم مصرف کنم، می‌روم سراغ آدم مطمئن. مگر می‌شود الکل تقلبی تولید شود و جان این همه آدم را بگیرد و دولت هم نتواند کاری کند؟
روز دوشنبه پنجم تیر هم کانال تلگرامی «سپهر آزادی» این ماجرا را به سپاه نسبت داد:
بعد از مسمومیت سریالی مدارس توسط سپاه پاسداران حالا با الکل صنعتی در شهرهای مختلف مردم را مسموم می‌کنند.
به گفته‌ی میلاد دال، ایران جزو کشورهای پرمصرف مشروبات الکلی است چون ممنوعیت باعث شده مردم در این زمینه افراط کنند. او اعتقاد دارد مثل خیلی چیزهای دیگر اگر مصرف و فروش مشروبات الکلی آزاد شود، اتفاقاتی از این دست هم اصلا رخ نخواهد داد و این حرصی که برای مصرف یک چیز ممنوع وجود دارد، از بین خواهد رفت.
در این میان فروشندگانی هم هستند که با مشتری رو در رو برخورد دارند و محصول تولید شده را به نام یک محصول مجاز عرضه می‌کنند. فرامرز میم، جزو این فروشندگان است. او به زمانه می‌گوید:
از چهار سال پیش که رستوران کوچکی را با شراکت یک دوست ارمنی در پاسداران تهران راه انداختیم، در این فکر بودیم که چه طور می‌شود این ممنوعیت را دور زد. نوشابه‌هایی که در خیلی از رستوران‌ها سرو می‌شود، فله‌ای، با دستگاه و در لیوان‌های یک‌بار مصرف عرضه می‌شود. ما آبجو تولید کردیم و به این شکل به مشتریانمان در کنار پیتزا، لیوان آبجو دادیم. همه راضی‌اند و هر شب به پلیس‌های گشت هم همین‌طوری سرویس می‌دهیم.
او از رونق کار رستوران می‌گوید و تاسیس یک شعبه‌ی جدید:
خیلی از مشتریانمان سر شب می‌آیند و می‌نشینند و فقط آبجو سفارش می‌دهند. گاهی حتا چهار تا پنج لیوان. هیچ‌کدامشان هم نمرده‌اند.
فرامرز پیشنهاد می‌دهد حالا که مرغ دولت جمهوری اسلامی یک‌پا دارد و قرار نیست الکل را آزاد کند، مثل کشورهای دیگر باید مصرف عرق را پایین بیاوریم و ساقی‌ها هم برای راحت بودن وجدان خودشان و هم برای رونق کارشان شراب و آبجو تولید کنند که مصرفش بی‌خطرتر و سطح الکلش پایین است:
البته متاسفانه یک عده هم هستند که برایشان تخمیر میوه و جو صرف نمی‌کند و الکل صنعتی به ماءالشعیر اضافه می‌کنند که ریسک مسمومیت را بالا می‌برد. ولی چاره چیست؟ در کشوری که شادی و رقص و خیلی چیزهای دیگر ممنوع است مردم دنبال این هستند که روزنه‌ای برای فرار پیدا کنند.
به هیچ‌وجه سهوی نیست!
مخاطبان یک کانال خبری تلگرامی روز دوشنبه نوشتند که کیت‌های تشخیص و سنجش متانول هم از داروخانه‌ها و فروشگاه‌های اینترنتی قابل تهیه هستند.
یکی از این مخاطبان نوشت:
در مورد اتانول و متانول عموما این‌طور برداشت شده که یک عده یا یک ساقی می‌رود اشتباها متانول می‌خرد و مصرف می‌کند یا به اسم مشروبات تقلبی شناخته شده … در صورتی که این‌طور نیست: ساقی‌ها موقعی که عرق می‌گیرند برای سوددهی بیشتر و راحت‌تر شدن کارشان مقداری اتانول هم به ماده‌ی تخمیر شده اضافه می‌کنند. این اتانول همان اتانول تولیدی ایران است که معمولا از گندم تهیه می‌شود و کیفیت خوبی هم دارد و صادرات هم می‌شود.
بنا بر ادعای این مخاطب اما نکته اینجاست که به نظر می‌رسد هر مدت یک‌بار به‌طور سیستماتیک این اتانول با متانول تعویض می‌شود و ساقی و مصرف‌کننده هم هیچ خبر ندارد:
یکی از دوستان من ساقی یاسوج است و دو سه روز پیش همین اتفاق برایش افتاد در حالی که روحش هم خبر نداشت الکلی که این بار خریده متانول بوده نه اتانول. چند ده نفر هم مسموم شدند.
این کاربر در ادامه نوشته است:
این را هم بگویم که متانول فقط اسمش الکل چوب است و اصلا به این معنی نیست که شما اگر چوب را تقطیر کنید متانول تولید شود. چه به صورت عمدی چه سهوی، به هیچ عنوان نمی‌شود از مواد تخمیر شده متانول به دست آورد. در نتیجه منشأ این اتفاقات که هر مدت یک‌بار می‌افتد و استان‌های مختلفی همزمان درگیر می‌شوند، از الکل تولید شده شرکت‌های داخلی نشأت می‌گیرد و غیر ممکن است که سهوی باشد
لذت هم‌پیاله شدن با دوستان
محسن ع، دانشجوی کامپیوتر دانشگاه شریف، از آن دسته افرادی است که روزنه‌ای برای فرار به آزادی یافته.
او به زمانه می‌گوید که این لذت هم‌پیاله شدن با دوستان است که نوشیدن مشروبات را به یک سنت شادی‌آور بدل کرده است وگرنه آن جام تلخ در بیشتر مواقع لذت‌بخش نیست و در مواقع تنهایی از زهر هم تلخ‌تر است.
او در ادامه می‌گوید: «من و دوستم شهریار، پارسال یک‌شب هوس کردیم در بزم خوابگاه ودکا بنوشیم و با پرس‌وجو توانستیم یک ساقی را در میدان جمهوری پیدا کنیم. شش قوطی ودکا از او گرفتیم و با تاکسی برگشتیم دانشگاه. شب شلوغی بود و بسیجی‌ها از دعای کمیل برمی‌گشتند. توی تاکسی زهره‌مان آب شد. بعد هم با ترس و لرز از جلوی حراست رد شدیم … وقتش بود که ودکاها را تست کنیم چون حتا اگر ودکا توی قوطی مارک‌دار هم باشد باید به آن شک کرد. خلاصه به سلامتی رفقا نوشیدیم و آن شب را به شادی سپری کردیم. حالا فکر کنید جوانان دیگر کشورها آیا از این مصائب دارند؟»
به گفته محسن، در کشوری که برای یک بار نوشیدن الکل شلاقت می‌زنند و برای سه بار نوشیدن به مرگ محکوم می‌شوی کجا باید دنبال شادی گشت:
آن بیچاره‌ای که ریسک نوشیدن الکل مسموم را می‌پذیرد، یک جوان مثل همه‌ی ماست؛ محروم از آزادی، محروم از شادی، محروم از لذت‌های معمول … با اجازه‌ی حافظ من شعرش را کمی تغییر می‌دهم: ساقی سیم‌ساقِ من گر همه زهر می‌دهد/ کیست که تن چو جام می جمله دهن نمی‌کند؟
در تمام سال سیب یا انگور تازه در دسترس است. از هر دوی این‌ها به روشهای نه چندان سخت می‌شود مشروب ساخت
جواد / 28 June 2023