هر درگیری، موج‌های فزاینده‌ای از تراژدی‌های انسانی را به همراه دارد؛ از جمله موج‌های جدید برآمده از قدیمی‌ترین، خاموش‌ترین، و کمتر محکوم‌شده یک نوع جنایت جنگی: خشونت جنسی. خشونت جنسی در درگیری‌ها، همزمان با عمیق‌تر شدن بحران‌های سیاسی و امنیتی، علیه زنان، دختران، مردان یا پسران و سایر گروه‌های جنسیتی، همچنان به عنوان یک تاکتیک جنگ، شکنجه و تروریسم، با نظامی‌سازی و تکثیر غیرقانونی آن ترکیب شده و استفاده می‌شود.
در ۱۹ ژوئن ۲۰۱۵، مجمع عمومی سازمان ملل متحد، ۱۹ ژوئن هر سال را به عنوان «روز جهانی رفع خشونت جنسی در درگیری‌ها» اعلام کرد تا آگاهی در مورد لزوم پایان دادن به این خشونت‌ها را افزایش دهد. خشونت جنسی مربوط به درگیری، روزی برای توجه به قربانیان و بازماندگان خشونت جنسی در سراسر جهان و ادای احترام به همه کسانی است که با شجاعت، جان خود را برای ریشه‌کن کردن این جنایات از دست داده‌اند.
بحران‌های جدید جهانی با عمیق‌تر شدن درگیری‌های ریشه‌دار، افزایش یافته و منجر به کوچک‌تر شدن فضای مدنی و افزایش انتقام‌جویی‌ها علیه مدافعان حقوق بشر، فعالان و روزنامه‌نگاران شده است. در ایران، از همان روزهای شروع اعتراضات سال ۱۴۰۱، ویدئوهایی در رسانه‌های اجتماعی منتشر شد که نشان می‌داد نیروهای امنیتی ایران به تظاهرکنندگان زن در خیابان‌ها تجاوز جنسی می‌کنند. بازتاب گسترده این آزارها باعث شد روایت‌های متعددی از سوی معترضان درباره شیوه‌های آزار جنسی نیروهای سرکربگر در خیابان‌ها منتشر شود. این آزارها طیف گسترده‌ای از رفتارها، از متلک‌پرانی، فحش‌های جنسی، دستمالی کردن و حتی تجاوز را شامل می‌شد. همزمان گزارش‌هایی مبنی بر خشونت جنسی علیه فعالان در زندان‌ها منتشر شد. به علاوه، عفو بین‌الملل گزارش مفصلی منتشر کرد که ادعاهای تجاوز، خشونت و «شکنجه شدید» معترضان در بازداشت را تأیید می‌کرد.
عفو بین‌الملل در گفت وگو با بازداشت‌شدگان شکنجه‌های جنسی در بازداشت‌گاه‌ها را مستندسازی کرد. این سازمان حقوق بشری همچنین گفت که یکی از این افراد در حین بازداشت توسط نگهبانان مورد تجاوز جنسی قرار گرفته است.
انعکاس آزارهای جنسی و تجاوز به معترضان تنها به سازمان‌های حقوق بشری محدود نماند و رسانه‌های بین‌المللی هم گزارش‌های شهروندان درباره به کارگیری خشونت جنسیتی را تایید کردند. از جمله روزنامه گاردین با ۱۱ معترض، زن و مرد، صحبت کرد که ادعا کردند در حین بازداشت توسط نیروهای امنیتی مورد تجاوز جنسی، خشونت جنسی، ضرب و شتم و شکنجه قرار گرفته‌اند. برخی گفته بودند که در ون پلیس یا در خیابان مورد حمله قرار گرفتند؛ دیگران در حین بازداشت در کلانتری‌ها یا زندان‌ها.
چند تن از بازداشت‌شدگان پس از آزادی موقت به گاردین گفتند که در هنگام بازداشت، ماموران امنیتی آنها را به تجاوز تهدید کردند، مجبورشان کردند که عریان شوند و از عکس‌های شخصی آنها برای بازجویی و تهدید استفاده کرده‌اند.
یکی از زنان بازداشت‌شده برای این روزنامه روایت کرد که در بند ۲۰۹ اوین او را مجبور کرده‌اند که تمام لباس‌هایش را دربیاورد و برهنه در مقابل یک مامور زن، دوبار بنشیند و بایستاد. یک زن بازداشت‌شده دیگر دیگر هم به صراحت تهدید به تجاوز شده است. کمیته پیگیری وضعیت بازداشت شدگان به نقل از این زن نوشت بازجوها به او و دیگر بازداشت‌شدگان گفته‌اند: «اگر به شما در اینجا تجاوز شود نمی‌توانید اعتراض کنید! دنبال عریانی هستید و باید تاوانش را بدهید!»
در کنار بازداشت گسترده معترضان توسط مقامات، خاموشی رسانه‌ها در کشور و انگی که به قربانیان خشونت جنسی وارد می‌شود، به پنهان ماندن موضوع کمک کرده است.
با وجود دشواری تحقیق درباره این ادعاها و خطراتی که متوجه قربانیانی که این موارد را گزارش می‌کنند، سی ان ان در گزارشی نوشت که از ۱۱ مورد خشونت جنسی علیه معترضان در زندان‌های ایران مطلع شده است.
در یک مورد، سی ان ان شهادت صوتی یک پسر ۱۷ ساله را دریافت کرده بود که بر اساس آن، او و دوستانش پس از دستگیری در تظاهرات در بازداشتگاه مورد تجاوز قرار گرفتند. شواهد شنیده شده توسط سی‌ان‌ان حاکی از آن است که تجاوز جنسی به پسر زیر سن قانونی یک حادثه منفرد نبوده است:
آنها چهار مرد را که مورد ضرب و شتم قرار گرفته بودند، آوردند. این مردان در سلول دیگری به شدت فریاد می‌زدند. یکی از مردانی را که شکنجه شده بود به اتاقی که من در آن بودم فرستادند. از او پرسیدم این همه فریاد برای چه بود؟ او گفت که به مردها تجاوز می‌کنند.
این پسر گفته که از یک نگهبان مکالمه‌ای در مورد تجاوز جنسی شنیده است.
شلیک به جنسیت
پزشکان و پرستارانی که برای جلوگیری از دستگیر شدن تظاهرکنندگان را به طور مخفیانه معالجه کرده‌اند، به گاردین گفته بودند که متوجه شده‌اند زنان اغلب با زخم‌های متفاوت با مردان مراجعه می‌کنند و معمولا گلوله‌های تفنگ ساچمه‌ای در پاها، باسن و پشت خود دارند.
عکس‌های ارائه شده توسط پزشکان به گاردین نشان می‌داد که زخم‌های کاری در سراسر بدن آنها ناشی از گلوله‌های به اصطلاح ساچمه پرنده‌ای است که نیروهای امنیتی از فاصله نزدیک به سمت مردم شلیک کرده‌اند. برخی از عکس‌ها افرادی را نشان می‌دادند که ده‌ها «ساچمه» در اعماق گوشت‌شان فرو رفته بود.
گاردین با ۱۰ متخصص پزشکی صحبت کرد که از جدی بودن جراحاتی که صدها جوان ایرانی را با آسیب دائمی مواجه کرده، سخن گفته‌اند. آنها گفته‌اند که شلیک به چشم زنان، مردان و کودکان بسیار رایج است.
یکی از پزشکان از استان اصفهان گفته بود معتقد است مقامات مردان و زنان را به شیوه‌های مختلف هدف قرار می‌دهند «زیرا می‌خواهند زیبایی این زنان را از بین ببرند.»
اکنون و ماه‌ها پس از شروع اعتراضات، می‌توان به وضوح دید تعداد زیادی از کسانی که بینایی خود را با شلیک ساچمه از دست داده‌اند زن هستند. از بین بردن چشم، به عنوان یک اندام حیاتی و در عین حال زیبا، ابزاری برای هدف قراردادن جنسیت معترضان بوده تا با دفرمه کردن چهره، آنها را از حیات اجتماعی و زیبایی محروم کنند.
یک متخصص زنان هم چند ماه قبل به گاردین گفته بود: «من زن حدودا ۲۰ ساله‌ای را درمان کردم که دو گلوله به اندام تناسلی‌اش شلیک شده بود. ۱۰ گلوله دیگر در قسمت داخلی ران او فرو رفته بود. این ۱۰ گلوله به راحتی برداشته شدند، اما آن دو گلوله چالش برانگیز بودند، زیرا بین مجرای ادرار و دهانه واژن او فرو رفته بودند. زن جوان به او گفته یک گروه حدود ۱۰ نفره از ماموران امنیتی دور او حلقه زدند و به ناحیه تناسلی و ران او شلیک کردند.
یکی از پزشکان از کرج هم تایید کرده نیروهای امنیتی «به صورت و اعضای خصوصی بدن زنان شلیک می‌کنند زیرا عقده حقارت دارند و می‌خواهند با آزار دادن این جوانان عقده‌های جنسی خود را از بین ببرند.»
خشونت جنسیتی به زندانیان
زنان زندانی از لحظه بازداشت تا مرحله دادگاه و صدور حکم قضایی در معرض طیف وسیعی از تعرض‌ها و آزارهای جنسی و جنسیتی قرار می‌گیرند. این آزارها موارد متعددی مانند تجاوز، تعرض، به کار بردن الفاظ رکیک جنسی، تحقیرهای مبتنی بر جنسیت، تهدید به تعرض و آزارهای کلامی و رفتاری را شامل می‌شود. روایت‌های زنان زندانی نیز این نکته را اثبات می‌کند که نهادهای امنیتی و قضایی جمهوری اسلامی به شکلی هدفمند و سیستماتیک از آزار جنسی زنان به‌عنوان ابزاری برای سرکوب آنان استفاده می‌کنند.
یک شهروند بازداشت‌شده در تبریز شهادت داد در بند عمومی و قرنطینه این زندان، برخی بازداشت‌شدگان اعتراضات اخیر بدون رعایت تفکیک جرایم با دیگر زندانیان در یک محل نگهداری می‌شوند و از سوی این زندانیان مورد آزار جنسی قرار گرفته‌اند.
همچنین یک نفر دیگر از بازداشت‌شدگان روایت کرد که بازجویش با دسترسی به عکس‌های خصوصی او و دوست‌دخترش، تهدید می‌کرد که اگر پس از آزادی فعالیتی داشته باشد این عکس‌ها را رسانه‌ای می‌کنند.
موارد مشهوری از ادعای تجاوز جنسی به معترضان در شبکه‌های اجتماعی با نام افراد منتشر شده که به دلیل نداشتن امکان دسترسی به افراد برای صحت‌سنجی روایت‌ها، از اشاره به آنها خودداری می‌کنیم.
نرگس محمدی، فعال مدنی محبوس در زندان اوین، روز سوم دی‌ماه، همزمان با صدمین روز خیزش سراسری ایرانیان، با انتشار نامه‌ای از زندان، آزار و شکنجه جنسی زنان در زندان‌ها را «تکان‌دهنده» خواند و نوشت: «زنان عموما در محل بازداشت در کوچه و خیابان و همچنین بازداشتگاه‌های موقت و حین بازجویی در سلول با فحاشی‌های رکیک جنسی و الفاظ آلت جنسی مواجه شده‌اند.»
نرگس محمدی در نامه‌اش به مواردی از تعرض جنسی به زنان در زندان‌ها اشاره کرد و به نقل از یکی از آنان نوشت که بازجو در سلول انفرادی او را از ناحیه سینه مورد تعرض قرار داده است. او روز ۱۳ آذر نیز در نامه دیگری خطاب به جاوید رحمان، گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد در امور ایران از «تعرض‌های وحشیانه» علیه زنان بازداشتی خبر داده بود.
پس از انتشار نامه نرگس محمدی و بازتاب گسترده آن در رسانه‌ها، دستگاه قضایی جمهوری اسلامی دست به کار شد و ستاد حقوق بشر قوه قضاییه در اطلاعیه‌ای ادعا کرد که دبیر ستاد حقوق بشر و هیئت همراه در بازدید از زندان زنان با زنان بازداشتی اخیر هم گفت‌وگو کردند و هیچ شکایتی در خصوص آزار جنسی از سوی آنان مطرح نشد.
ستاد حقوق بشر قوه قضاییه، گزارش‌ها از تعرض جنسی زندانیان زن را «مطالب بدون منبع و بی‌نام و نشان» خواند و مدعی شد که این موارد به صورت «هدفمند» در رسانه‌های خارجی مطرح می‌شوند.
انسیه خزعلی، معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده نیز در دفاع از ماموران امنیتی و قضایی حکومت، این گزارش‌ها را «جوسازی و دروغ دشمن» خواند و ادعا کرد که نمایندگان وی در امور زنان با زندانیان زن به‌طور خصوصی صحبت کرده‌اند و چنین چیزی «صحت» ندارد. انسیه خزعلی پیش‌تر نیز در واکنش به تصاویر مرتبط به آزار جنسی یک زن معترض توسط ماموران در خیابان گفته بود که «خشونتی صورت نگرفته و نیروی انتظامی مظلوم واقع شده است».
خشونت آنلاین
آزار و اذیت جنسی و سخنان نفرت مبتنی بر جنسیت در فضای دیجیتال هم به دنبال انقلاب ژینا افزایش یافته است. در حالی که استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات به توانمندسازی زنان و دختران و سایر گروه‌ها در موقعیت‌های آسیب‌پذیر کمک کرده، استفاده از آن باعث گسترش خشونت نیز شده است. فناوری اطلاعات و ارتباطات ممکن است مستقیماً به عنوان ابزاری برای ایجاد تهدیدهای دیجیتالی و تحریک خشونت مبتنی بر جنسیت، از جمله تهدید به خشونت فیزیکی و/یا جنسی، تجاوز جنسی، قتل، ارتباطات آنلاین ناخواسته و آزاردهنده یا حتی تشویق افراد برای صدمه زدن به زنان مورد استفاده قرار گیرد.
در برخی محیط‌ها، روندهای آزاردهنده سخنان نفرت‌پراکن مبتنی بر جنسیت و تحریک به خشونت، به درگیری‌ها دامن زده است. در این شیوه تجاوز جنسی و سایر اشکال خشونت جنسی برای تحقیر و بی‌ثبات کردن گروه هدف مورد استفاده قرار می‌گیرد. سخنان تنفرآمیز آنلاین، به یکی از رایج‌ترین راه‌های گسترش لفاظی‌های تفرقه‌افکنانه در جریان اعتراضات اخیر در ایران بوده و هست.
طراحان و مجریان این نوع کمپین‌های آنلاین، می‌کوشند با استفاده از فحاشی، تهدید و فشار سایبری، افراد را بر مبنای جنسیت‌شان هدف حمله قرار دهند و به اصطلاح از میدان به در کنند. در جریان این کمپین‌ها که در کمتر از یک سال گذشته به مراتب افزایش یافته است، آنها کوشیده‌اند زنان معترض، فعالان مدنی زن یا متعلق به گروه‌های ال‌جی‌بی‌تی‌کیو+ را هدف تحقیرهای جنسیتی، فحاشی و تهدید قرار دهند و مطالبات آنها را در جامعه را تحقیر کنند.
با وجودی که انقلاب ژینا انقلابی با روح زنانه، دارای شعارهای مترقی برابری‌طلبانه بود، گروه‌های سایبری وابسته به جمهوری اسلامی و سایر گروه‌های مرتجع، در تمام این مدت در حال تخریب فعالان و معترضان به ویژه با تکیه بر جنسیت‌شان بودند. تلاش برای به انحراف کشیدن شعارهای جنبش، کمرنگ کردن نقش زنان، نادیده گرفتن نقش آنها در رهبری و هدایت جریان‌های سیاسی، با ترکیب خشونت آنلاین و خشونت مبتنی بر جنسیت، یکی از برجسته‌ترین روش‌های استفاده از خشونت در درگیری‌ها بود که در تمام ماه‌های گذشته نمود داشته است.