زهرا قرباغی، کارگر ۲۶ ساله، متولد روستای تقی آباد سالار از توابع شهر فیروزه در استان خراسان رضوی، از مدتی پیش به‌همراه همسرش، ابوالفضل و دو فرزند خردسالش، برای کار در یک کارگاه تولید لوله‌های پولیکا به نیشابور نقل مکان کرده بود. او روز یک‌شنبه ۱۴ خرداد ۱۴۰۲، به‌دلیل گیر کردن شال (حجاب اجباری) در دستگاه دکلِ تزریق پلاستیک، جان خود را از دست داد و یک‌روز بعد در روستای زادگاهش به‌خاک سپرده شد.
این روایت، خلاصه‌ای از زندگی و مرگ یک زن کارگر در نیشابور است که توسط زمانه احراز هویت شده است.
یک منبع نزدیک به این کارگر جان‌باخته در نیشابور که نخواست نامش فاش شود، درباره چگونگی جان‌باختن زهرا قرباغی به زمانه می‌گوید:
زهرا همیشه با مقنعه باید سرکار حاضر می‌شد اما آن روز برای اینکه فرزند خود را به دکتر ببرد، مرخصی ساعتی گرفت و یک ربع مانده به پایان شیفت کاری به کارگاه بازگشت. زهرا با عجله به سرکار خود برگشت و فرصت نداشت تا شال خود را با مقنعه عوض کند.
به‌گفته این منبع مطلع، شال زهرا ناگهان داخل دستگاه تزریق پلاستیک گیر کرد و سر او کاملا متلاشی شد. همسر کارفرما هم همان‌موقع در کارگاه بود که با دیدن این صحنه غش کرد. پس از جان‌باختن این کارگر جوان، به‌دنبال تماس با مرکز ۱۱۰، مأموران انتظامی به کارگاه آمده و بعد از تنظیم صورت‌جلسه، کارگاه را پلمپ کردند.
برپایه اعلام رسانه‌های دولتی در ایران، رضا علیزاده، جانشین فرمانده انتظامی شهرستان نیشابور، روز یک‌شنبه ۱۴ خرداد ماه، از تشکیل پرونده قضائی برای این رویداد خبر داده است.
یکی از منابع مطلع اما در رابطه با آغاز روند قضائی این پرونده به زمانه می‌گوید:
کارفرما در برابر مأموران انتظامی اعلام کرد که تا فیلم دوربین‌های مداربسته بازبینی نشود، هیچ چیزی را نمی‌پذیرد. یک روز بعد و به‌دنبال شکایت خانواده زهرا قرباغی، پس از بررسی فیلم دوربین‌ها توسط قاضی دادگاه، کارفرما، “اتفاقی بودن حادثه” را تأیید و پرداخت غرامت نقدی را قبول کرد.
این منبع نزدیک به زهرا قرباغی، درباره وضعیت بیمه این کارگر جان‌باخته به زمانه می‌گوید:
زهرا پیش از این در یک تالار پذیرایی مشغول به‌کار بود و همسرش هم در یک مبل‌شویی کار می‌کرد. او قبلا بیمه نداشت و کارفرمای تولید لوله پولیکا برای زهرا بیمه رد نکرده بود و فقط کارگاه خودش را بیمه کرده بود.
منابع مطلع از وضعیت زهرا قرباغی، آدرس محل کار او را «نیشابور، بلوار رسالت شرقی، روبروی پیچ عیدیانی، بعد از مسجد کریم آباد» اعلام کرده‌اند. کارفرمای زهرا هم فردی به‌نام «گرمابی» است.
طبق تحقیقات انجام شده، در منطقه صنعتی کریم‌آباد، واقع در بلوار رسالت در شهرستان نیشابور، شمار زیادی کارگاه غیر مجاز، عمدتا برای تبدیل ضایعات پلاستیک به لوازم پلاستیکی نظیر لوله‌های آبیاری، جعبه‌های میوه و تولید کلید و پریز وجود دارد که اکثر کارگران شاغل در این کارگاه‌ها، فاقد بیمه و با حداقل دستمزد مشغول به‌کار هستند. همچنین پرس و جوها نشان می‌دهد درصد بالایی از این کارگران، زن هستند که کارفرمایان برای پرداخت دستمزد کمتر، آنها را استخدام کرده‌اند.
برپایه اعلام منابع نزدیک به خانواده زهرا قرباغی، برادر ۱۶ ساله این زن کارگر هم که زیر سن قانونی و احتمالا بدون بیمه در پروژه در حال ساختِ «پدیده شاندیز» مشغول به‌کار بوده، به‌دلیل سقوط از ارتفاع، جان خود را از دست داده است.
بر اساس ماده ۱۴۸ قانون کار، همه کارگاه‌ها وظیفه دارند تا فهرست کارگران خود را به سازمان تامین اجتماعی ارسال کنند و برای تک تک کارکنان خود حق بیمه را پرداخت نمایند.
در ایران اما در سایه نبود تشکل‌ها و سندیکاهای کارگری، به‌مثابه نهادهایی برای دفاع از حقوق کارگران از یک‌سو و همچنین، به‌دلیل عدم نظارت کافیِ دستگاه‌های دولتی از سوی دیگر، کارفرمایان و صاحب‌کاران در بسیاری از مواقع کارگران را بدون حق بیمه استخدام می‌کنند.
بر اساس گزارش‌ها و شواهد موجود، شمار زیادی از نیروی کار در ایران، به‌دلیل بیکاری گسترده در کشور، به ناچار به شرایط کاری، بدون پرداخت حق بیمه تن می‌دهند.
برپایه اعلام مرکز آمار ایران، نتایج طرح آمارگیری نیروی‌کار در سال ۱۴۰۱ نشان می‌دهد، دست‌کم ۹ درصد از جمعیت فعال (شاغل و بیکار) در کشور در سال ۱۴۰۱ بیکار بوده‌اند.
آمار نگران کننده حوادث کار در ایران و گزارش‌های متناقض نهادهای دولتی
مسعود قادی پاشا، معاون پزشکی و آزمایشگاهی سازمان پزشکی قانونی کشور، روز ۱۱ اردیبهشت امسال و هم‌زمان با روز جهانی کارگر، آمار متوفیان ناشی از حوادث کار در سال ۱۴۰۱ را ۱۹۰۰ نفر در کل کشور اعلام کرده بود.
اعلام این آمار در حالی است که علی حسین رعیتی فرد، معاون روابط کارِ وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، در روزهای اخیر، آمار کارگران جان‌باخته بر اثر حوادث ناشی از کار در ایران در سال ۱۴۰۱ را ۷۱۱ نفر اعلام کرده است.
همچنین، طبق آخرین آمار منتشر شده از سوی انجمن متخصصین بهداشت حرفه‌ای ایران، سالانه به طور میانگین ۱۳هزار حادثه ناشی از کار در ایران رخ می‌دهد که ۷۰۰ تا ۱۲۰۰ مورد آن به منجر به فوت می‌شود.
نتیجه‌ای که از این تناقض موجود در گزارش‌های آماری ارائه شده از سوی نهادهای دولتی در ایران می‌توان گرفت این است که احتمالا معاون روابط کارِ وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی آمار کارگران جان‌باخته را بر اساس برخورداری از بیمه کاری اعلام کرده است.
با این پیش‌فرض می‌توان برآورد کرد دست‌کم ۱۱۸۹ کارگری که در گزارشِ سازمان پزشکی قانونی کشور، علاوه بر ۷۱۱ نفر اعلام شده از سوی معاون وزارت کار اعلام شده، بیمه‌ی تامین اجتماعی نداشته‌اند و به‌همین دلیل در گزارش وزارت کار لحاظ نشده‌اند. استناد سازمان پزشکی قانونی هم احتمالا بر اساس صدور گواهی فوت صورت گرفته است.
مسئولان دولتی در ایران اما درباره این تناقض‌گویی خود در ارتباط با آمار جان‌باختن کارگران در سال ۱۴۰۱ تاکنون هیچ توضیحی نداده‌اند.
حجاب اجباری، ضد ایمنی در محیط کار
حجاب اجباری، یکی از سویه‌های آشکار تبعیض علیه زنان در ایران است که حکومت جمهوری اسلامی برای اعمال فشار و دخالت در زیست روزمره زنان ایرانی، آن را به‌کار می‌گیرد. مرگ زهرا قرباغی، به‌مثابه مشت نمونه خروار از عدم رعایت استانداردهای ایمنی در محیط کار است. به بیان دیگر، اگر این زن کارگر، وادار به پوشیدن حجاب اجباری در محل کار خود نبود و پوششی متناسب با نوع فعالیت شغلی خود را داشت، او امروز در کنار خانواده‌اش به زندگی ادامه می‌داد.
مرگ دردناک زهرا قرباغی، کارگر ۲۶ ساله در نیشابور، به دلیل گیر کردن شال در دستگاه تزریق پلاستیک، در واقع گوشه‌ای از تبعات تحمیل قانون تبعیض‌آمیز حجاب اجباری بر زنان ایرانی است.
طبق اعلام معاون پزشکی و آزمایشگاهی سازمان پزشکی قانونی کشور، تنها در سال ۱۴۰۱ دست‌کم ۱۶ زن بر اثر حوادث ناشی از کار جان خود را از دست داده‌اند.
در آبان ۱۴۰۰ هم مرضیه طاهریان، کارگر کارخانه نساجی کویر سمنان، به‌دلیل گیر کردنِ مقنعه (حجاب اجباری) در رینگِ نخ‌کشی در دستگاه ریسندگی، جان خود را از دست داد.