روز جهانی بدون دخانیات هر سال روز ۳۱ ماه مه در سراسر جهان برگزار می شود. این روز برای جلب توجه افکار عمومی و تشویق سیگاری‌ها برای ترک سیگار یا دستکم صرف یک روز بدون دود است.
شعار ویژه امسال در روز جهانی بدون بدون دخانیات «ما غذا می‌خواهیم، نه توتون» انتخاب شده است. هدف کارزار امسال افزایش آگاهی افکار عمومی درباره کشت‌‌های جایگزین توتون/تنباکو و فرصت‌های بازاریابی برای کشاورزانی است که می‌خواهند دست از کشت تنباکو بکشند. از دیگر اهداف کارزار ضد دخانیات امسال تشویق کشاورزان به کاشت محصولاتی است که ارزش غذایی دارند.
یکی از موانع مهم بر سر راه تشویق کشاورزان برای رو آوردن به کشت جایگزین لابی‌های تنباکو هستند. صنایع دخانیات تلاش می‌کنند تا سد راه ابتکارات جدید برای تشویق کشاورزان به روی آوردن به کشت جایگزین شوند. همین رویکرد خود به بحران غذایی دامن زده. کارزار «نه به دخانیات» امسال قصد افشای این تلاش‌های لابی دخانیات را نیز در دستور کار امسال خود قرار داده است.
در سراسر جهان سالانه حدود ۳ و نیم میلیون هکتار زمین به سطح اراضی زیر کشت تنباکو اضافه می شود. کاشت تنباکو خود مسبب ۲۰۰ هزار هکتاری است که دچار پدیده «جنگل زدایی» می‌شوند. کاشت تنباکو منابع بسیاری را صرف خود می‌کند و مقادیر قابل توجهی از کود و آفت‌کش‌ها در جریان کشت تنباکو استفاده می‌شود که در نهایت فرسایش خاک را به همراه دارد.
زمینی که از آن برای کاشت تنباکو استفاده می‌شود از آنجا که تنباکو حاصل‌خیزی خاک را به تحلیل می‌برد، ظرفیت کمتری برای رشد دیگر محصولات نظیر محصولات خوراکی دارد.
میزان صدماتی که کشت تنباکو به روند تولید غذاهای پایدار وارد می کند در کشورهایی با درآمد متوسط و درآمد کم، در مقایسه با منفعتی که نصیب کشاورزان این محصول می شود به مراتب بیشتر است.
از هر ۱۰ زارع تنباکو، ۹ زارع از کشورهای کم درآمد و یا با درآمد متوسط هستند. از این میان، چهار زارع از کشورهای کم‌درآمدی هستند که با کمبود غذا مواجه هستند.
کارزار امسال روز جهانی بدون دخانیات از دولت‌ها و سیاستگذاران می‌خواهد تا با تدوین قوانین و در نظر گرفتن استراتژی و سیاست‌های پایدار راه را برای کشاورزانی که می‌خواهند به جای تنباکو به کشت جایگزین روی آورند هموار سازد.
مصرف دخانیات در ایران
در آخرین گزارش سازمان جهانی بهداشت در زمینه مصرف دخانیات و سیگار که مربوط به دو سال پیش است، تعداد مصرف کنندگان بالای ۱۵ سال دخانیات در ایران حدود ۱۴ درصد جمعیت کشور برآورد شده بود که از این میان ۸ میلیون مرد و ۱ میلیون زن بودند.
در ایران در سال ۲۰۰۰ بیش از ۱۹ درصد جمعیت بالای ۱۵ سال ایران دخانیات مصرف می کردند ، انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۵ این میزان به ۱۳.۳ درصد کاهش یابد.
آمارهایی که رسانه‌های داخلی منتشر می‌کنند با آمارهای سازمان جهانی بهداشت تفاوت دارد. یکی از جدیدترین داده‌ها را مدیر مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اعلام کرده است.
غلامرضا حیدری، رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در آستانه روز جهانی بدون دخانیات آمارهایی از میزان و الگوی مصرف دخانیات در ایران اعلام کرده و گفته است که بیش از ۲۰درصد مردان و چهار درصد زنان بالای ۱۵ سال در کشور مصرف روزانه سیگار دارند.
رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات دانشگاه بهشتی سن شروع مصرف سیگار در ایران بین ۱۳تا ۱۵ سالگی اعلام کرد و گفت:
در دهه ۴۰ شمسی، سن شروع مصرف سیگار در ایران ۳۰ سال، در دهه ۵۰ حدود ۲۵ سال و در دهه ۷۰ زیر ۱۸ سال بود، اما امروز به ۱۳ تا ۱۵ سالگی رسیده است.
مصرف سیگار در زنان ایرانی حدود یک هشتم کمتر از مردان است اما استعمال قلیان در هر دو جنس برابر است و استعمال قلیان در زنان در دو دهه اخیر به عنوان یک تفریح و سرگرمی تفننی و رفتار دسته جمعی افزایش یافته است.
براساس اعلام وزارت بهداشت ایران، تنباکوهای معسل و معطر ۷ هزار ماده شیمیایی، ۷۰ ماده سرطان‌زا و ۴۰۰ ماده سمی در خود دارند .
مصرف دخانیات در جهان
افراد این روزها کمتر از گذشته به سمت سیگار می‌روند. میزان مصرف فرآورده‌های دخانی طی بیست سال گذشته به ویژه در میان جوانان ۱۵ تا ۲۴ سال کاهش یافته و انتظار می‌رود این روند نزولی همچنان ادامه داشته باشد.
در حال حاضر حدود یک میلیارد و ۳۰۰ هزار نفر در جهان از تنباکو و مشتقات آن استفاده می‌کنند.
بر اساس آمارهای سال ۲۰۲۲ بیش از ۲۲ درصد جمعیت جهان تنباکو مصرف می‌کنند. بیش از ۳۶ درصد مردان جهان و حدود ۸ درصد زنان جهان سیگاری هستند.
بر اساس آمارهای سازمان جهانی بهداشت تقریبا نیمی از مصرف کنندگان تنباکو و فرآورده‌های آن به طور مستقیم یا غیر مستقیم بر اثر مصرف تنباکو می‌میرند.
تنباکو هرسال ۸ میلیون نفر قربانی می‌گیرد، که حدود هفت میلیون تن از مرگ‌ها بر اثر مصرف مستقیم تنباکو و حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار مرگ مربوط به غیر سیگاری‌هایی است که در معرض دود دست دوم دخانیات قرار می‌گیرند.
مصرف دخانیاتی که در گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت به آن اشاره شده شامل کشیدن سیگار، سیگار برگ، قلیان، پیپ و انواع تنباکوهای جویدنی، مکیدنی و قابل استنشاق است.
مصرف دخانیات از جمله عوامل مرگ زودرس و بسیاری از بیماری‌هاست.