دستگاه تبلیغی اردوغان نقش مهمی بر پیروزی او بر رقیب در دور اول انتخابات داشت. به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران، پروپاگاندای تخریب‌گری که از سوی رسانه‌های اردوغان علیه قلیچداراوغلو در روزهای منتهی به رای‌گیری ۱۴ مه انجام شد، در عقب افتادن ۳-۴ درصدی او از اردوغان در دور اول انتخابات بسیار مؤثر بود. حالا قرار است دور دوم انتخابات در ۲۸ مه برگزار شود، در رقابتی نفسگیر.
ولی این “پروپاگاندای سیاه” (به ترکی: قارا پروپاگاندا) علیه قلیچداراوغلو چه ویژگی‌هایی دارد؟
کسانی که در ترکیه زیسته باشند می‌دانند جملات کلیشه‌ای مشخصی در مورد قلیچداراوغلو از ماه‌ها قبل در فضا می‌چرخید. جالب آنکه این تصویر قالبی نه تنها از طرف خود اردوغان و هوادارانش، که همچنین از سوی بخشی از کسانی که ظاهرا در طیف اپوزیسیون هستند منتهی دل خوشی از چپ‌ها هم ندارند، تکرار می‌شد. در ترکیه قشر خاکستری خاصی هست که وقتی با ایشان صحبت می‌کنی می‌گویند دل خوشی از اردوغان ندارند، ولی هرگز به قلیچداراوغلو و نامزد اصلی اپوزیسیون هم رای نمی‌دهند، اگر تصور کنند آنها متعلق به جناح چپ‌اند.
ادعای ما در این مقاله آنست که به سبب داشتن قدرت و پول و رسانه و امکانات هنگفت متعدد ناشی از کنترل دولت برای بیست سال، ماشین پروپاگاندای اردوغان خیلی قوی‌تر از قلیچداراوغلو عمل کرده است. همین امکانات بسیار وسیع، در کنار خطاهای اپوزیسیون در این بیست سال، سبب شده تصاویر کلیشه‌ای خاصی در ذهن رای‌دهنگان ترکیه علیه اپوزیسیون و قلیچداراوغلو جا بیفتد که در صورت شکست قلیچداراوغلو در انتخابات ۲۸ مه، نه تنها از میان نخواهد رفت که احتمالا تقویت هم خواهد شد.
ما در ادامه با آنالیز محتوای ویدیویی که اردوغان در روزهای منتهی به ۱۴ مه در کمپین‌هایش علیه قلیچداراوغلو، همراه با توضیحات خودش، پخش میکرد (و طبیعتا توسط بخش تبلیغات آک پارتی تهیه شده بود، بنگرید به اینجا) گفتمان پروپاگاندای طرف اردوغان را تحلیل کنیم. در این ویدیو و دهها تولیدات رسانهای از این دست در سالهای اخیر و خصوصا پس از کودتای ۱۵ ژوییه ۲۰۱۶ کوشیده می‌شود اپوزیسیون و مشخصا قلیچداراوغلو صاحب مجموعه‌ای از خصائل منفی نمایش داده شود که یک طرف آن عجز و ناتوانی در اداره‌ی کشور است، و طرف دیگر ادعای همکاری با تروریست‌ها. نتیجه‌ی انتخابات ۱۴ مه نشان داد این تبلیغات در آن بخش از جامعه‌ی ترکیه که هرگز تلویزیون و رسانهای جز رسانه‌ی ملی (انواع کانال‌های ت آر ت که مدیرانش توسط عدالت و توسعه انتخاب می‌شوند) و تلویزیون‌های ظاهرا خصوصی، ولی در واقع نیمه‌دولتی متعلق به سرمایه‌داران نزدیک به اردوغان (مانند سی ان ان ترک و آ خبر..) نمی‌بینند و با زبان‌های خارجی و رسانه‌های اجتماعی هم بخوبی آشنا نیستند، کاملا موثر است.
امکانات بسیار وسیع دستگاه تبلیغی اردوغان و حزیش، در کنار خطاهای اپوزیسیون در این بیست سال، سبب شده تصاویر کلیشه‌ای خاصی در ذهن رای‌دهنگان ترکیه علیه اپوزیسیون و قلیچداراوغلو جا بیفتد که در صورت شکست قلیچداراوغلو در انتخابات ۲۸ مه، نه تنها از میان نخواهد رفت که احتمالاً تقویت هم خواهد شد.
۱. اردوغان ابرتوانا در برابر قلیچداراوغلوی ناتوان
ناتوانی اپوزیسیون در اداره‌ی سازمان‌های کوچک، چه برسد به دولت، یکی از تم‌های اصلی پروپاگاندا علیه قلیچداراوغلوست.
در دهه‌ی نود میلادی، در فاصله‌ی سالهای ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۷، و حدود ۲۵ سال قبل، قلیچداراوغلو رییس موسسه‌ی بیمه‌های اجتماعی در دولت بوده است. برخی مردم ترکیه خاطره‌ی خوبی از دولت‌های ائتلافی حاکم بر ترکیه در دهه‌ی نود میلادی و بی‌ثباتی ایشان ندارند. در این بخش از پروپاگاندا، آمیخته با رنگ و بوی احساسات، کوشیده می‌شود مدیریت قلیچداراوغلو بر نهاد بیمه در اوج ناتوانی و بی‌کفایتی ترسیم شود و این حس به مخاطب القا شود که اگر امروز مخالفان به قدرت برسند، دوباره به دهه‌ی نود میلادی بر می‌گردیم و دولت دچار مشکلات عدیده خواهد شد. در ویدیوی مزبور تاکید می‌شود که در دوره‌ی قلیچداراوغلو سازمان بیمه‌های اجتماعی (سوسیال گوونلیک قورمو) در آستانه‌ی ورشکستی بود و وضعیت ترکیه از نظر بهداشت و درمان افتضاح بود: صف‌های طولانی، بیمارستان‌های کثیف، و غیره.
در همه‌ی این تبلیغات در عوض اردوغان قهرمان توسعه‌ی جهش‌وار ترکیه به سوی سطح بهتر زندگی معرفی می‌شود. مخاطبی که تحت تاثیر این تبلیغات قرار می‌گیرد، حواسش نیست که توسعه‌ی ترکیه، اگر هم در بیست سال اخیر پیشرفت خاصی داشته، هرگز فقط برآمده از سیاست‌های شخص اردوغان نیست. اولا یک دوره از حکومت آک‌پارتی نداریم و عدالت و توسعه در این سال‌ها فراز و نشیب بسیار داشته است. ثانیا خیلی کسانی که امروز راهشان را از اردوغان به سبب گرایش او به استبداد جدا کرده‌اند، سابقا جزو موتور توسعه‌ی ترکیه بودند. علی باباجان وزیر اقتصاد سالهای اولیه‌ی حکومت اردوغان یا احمد داووداوغلو وزیر امور خارجه ترکیه برای سال‌ها یا مرال آکشنر رهبر حزب نیک، تنها چند نمونه از دهها و صدها مثالی است که می‌شود زد.
ماشین پروپاگاندا فرض گرفته ما فراموش می‌کنیم اکثر پزشکان ترکیه در رای‌گیری‌ها به اپوزیسیون (امروز با کاندیداتوری قلیچداراوغلو) رای می‌دهند. پزشکان، مانند بقیه افراد دارای تحصیلات عالی، بنا بر دانش و جهان‌بینی انتقادی‌ترشان بیشتر در جناح آتاتورک‌چی و منتقد دولت قرار دارند. (بنگرید به فعالیت‌های انجمن پزشکان ترکیه، تورک طبیبلر بیرلیغی و موضعگیری‌های آن). با اینحال آک‌پارتی و اردوغان با مغلطه پیشرفت ترکیه در پزشکی را به اسم خودشان مهر می‌زنند! در این پروپاگاندا قلیچداراوغلو کسی معرفی می‌شود که هرگز قادر برآورده کردن قول‌هایش نخواهد بود. «وردیغی سوزلری توتمایان»: این عبارت آخر در ویدیو در جهت خنثی کردن کمپین «سنه‌سوز» (به تو قول می‌دهم) قلیچداراوغلو درست شده است.
۲. قلیچداراوغلو، به‌رغم بی‌لیاقتی، با زور از ۲۰۱۰ بر راس “ج ه پ” نشسته است
خود اردوغان ۲۲ سال است رهبر بلامنازع آک‌پارتی است، با اینحال تبلیغات دولتی به این گیر می‌دهند که قلیچداراوغلو علاقمند صندلی ریاست است و جا به رقیبان (مثلا محرم اینجه که زمانی در کادر مدیریتی ج ه پ بود) نمی‌دهد.
در پروپاگاندا طبیعتاً به دستاوردهای سیاسی مثبت قلیچداراوغلو اشاره نمی‌شود و تنها تصویری منفی از او ترسیم می‌شود. دستاوردهای قلیچداراوغلو از جمله از این قرارند: ایجاد اجماع دموکراتیک («ائتلاف ملت») میان ۶ حزب با گرایش‌های بسیار متکثر سکولار و دینی و چپ و راست، با محوریت عدالت‌طلبی، مبارزه با فساد، شایسته‌سالاری (دادن اداره‌ی کشور به متخصصان امر، بجای اولویت دادن به مقربان شخص اول)، قول تعمیق دموکراسی و افزایش آزادی‌های شهروندان، بهبود رابطه با دنیا و… اهمیت این اقدامات آنوقت مهم‌تر است که در نظر آوریم ائتلاف ملت با ابتکار قلیچداراوغلو در محیط سیاسی بسیار بسته‌ی ترکیه در ایام پس از کودتای ۱۵ ژوییه ۲۰۱۶ درست شد و در شرایط بسیار نابرابر در برابر نامزد دارای امکانات وسیع دولتی (اردوغان) عرض اندام کرد.
کار قلیچداراوغلو و تیم او برابر ماشین پروپاگاندایی که خصوصا بخشی از مردم ترکیه را که دسترسی به رسانه‌های آزاد ندارند به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد، به هیچ رو آسان نیست. نبرد نابرابر است، با امکانات نابرابر. با اینحال باید منتظر روز ۲۸ مه و دور دوم انتخابات ماند. انتخابات ۲۸ مه، اگر از سوی قشرهای خاکستری و تحریمی جدی گرفته شود، می‌تواند به رفراندومی در مورد عملکرد اردوغان تبدیل شود.
اگر کارنامه‌ی قلیچداراوغلو را با دنیز بایکال رهبر سابق ج ه پ/حزب جمهوری‌خواه خلق، که سه ماه قبل در کهولت فوت کرد، مقایسه کنیم، در خواهیم یافت در دوره‌ی قلیچداراوغلو، رهبری ج ه پ موضع سرسخت‌تری در برابر اردوغان داشته است. اخبار متعددی هست که دنیز بایکال حداقل در یکی دو موضع حساس در تاریخ سیاسی آک پارتی اردوغان را نجات داد، چیزی که هرگز در کارنامه‌ی قلیچداراوغلو نیست و نمی‌تواند باشد.
با در نظر گرفتن تمام این پیش‌زمینه، یکی‌از روشهای رایج آک‌پارتی برای ایجاد اختلاف در ج ه پ و ایجاد نگرش منفی در بدنه‌ی این حزب نسبت به قلیچداراوغلو، آن بوده است که گفته شود قلیچداراوغلو با استبداد از ۲۰۱۰ رهبری حزب جمهوری‌خواه خلق را بدست گرفته است و برغم شکست‌ها از رهبری این حزب کنار نمی‌رود.
در پروپاگاندا همچنین کوشش می‌شود شهرداری‌های ترکیه که از سوی مخالفان اداره می‌شوند (مشخصا در کلانشهرهای استانبول، آنکارا، ازمیر، آنتالیا بر اساس نتیجه‌ی انتخابات۲۰۱۹ شهرداری‌ها) ناتوان در ارائه‌ی خدمات معرفی شوند. هیچ اشاره‌ای نمی‌شود که چطور به بهانه‌های واهی، وزارت کشور ترکیه زیر نظر سلیمان سویلو، از تابستان ۲۰۱۹ تا امروز مدیریت شهرداری در ۴۸ شهرستان و ناحیه در مناطق کردنشین در شرق و جنوب شرقی ترکیه (شامل مناطقی وان، دیاربکر، قارس، ارزروم…) از حزب دموکراتیک خلقها گرفته شده و به این ترتیب حق حاکمیت ملی و حق رای شهروندان در ذیل نام مبارزه با تروریسم نقض شد.
۳. همدستی قلیچداراوغلو با تروریست‌ها
اردوغان و رسانه‌های دولتی ائتلاف شش‌تایی ملت با رهبری قلیچداراوغلو و آکشنر را ائتلافی توصیف کردند که نتیجه‌ی آندر صورت رسیدن به قدرت، آشوب و ناامنی کشور و پرروشدن تروریست‌ها (به تعبیر ایرانی) خواهد بود. در این تبلیغات حزب کردی و سوسیالیست دموکراتیک خلقها (ه د پ) با جدایی‌طلبان پ ک.ک و قندیل یکی معرفی می‌شود و وانمود می‌شود پ ک ک به قدرت رسیدن قلیچداراوغلو را فرصتی تاریخی برای خود دانسته است. مردم را از آن می‌ترسانند که اگر ه د پ قدرت بگیرد، ابتدا در شمال سوریه به کردها خودگردانی داده می‌شود (با فعالیت گروه‌هایی چون ی پ گ که در نظر ترکیه ادامه‌ی گروه تروریستی پ ک ک محسوب می‌شود)، بعدش هم حقوق خودگردانی مشابهی برای کردها در جنوب شرق ترکیه مطالبه خواهد شد و در نهایت تجزیه‌طلبی.
در کمپین عظمت‌طلبانه‌ی اردوغان، او قهرمان مبارزه با تروریسم و تضمین یکپارچگی کشور معرفی می‌شود. این پروپاگاندای رسانهای بر مشروعیت‌زدایی از ه د پ (و بواسطه‌ی آن اعضای ائتلاف ملت) بنا شده است. در تبلیغات اردوغان-باغچه‌لی هرگونه احتمال در مورد اینکه در دولت آینده وزیری از میان اعضای ه د پ معرفی شود (آنهم حزبی که همین الان، در ذیل برند چپ سبز بیش از ۶۰ نماینده مجلس دارد) و لحن ملایم قلیچداراوغلو در مورد ه د پ این روزها، به عنوان یک جرم نابخشودنی معرفی می‌شود. این تبلیغات برعلیه حزب نیک (ایی پارتی) که دیگر جزو اصلی ائتلاف ملت است و دارای پیش‌زمینه‌ی راست و ملی‌گرا، هم بسط داده می‌شود تا اقبال ملی‌گرایان ترک به خانم مرال آکشنر کاهش یابد.
اردوغان در این زمینه حتی تا جایی پیش رفت که در یک سخنرانی پیشاانتخاباتی خود ویدیویی پخش کرد که در آن مراد قره‌ایلان، از رهبران پ ک ک دارد در کنار قلیچداراوغلو «هایدی» می‌گوید و فراخوان به رای دادن می‌کند! تصاویری که آشکارا مونتاژ شده و کنارهم چیده شده بود و از سوی روزنامه جمهوریت با عنوان نقطه‌ی تاریکی در تاریخ پروپاگاندا در کشور ترکیه معرفی شد.
توگویی همین آک‌پارتی نبوده که در سالهای ۲۰۱۳-۲۰۱۲، با وساطت ه د پ، گفتگوهای صلحی با پ ک ک و اوجالان ترتیب داد که همراه بود با تشکیل هیئت‌های عاقلان (عاقیل آداملار) در سراسر ترکیه و پیام صلح و زمین گذاشتن سلاح عبدالله اوجالان از زندان امرالی که در مراسم نوروز ۲۰۱۳ در دیاربکر قرائت شد.
۴. مشکلی که اردوغان با ه د پ و دمیرتاش دارد
رویکرد اردوغان به ه د پ مشخصا از ۲۰۱۵ به بعد بسیار خصمانه شد و عوامل متعددی در این زمینه موثر بود. به نظر وقتی صلاح‌الدین دمیرتاش، رهبر اکنون زندانی ه.د.پ و از رقبای عمده‌ی اردوغان در دو انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۱۴ و ۲۰۱۸، کمپین انتخابات پارلمانی ژوئن ۲۰۱۵ خود را بر اساس رویکردی سازش‌ناپذیر دربرابر اردوغان و خواست او مبنی بر تغییر نظام ترکیه به ریاستی پیش برد، با این شعار که: «سنی باشقان یاپمایاجاغیز» (هرگز نمی‌گذاریم تو/اردوغان رییس شوی) کینه اردوغان بیشتر شد. به زندان افتادن و در زندان نگه داشته شدن دمیرتاش از اواخر ۲۰۱۶ تا امروز، به‌رغم حکم اخیر دادگاه حقوق بشر اروپا در بی‌گناهی او را، تا حدی می‌شود بر اساس خصومت شخصی اردوغان با او نیز فهمید.
اگر آنزمان دمیرتاش موضع ملایم‌تری برابر اردوغان نشان می‌داد و مثلا ه د پ ذیل رهبری او در تغییر به نظام ریاستی با اردوغان همکاری میکرد، آیا جلوی گرایش امروز اردوغان به طرف راست افراطی و ائتلاف تمام‌قد او با م ه پ، حزب حرکت ملی‌گرا، در جریان انتخابات ۲۰۲۳ پیشتر گرفته می‌شد؟ پاسخ به این پرسش مبتنی بر «شرطی خلاف واقع» بسیار سخت است.
می‌شود حدس زد امروز اردوغان خصومت تاحدی مشابهی نسبت به قلیچداراوغلو یافته باشد، گرچه به سبب نفوذ تاریخی ج ه پ در سیستم ترکیه، خیلی بعید است بتواند همان رفتار با دمیرتاش را با قلیچداراوغلو نیز، در صورت پیروزی دوباره‌ی اردوغان در دور دوم انتخابات، بکند.
برگردیم به دمیرتاش. در انتخابات اخیر دمیرتاش از زندان کوشید با پست‌هایی توییتری و گفتگو بواسطه‌ی وکلایش با رسانه‌ها، در افزایش آرا حزب دموکراتیک خلقها در پارلمان و قلیچداراوغلو در ریاست‌جمهوری موثر باشد. ولی چقدر می‌شد با چنین امکانات محدودی در برابر تلویزیون‌های ۲۴ اردوغان که از سوی بدنه‌ی هوادار آک‌پارتی و م ه پ تماشا می‌شوند، رقابت کرد؟
در انتخابات اخیر اجحافات مختلفی در حق حزب دموکراتیک خلقها شد که به نظر در کاهش دوسه درصدی آرا این حزب در برابر حزب دست راستی حرکت ملی گرا (که در انتخابات ۱۴ مه برعکس بر خلاف انتخابات قبلی چنددرصد رشد داشته) موثر بود: ه د پ چند ماه بود از سوی ائتلاف آک پارتی- م ه پ و نفوذ آنها در دادگاه قانون اساسی ترکیه که بخش مهمی از قضاتش از طرف رییس جمهور انتخاب می‌شوند، زیر تیغ و تهدید بسته شدن بود.
برای همین رهبران ه د پ تصمیم گرفتند برای اجتناب از بسته شدن در شب انتخابات، با یک لوگو و اسم جدید به نام چپ سبز (یشیل سول) در انتخابات و برگه‌های رای‌گیری شرکت کنند. منتهی می‌شود حدس زد که بسیاری، خصوصا افراد بی‌سواد مناطق جنوب شرق ترکیه، متوجه نشده‌اند این نشان جدید چیست و کجا باید مهر بزنند. همچنین گفته می‌شود چون این حزب با اسم یشیل سول وارد شده بود و یشیل سول حزب جدیدی بود، مطابق قانون و بر خلاف انتخابات قبلی مجوز نیافت ناظری در صندوق رای داشته باشد.
البته که دمیرتاش هنوز به مخاطبانش تاکید می‌کند امید خود را برای دور دوم انتخابات از دست ندهند و اینکه شکست اردوغان شدنی است.
۵. بحث تکراری “فتو”
متهم کردن کمپین قلیچداراوغلو به حمایت از فتو (سازمان تروریستی فتح الله) و بی‌دینی و بی‌وطنی، همزمان از دیگر ویژگی‌های تبلیغات اردوغان است.منتهی اگر ذره‌ای دقت به خرج دهیم متوجه خواهیم شد پروپاگاندای رسانهای اردوغان در این زمینه بر یک تناقض بزرگ بنا شده است. اردوغان از یکسو طرف مقابل را به بی‌دینی و بی‌اذانی متهم می‌کند، از سوی دیگر باز آنها را متهم می‌کند که از طرف یک جماعت دینی که در نظر اردوغان و دولت ترکیه امروز تروریستی است (جماعت فتح الله گولن، آخوند سنی ساکن پنسیلوانیا) حمایت می‌شوند. گولن هرچه بود آتئیست نبود، و آتئیست‌های کمالیست ترکیه هرچه باشند، ممکن نیست بتوانند گولن‌چی و شدیداً مذهبی باشند! به علاوه جماعت گولن در فاصله‌ی سالهای ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۳ (وقایع گزی و سپس دستگیری‌های قضایی ۲۵-۱۷ دسامبر در پرونده‌های فساد و پولشویی) از متحدان اصلی آک‌پارتی در ساختار دولت و پس زدن سکولارها از ارتش و پلیس و قوه قضاییه بودند. منتهی گویی در بدنه‌ی طرفدار اردوغان، به دلایل گوناگون، به این تناقض‌های عجیب و غریب اهمیتی داده نمی‌شود.
قلیچداراوغلو این روزها و در آستانه‌ی دور دوم انتخابات در ۲۸ مه می‌کوشد با انتشار ویدیوهایی و انجام سخنرانی‌هایی به حجم عظیم تهمت‌ها و پروپاگاندای جناح اردوغان پاسخ دهد. در یک ویدیوی پربیننده آمده:
مردم عزیز من! من بر خود وظیفه می‌دانم که حقایق را بگویم. دروغ‌ها و تهمت‌های اردوغان بر کمپین انتخاباتی ما سایه انداخت [و باعث شد پیام من نزد برخی از مردم با اعوجاج فهمید شود]… اردوغان! آیا تو همو نیستی که با گروه‌های تروریستی به کرات بر سر یک میز نشستی؟ تو چطور جسارت داری عشق مرا به وطن زیر سئوال ببری؟… من هیچ‌گاه با گروه‌های تروریستی بر سر یک میز ننشستم و هرگز هم نخواهم نشست. تمام! مانند تو هم سراغ گفتگو پشت درهای بسته با تروریست‌ها نخواهم رفت. تمام. [برخلاف تو] صادق و اخلاقی خواهم بود…آیا تو همو نیستی که فتو [جماعت فتح‌الله گولن] را پروبال دادی و بزرگ کردی، حتی [در یک سخنرانی عمومی] التماس [به گولن] کردی که لطفا به ترکیه برگرد؟ [چطور شده امروز ادعای دشمنی با او می‌کنی؟]
نتیجه آنکه کار قلیچداراوغلو و تیم او برابر ماشین پروپاگاندایی که خصوصا بخشی از مردم ترکیه را که دسترسی به رسانه‌های آزاد ندارند به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد، به هیچ رو آسان نیست. نبرد نابرابر است، با امکانات نابرابر. با اینحال باید منتظر روز ۲۸ مه و دور دوم انتخابات ماند. انتخابات ۲۸ مه، اگر از سوی قشرهای خاکستری و تحریمی جدی گرفته شود، می‌تواند به رفراندومی در مورد عملکرد اردوغان تبدیل شود.