کمال قلیچداراوغلو نامزد اپوزیسیون درانتخابات سرنوشت ساز ۱۴مه می‌گوید کردها را تروریست نخوانید. صلاح‌الدین دمیرتاش، رهبر حزب کردی-سوسیالیست دموکراتیک خلق‌ها از زندان ادیرنه پیام می‌دهد که یکشنبه به قلیچداراوغلو رأی بدهید. پروپاگاندای رسانه‌ای جناح حاکم، یعنی ائتلاف اردوغان و باغچه‌لی، موسوم به «ائتلاف جمهور»، در ایام منتهی به روز رأی‌گیری می‌کوشد از نزدیکی حزب جمهوریخواه خلق و «ائتلاف ملت» به ه د پ (حزب دموکراتیک خلق‌ها) شیطان‌سازی کند تا با برجسته کردن خطر تجزیه و کمرنگ شدن مقدسات، در صورت به قدرت رسیدن مخالفان، مردم ملیگراتر ومذهبی تر در ترکیه را پشت سر خود جمع کند و مانع رأی دادن به قلیچداراوغلو شود. با این حال شواهد مختلف نشان می‌دهد که این پروپاگاندا به احتمال بسیار در این انتخابات موفق نخواهد بود.
درس‌آموزی ج ه پ از انتخابات‌های گذشته
اپوزیسیون ترکیه بر اساس تجربه‌ی انتخابات‌های گذشته متوجه شده است بدون ائتلاف با کردها ومشخصا حزب دموکراتیک خلق‌ها قادر به شکست دادن اردوغان در صندوق‌های رأی نیست. حزب جمهوریخواه خلق (ج ه پ) از ناکامی در انتخابات ۷ ژوئن ۲۰۱۵ (انتخاباتی که در آن اپوزیسیون برای اولین بار شانس تشکیل دولت داشت، ولی ائتلاف محقق نشد) و انتخابات‌های بعدی گام به گام، و با آزمون و خطا، آموخت که برای پیروزی سیاسی بر اردوغان ائتلافی باید تشکیل می‌شد که دو ویژگی داشته باشد:
- اولا احزاب ملی‌گرا/ترک‌گرا و محافظه‌کار/با سابقه‌ی اسلامگرا که پایگاه اجتماعی آنها با عدالت و توسعه و حزب حرکت ملی‌گرا تاحدی مشترک است در آن حضور داشته باشند و به این ترتیب بتواند از اقشار متدین و ملی‌گرایی که از عملکرد اردوغان در سال‌های اخیر راضی نیستند رأی بگیرد،
- ثانیا ترکیب ائتلاف طوری باشد که برغم داشتن رنگی از ملی‌گرا و اسلام‌گرایی، فاقد عناصر رادیکال ملی‌گرا (یعنی ضد کرد) و رادیکال اسلامگرا (ضد سوسیالیست) در خود باشد و در نتیجه بتواند با حزب دموکراتیک خلق‌ها برای غلبه بر اردوغان و متعاقب آن اداره‌ی کشور بصورت مشترک همکاری کند.
هر دوی این ویژگی‌ها با حضور احزاب “خوب”، “سعادت”، “دوا”، “آینده” و “دموکرات”، در کنار حزب جمهوریخواه خلق در زیر چتر ائتلاف ملت محقق شده است. و در این ابتکار عمل کمال قلیچداراوغلو رهبر حزب جمهوریخواه خلق از سال ۲۰۱۰ تا امروز و نامزد انتخابات جاری نقش بسیار مهمی را ایفا کرده است.
ویدیوی قلیچداراوغلو در حمایت از کردها
کمال قلیچداراوغلو، چند هفته قبل، در ویدئویی یک و نیم‌دقیقه‌ای که ۱۷ آوریل به طور وسیع در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، گفت:
[در سال‌های اخیر] هر زمان که کاخ [اردوغان] احساس کرده قرار است در انتخابات شکست بخورد، اتهام‌زنی جمعی به کردها و انگ زدن به آنها به عنوان تروریست شروع می‌شود. این خجالت‌آور است. حقیقتا مایه‌ی خجالت است. همین الان با میلیون‌ها کرد، روزانه و بدون توقف، همچون تروریست‌ها رفتار می‌شود.
کمال قلیچداراوغلو، به فعالیت ترول‌هایی در فضای مجازی علیه خودش و ه د پ (که گفته می‌شود قسما از سوی سلیمان سویلو، وزیر کشور اردوغان، سازمان‌دهی می‌شوند) اشاره کرد و گفت:
آنها هر روز آنها میلیون‌ها لیره خرج ترول‌ها در شبکه‌های اجتماعی می‌کنند. این اوباش برای توهین به من [و پایین آوردن رأی ائتلاف ملت] به کردها انگ تروریست می‌زنند و بین مردم و دولت فاصله می‌اندازند….برای اینکه به «بای کمال» افترا بزنید، آیا قابل توجیه است که با حیثیت و آبروی میلیون‌ها انسان [کرد] بازی کنید؟
قلیچداراوغلو در ادامه خطاب به بدنه‌ی اجتماعی حامی حزب جمهوریخواه خلق گفت:
ای مردم عزیزم! زنهار و زنهار در دام این پروپاگاندا نیفتید. حقوق برادری ما [با کردها] را هرگز و هرگز فراموش نکنید. تقدیر ما را [یعنی کردها و ترک‌ها] را در کنار هم قرار داده است و باعث شده ما برادر هم باشیم. ما [برای استقلال ترکیه] در نبرد چاناک‌قلعه کنارهم [علیه دشمن] جنگیدیم…ما [ترک و کرد] صدها سال است در این جغرافیا در کنار هم زیسته‌ایم و هیچ‌کدام راهمان را به تنهایی طی نکرده‌ایم.
او سپس در جمله‌ای که مخاطب اصلی آن اردوغان (آک‌پارتی) و باغچه‌لی (م ه پ) هستند، گفت: «نمی‌گذارم برای پنج‌تا رأی کسی به برادری ما ضرر بزند. کم مانده [تا روز موعود انتخابات].»
اشاره‌ی قلیچداراوغلو به مطالب انبوهی است که در هفته‌های منجر به انتخابات یکشنبه در نشریات نزدیک به آک‌پارتی و م ه پ/حرکت ملی‌گرا با عنوان نزدیکی و همکاری میان قلیچداراوغلو/ ائتلاف ملت با پ ک ک منتشر شده و می‌شود. به عنوان فقط یک نمونه به مطلبی اخیر در روزنامه‌ی حکومتی صباح اشاره می‌کنیم. استدلال نویسنده‌ی طرفدارآک‌پارتی آن است که کمال قلیچداراوغلو، رهبر حزب جمهوریخواه خلق، اعضای ائتلاف ملت را، از اعضای کوچک‌تر ائتلاف گرفته (احزاب سعادت، دوا، آینده و دموکرات) تا اعضای بزرگ‌تر (مشخصا حزب خوب با رهبری مرال آکشنر، که ادعای ملی‌گرایی دارد) به همکاری و شراکت با حزب دموکراتیک خلق‌ها عادت داده است. این کار در نظر نویسنده با خشنودی فزاینده‌ی تروریسم پ ک ک و پیام‌های تبریک و حمایت قندیل روبروست: به این شیوه قلیچداراوغلو درمیان جامعه و خصوصا جوانان نسبت به پ ک ک حساسیت زدایی می‌کند.
پیشتر نوشتیم درکمپین ائتلاف جمهور، اردوغان و دولتش قهرمان مبارزه با تروریسم کردی معرفی می‌شوند و کوشیده می‌شود رأی مردم با گرایش ملیگراتر، به این نحوه جلب شود. دشمن‌سازی (که از جهات جالب توجهی شبیه تاکتیک‌های علی خامنه‌ای است) از بنیادهای کمپین انتخاباتی اردوغان و باغچه‌لی هستند. اردوغان در میتینگی به تاریخ ۱۰ مه می‌گوید:
ما [بر خلاف قلیچداراوغلو و ائتلاف ملت] هرگز تروریسم را تحمل نمی‌کنیم. در نظر ما کسی که با ترور ارتباط دارد، با انسان ما [«ملت»] ارتباطی ندارد. نمی‌گذاریم تروریسم آرامش شهروندانمان را برهم بزند و در این زمینه هرآنچه را که لازم است انجام خواهیم داد. کسانی که با تروریسم متحد هستند نمی‌توانند با «ملت» ما متحد شوند. اجازه نخواهیم داد که ه د پ و حامیان آن [منظور: پ ک ک] کشور ما را تجزیه کنند.
البته اردوغان، به شیوه‌ای ناسازوار، در همان سخنرانی ازوحدت و برادری سخن می‌گوید: « امیدوارم دراین جغرافیای کهن ما ترک‌ها، کردها، عرب‌ها، سنی‌ها، علویان و… با همه تفاوت‌هایمان تا آخر دنیا در کنار هم زندگی کنیم.»
حمایت دمیرتاش و حرکت کردی از قلیچداراوغلو
در ۱۴مه انتخابات پارلمانی و ریاست‌جمهوری همزمان برگزار می‌شود. صلاح‌الدین دمیرتاش (که در توضیح مختصر بالای توییتر او به سبب محبوس بودنش نوشته: «سیاسی رهینه»، گروگان سیاسی) از داخل زندان می‌گوید در انتخابات پارلمانی به حزب دموکراتیک خلق‌ها رأی بدهید، ولی در انتخابات ریاست‌جمهوری به کمال قلیچداراوغلو. درانتخابات پارلمانی ه د پ با لیست و نامزدهای مخصوص خودش در صحنه انتخابات حضور دارد، بر خلاف انتخابات ریاست‌جمهوری که چنانکه توضیح می‌دهیم در آن نامزد مستقلی ندارد.
با توجه به فضای رسانه‌ای شدیدی که علیه نزدیکی حزب جمهوریخواه مردم به حزب دموکراتیک خلق‌ها توسط حاکمیت وجود دارد و به بخشی از آن در بالا اشاره شد، و همینطوراحتمالا برای نرنجاندن بخش‌های ملیگراتر و ترک‌گراتر در ائتلاف ملت (مشخصا طرفداران حزب خوب یا ایی‌پارتی خانم مرال آکشنر که بسیاری از حزب دست‌راستی حرکت ملی‌گرا کنده شده اند) دمیرتاش در ماه‌های اخیر تا مدتها حمایت‌اش را از قلیچداراوغلو بدون بردن نام مستقیم از او، و بیشتر با دعوت مردم به رأی دادن و تحریم نکردن انتخابات، پیش می‌برد. منطق این بود: همه می‌دانند که دمیرتاش از سرسخت‌ترین مخالفان اردوغان است، پس وقتی دمیرتاش می‌گوید در انتخابات ۱۴ مه رأی بدهید هرگز منظورش اردوغان و ائتلاف جمهور نیست. (گفته می‌شود یکی از دلایل در زندان نگه داشته شدنش خصومت شخصی اردوغان با او است، از جهاتی شبیه همان رفتاری که شخص خامنه‌ای با میرحسین موسوی داشته است.) از سوی دیگر او در مصاحبه‌هایش از زندان مشخص کرده بود هرگز طرفدار رأی دادن به دو نامزد دیگر، یعنی محرم اینجه و سنان اوغان، هم نیست. پس معلوم است وقتی در توییتر می‌نوشت «یک رأی شما هم خیلی اهمیت دارد و رأی بدهید» رأی دادن به قلیچداراوغلو را منظور داشت.
با اینحال این فضا در چند روز مانده به انتخابات شکسته شده است و اکنون دمیرتاش صریحا مخاطبانش را به رأی دادن به قلیچداراوغلو فرا می‌خواند. مثلا در پستی که سنجاق کرده، در کاغذی با دستخط خودش با سه رنگ، خطاب به جوانان نوشته است: «در مورد آینده‌ات [انتخاباتی که سرنوشت آینده‌ی تو را مشخص می‌کند] ریسک نکن. در همان دور اول [انتخابات] کار را تمام کن. ۸۵ میلیون [کل جمعیت ترکیه] برنده خواهند بود.»
در پستی دیگرهم در گوشه‌ی عکس خودش در زندان ادیرنه، شبیه نوعی کارت پستال، با گلی در پس‌زمینه نوشته است:
کلید دست تو است. درهای تغییر را باز کن تا همه با هم آزاد شویم. [روز رای‌گیری] ۱ رأی بده به یشیل سول [عنوان و مهری که حزب دموکراتیک خلق‌ها ذیل آن در انتخابات شرکت کرده] و۱ رأی بگذار زیرعکس قلیچداراوغلو….امضا.
محتوای این پیام همزمان اشاره به آن دارد که آزاد شدن دمیرتاش و بسیاری دیگر از زندانیان سیاسی-عقیدتی سال‌های اخیر منوط به پیروزی ائتلاف ملت در انتخابات است و اگر طرف اردوغان و باغچه‌لی در انتخابات دوباره پیروز شود، نه دمیرتاش و نه کسی چون عثمان کاوالا از زندان آزاد خواهند شد. عثمان کاوالا تاجر سکولار و لیبرال تُرک منتقد اردوغان است که به جرم حمایت مالی از اعتراضات گزی، به‌رغم حکم دادگاه حقوق بشر اروپا در بی‌گناهی او، در زندان نگه داشته می‌شود.
چرا این حمایت مهم است؟
تا قبل از ۲۰۱۴، و در نظام پارلمانی، رئیس‌جمهور ترکیه با رأی مستقیم مردم انتخاب نمی‌شد. حمایت دمیرتاش از قلیچداراوغلو خصوصا وقتی مهم است که در نظر آوریم در دو اولین انتخابات ریاست‌جمهوری به سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۸، دمیرتاش از طرف حزب دموکراتیک خلق‌ها در انتخابات شرکت کرده بود و موفقیت نسبی داشت. در انتخابات ۲۰۱۴ دمیرتاش توانست با شعار «سنی باشقان یاپمیاجاغیز» (نمی‌گذاریم تو رئیس شوی) خطاب به اردوغان نزدیک ۱۰٪ آرا را نصیب خود کند و بعد از اردوغان و اکمل‌الدین احسان‌اوغلو نفر سوم شود. در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۱۸ باز او، اینباراز زندان ادیرنه، در انتخابات شرکت کرد و ۸.۵ درصد رأی گرفت و باز سوم شد.
به عبارت دیگر، دمیرتاش هنوز در میان هواداران حزب دموکراتیک خلق‌ها و سوسیالیست‌های ترکیه بسیار محبوب است و با در نظر گرفتن نتایج انتخابات گذشته می‌شود حدس زد که روز یکشنبه تمام حدود ۱۰٪ سبد رایی او به سبد رأی قلیچداراوغلو افزوده شود. همین رقابت در انتخابات ۱۴ مه ۲۰۲۳ را بسیار نفسگیر کرده است و کار اردوغان را برای پیروزی خیلی دشوار.
نگارنده‌ی این سطور در مقاله‌ای در اوایل اکتبر ۲۰۲۱، یعنی حدود یک و نیم سال قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۳، در یادداشتی در زمانه نوشته بود:
در آرایش فعلی که اردوغان فقط با مهم‌ترین منکران وجود مسئله‌ای اتنیکی با نام مسئله کرد در ترکیه (یعنی م ه پ[در قالب ائتلاف جمهور]) متحد است احتمال پیروزی در انتخابات آینده برای او بسیار ضعیف است.» اضافه کرده بودیم: «امروز لحن رسانه‌های نزدیک به حزب جمهوریخواه خلق (ج ه پ) در مورد مسئله کرد عوض شده است. این رسانه‌ها که زمانی ادبیاتی شبیه ادبیات ائتلاف اردوغان-باغچه‌لی در مورد “ه د پ” داشتند و این حزب را متصل به جریان تروریستی پ ک ک معرفی می‌کردند و به این شیوه آنرا می‌کوبیدند، الان بسیار با احتیاط و ملاحظه در مورد این حزب با پایگاه کردی سخن می‌گویند و مثلا نماینده‌های ایشان را به برنامه‌های تلویزیونی خود، مثلا خلق‌تی‌وی، دعوت می‌کنند.
و نتیجه گرفته بودم که «آینده دموکراسی ترکیه را کسی تعیین می‌کند که بتواند مسئله کرد را حل کند». حالا که دو روز مانده به انتخابات سرنوشت‌ساز ۱۴ مه به نظر می‌رسد آن فرد که آینده‌ی دموکراسی ترکیه را معلوم می‌کند، احتمالا کسی جز کمال قلیچداراوغلو نیست: او در ایام پس از کودتای ۱۵ ژوییه، برغم فشارها، تسلیم پروپاگاندای جناح حاکم نشد و با تغییر شیوه‌ی گفتار پیشین ج ه پ و تاکید بیش از پیش بر دموکراسی و نیز برگرفتن عناصر مهمی از گفتمان چپ، رأی جنبش کردی را در انتخابات ریاست‌جمهوری پیش رو پشت سر خود جمع کرده است.
بالا رفتن احتمال پیروزی مخالفان در دور اول با کناره‌گیری محرم اینجه
پیش از پایان بحث بد نیست اشاره‌ای به آخرین نظرسنجی‌ها در آستانه‌ی روز رای‌گیری کنیم و موضوع کناره‌گیری محرم اینجه.
گرچه نظرسنجی‌های ماه آوریل بیشتر بدان تمایل داشتند که انتخابات به دور دوم می‌رود (در حالی که اختلاف رأی قلیچداراوغلو و اردوغان حدود ۴ درصد است)، نظرسنجی‌های ماه مه، بدان گرایش دارند که رأی قلیچداراوغلو به ۵۰٪ رسیده و احتمال پیروزی او و مخالفان در همان دور اول انتخابات بالاست. خلاصه‌ی بسیاری از نظرسنجی‌های معتبر تا هفته‌ی اول مه را می‌توانید در این لینک یورونیوز ترکی مشاهده کنید. خبر جدید و داغ کنار رفتن محرم اینجه، یکی از چهار کاندیدایی که نامش در برگه‌های رای‌گیری قید شده بود، حالا احتمال پایان یافتن انتخابات در دور اول به نفع قلیچداراوغلو را بالاتر هم برده است.
محرم اینجه، یکی از سه رقیب اردوغان در انتخابات پیش رو، رییس و موسس «حزب مملکت» در سال ۲۰۲۱ بود. او برای سال‌های طولانی نماینده‌ی مجلس ترکیه از حزب جمهوریخواه خلق بود و پایگاه رأی کمال قلیچداراوغلو مشترکات زیادی دارند. او حتی در سال ۲۰۱۸ از طرف ج ه پ نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری به عنوان مهم‌ترین رقیب اردوغان بود (چنانکه گفتیم دمیرتاش در آن انتخابات سوم شد) و با کسب حدود ۳۱٪ آرا نفر دوم در انتخابات شد.
در سال ۲۰۲۱ اینجه به سبب اختلافاتی با رهبری حزب از حزب جمهوریخواه خلق جدا شد و حزب مملکت را تاسیس کرد. حالا انتظار می‌رود با کناره‌گیری محرم اینجه سبد رایی او (که بنابرنظرسنجی‌ها احتمالا بین ۱ تا ۶ ٪ بود) در انتخابات ریاست‌جمهوری به سبد قلیچداراوغلو ریخته شود. همین شانس پایان انتخابات در دور اول را بالا برده است.
موضوع دیگری که این احتمال را تقویت می‌کند آنست که بر اساس اخبار اولیه کمال قلیچداراوغلو در شعبه‌های رای‌گیری خارج از کشور نفر اول است. رای‌گیری در شعبه‌های بیرون از ترکیه برای شهروندان خارج از کشور، حدود دو هفته زودتر از داخل کشورآغاز شده و اکنون رو به اتمام است. نتایج این رای‌گیری تاحدی شمایی از نتایج درون کشور را هم می‌دهد.