کمتر از سه هفته به انتخابات ریاست جمهوری ترکیه باقی مانده؛ میدان رقابتی که میان چهار نامزد (حاصل ائتلاف ۱۳ حزب) تقسیم شده است. برخلاف دوره‌های پیشین، گمانه‌زنی برای تعیین رییس‌جمهوری آینده ترکیه چالشی‌ست که حتی با وجود نظرسنجی‌ها، دشوار و ناممکن به نظر می‌رسد.
رجب طیب اردوغان در پی حفظ صندلی ریاست جمهوری حتی به بهای گفت‌وگوی مستقیم با مخالفانش است؛ مخالفانی که پیش‌تر آن‌ها را در زندان انداخته. در عین حال مردم اعتقاد دارند، برای ترمیم زخم‌های اقتصادی اخیر، طیب اردوغان طبیب مناسبی نیست اما سعی دارد برای فرار از اتهام‌ها و همچنین حفظ مصونیت سیاسی پست ریاست‌جمهوری، به هر قیمتی رای مردم را به دست بیاورد و به پایه‌های صندلی ریاست بیاویزد. چون معلوم نیست فردای انتخابات در صورت پیروزی رقیب چه آینده‌ای در انتظار او خواهد بود.
در شهرهایی که حزب جمهوریخواه خلق ترکیه حزب رقیب اردوغان محبوبیت بیشتری دارد، اکثریت مردم منتقد فساد در لایه‌های گوناگون دولت هستند و اعتقاد دارند مشکلات اقتصادی و تورم بی‌سابقه یکی دو سال اخیر حاصل بی‌خردی و فساد سیستماتیک دولت فعلی‌ست. بنابراین فکر می‌کنند باید با تمام توان تلاش کرد که پست ریاست‌جمهوری را به آدمی بهتر تحویل داد.
این درحالی‌ست که رییس جمهوری ترکیه در مبارزات انتخاباتی، شعار اقتصادی خود را تکرار کرد: «سرمایه گذاری، تولید، صادرات و مازاد حساب جاری باعث افزایش تولید ناخالص داخلی ترکیه می‌شود.»
با این‌که غول تورم با عدد ترسناک ۸۵ درصد (به طور رسمی و ۱۸۰ درصد به صورت غیر رسمی) مردم ترکیه را حسابی وحشت‌زده کرده، اردوغان در جریان همین مبارزه انتخاباتی در جمع حاضران در ورزشگاه آنکارا قول داد:
ما تورم را به تک رقمی برمی‌گردانیم و قطعا کشورمان را از این مشکل نجات می‌دهیم.
مشکلات و بن‌بست‌های اقتصادی یکی از دلایلی‌ست که حزب رقیب را نسبت به حزب حاکم (آک‌پارتی) محبوب‌تر کرده است. چون مردم به این وعده‌های تیم رقیب چشم دوخته‌اند.
بازگشت به خانه
ایلهان ماراش ۶۳ ساله است و فروشگاه نوشت‌افزار دارد او با قطعیت می‌گوید:
این‌ها را بسته‌بندی می‌کنیم و با کارگو می‌فرستیم به خانه‌هایشان. ۲۰ سال زمان زیادی‌ست. امتحان‌شان را پس داده‌اند. در بیانیه‌شان گفته‌اند که ما با ساختاری مبتنی بر اقتصاد بازار آزاد و یک‌پارچه با جهان، سرمایه‌گذاری را بیشتر کرده و بهبود خواهیم داد. اما این دروغشان هم مثل همان دروغ‌هایی‌ست که قبلا گفته‌اند. آقای اردوغان مسوول مستقیم تلفات زلزله ششم مارس است. چون از برخی تخلفات پیمانکاران ساختمان ساز چشم‌پوشی و راه را برای دزدی‌هایشان هموار کرد. او را نمی‌بخشیم.
در جریان زلزله ماه مارس که ۱۱ شهر را در مرکز ترکیه ویران کرد، خیلی از مردم از عملکرد ارتش در عملیات نجات ناراضی بودند. شبکه المیادین نوشت:
در همین راستا، مخالفان اردوغان می‌گویند که ارتش در جریان این زلزله به اندازه کافی سریع عمل نکرده زیرا دولت اردوغان پروتکلی را که به موجب آن ارتش می‌توانست بدون هیچ دستوری وارد عمل شود، باطل کرده بود.
کمال قلیچدار اوغلو، رهبر اصلی‌ترین حزب مخالف ترکیه بلفاصله پس از وقوع زلزله گفت:
اگر یک نفر مسئول این وضعیت باشد، آن اردوغان است.
آقای ماراش می‌گوید:
بله درست است جامعه دوقطبی شده اما در شهرهای بزرگ و بین جوانان، اردوغان محبوبیتی ندارد. مشتری‌های من بیشتر جوانان هستند. دانش‌آموزان و دانشجویان. آن‌ها اردوغان را حاکم مناسبی نمی‌دانند چون آدم سوءاستفاده‌گری‌ست. یعنی از قدرتش برای منافع شخصی و حزبی سوءاستفاده می‌کند.
هفته گذشته اردوغان چند پروژه بزرگ خانه‌سازی را با شتاب و در جریان کمپین «تحول شهری، نصف از ما» در استانبول افتتاح کرد تا پیش از انتخابات ۲۴ اردی‌بهشت دست پر داشته باشد. از طرفی در جریان بهره‌برداری از میدان گازی ساکاریا پنج‌شنبه ۳۱ فروردین، وعده داد دولت می‌تواند برای مصرف خانواده‌ها یک‌سال گاز رایگان تولید کند.
یک مسلمان واقعی
برخی مردم این وعده‌ها و حرکات تبلیغی را واقعی می‌دانند. از جمله امید کمال پرتکال که نجار و۷۳ ساله‌است. او می‌گوید:
اردوغان برای ما ترک‌ها بهتر است. چون یک مسلمان واقعی‌ست. ما عاشقانه او را دوست داریم. با همه‌ی چیزهایی که درباره‌اش می‌گویند ما دوباره به او رای می‌دهیم.
اما همه مردم به این وجه از تبلیغات حاکمیتی توجه ندارند. تولای ایوب اوغلو ۴۷ ساله، بازیگر تئاتر و معلم است. او در شهر فوچا زندگی می‌کند. خانم ایوب‌اوغلو می‌گوید:
آقای اردوغان به جز مشکلات اقتصادی در بحث مسائل فرهنگی ضعف‌های بسیاری دارد. او تفرقه انداخت تا حکومت کند. دیگر باید برود. اردوغان واطرافیانش فکر می‌کنند او پادشاه است. برای همین است که ترکیه امروز ظاهرا جمهوری اما عملا در دست یک دیکتاتور است. مثل دوره عثمانی.
مشکلات و بن‌بست‌های اقتصادی یکی از دلایلی‌ست که حزب رقیب را نسبت به حزب حاکم (آک‌پارتی) محبوب‌تر کرده است. چون مردم به این وعده‌های تیم رقیب چشم دوخته‌اند
این بازیگر تئاتر باور دارد که در میان رقیبان اردوغان هم گزینه مناسبی وجود ندارد:
ما سال گذشته ۲ هزار و۵۰۰ لیره اجاره می‌دادیم. صاحب‌خانه خانه دومش را فروخت تا بتواند ما را بیرون بیندازد. چون در ترکیه قانون همیشه از مستاجر حمایت می‌کند. اما بعد از شکایت مالک ما مجبور شدیم خانه‌ای را با همان شرایط اجاره کنیم با ۸ هزار لیره در ماه. یعنی اجاره تقریبا چهار برابر شد. بنابراین از روی ناچاری قرار است به آقای قلیچدار اوغلو رای بدهیم. به این امید که یک اقتصاددان بتواند چرخ‌دنده‌های معیوب اقتصاد را ترمیم کند.
هفته گذشته القدس‌العربی نوشت: «قلیچدار اوغلو به عنوان قوی‌ترین رقیب اردوغان بیشتر اقدام به فیلم گرفتن روزانه از آشپرخانه ساده خود می‌کند و به پرونده‌های اقتصادی مورد اهتمام شهروندان به خصوص گرانی سبزیجات، میوه‌ها و گوشت و املاک و کرایه خانه‌ها می‌پردازد که شهروندان به شکل روزانه مستقیما با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.»
ماجرای پیاز و ناو هواپیمابر
حمید اورهون، فیزیوتراپیست ۴۱ ساله ممکن است به محرم اینجه رای بدهد:
قطعا یک رقیب خاص پیروز انتخابات می‌شود اما راستش من خیلی مطمئن نیستم که ترکیه پیروز می‌شود یا نه! من هنوز به قطعیت نرسیده‌ام. مردم ترکیه الان اولویتشان قیمت پیاز است که به ۲۵ لیره رسیده. یا قیمت گوشت که دارد از ۳۰۰ لیره می‌گذرد نه انداختن ناو هواپیما بر در آب‌های آزاد که آقای اردوغان به آن می‌نازد.
به باور آقای اورهون، قلیچدار اوغلو علاوه بر وعده‌های اقتصادی دفاع از دموکراسی، حقوق بشر و حکومت قانون را دارد تبلیغ می‌کند:
به نظر من این شعارها کلی و رسیدن به آن‌ها زمان‌بر است. ما الان درگیر جنگ اقتصادی هستیم. آقای قلیچدار اوغلو آدم اجرا نیست. فقط بلد است حرف بزند.
محرم اینجه رقیب پیشین اردوغان در انتخابات ریاست‌جمهوری بود که از او شکست خورد. حمید اورهون می‌گوید:
با این‌که محرم اینجه نتوانست در سال ۲۰۱۸ اردوغان را شکست دهد، اما گفتمانی که مطرح کرد خیلی درست و اساسی بود، مشکلی که تا سال‌ها بعد جمهوری ترکیه را تهدید می‌کند یا حتی ممکن است به آن ضربه بزند. موضوعی که او مطرح کرد شکاف میان سکولارها و اسلام‌گراها بود که امروز بعد از چهار سال می‌بینیم بیشتر شده است. شکافی که بین ترک و کرد، راست و چپ، علوی و شیعه، دین‌دار و بی‌دین باحجاب وبی‌حجاب ایجاد شده. ما ملت متحدی هستیم اما اردوغان ما را دارد از هم جدا می‌کند.
محرم اینجه ۵۸ ساله حالا دوباره به جمع کاندیداها پیوسته تا با اردوغان و قلیچ‌اوغلو رقابت کند.
اقلیت سرنوشت‌ساز
اندیشکده واشنگتن برای خاورمیانه هفته پایایانی فروردین‌ماه نوشت:
حزب حاکم به رهبری اردوغان فقط کردها را برای پیروزی در انتخابات می‌خواهد و کردها این را به خوبی درک کرده‌اند. به این خاطر کردها مسیر دست یابی به حقوق خود را در غیاب رهبران کرد که در زندان به سر می‌برند، در حمایت از نامزد اپوزیسیون یافته‌اند.
براساس گزارش این اندیشکده، «کردهای ترکیه درک کرده‌اند که نمی‌توانند از اپوزیسیون به‌ویژه حزب جمهوریخواه خلق در مقایسه با حزب حاکم و اردوغان در دست یابی به حقوق خود انتظار بیشتری داشته باشند اما با شرکت خود در انتخابات می‌توانند زمینه شکست اردوغان را که به سرکوب هرچه بیشتر کردها و رهبران کرد ترکیه پرداخته فراهم کنند.»
حسین آجارلار دانشجوی کشاورزی‌ست. او کرد و از اهالی قارص است. می‌گوید:
این سرزمین ماست و همه در کنار هم به یک اندازه از آن سهم داریم. برای مردم ما چه کرد چه ترک، فرقی ندارد که آک‌پارتی باشد یا ج. ه. پ. یا حزب سبز یا کمونیست. مهم این است که در کنار هم با صلح و آرامش زندگی کنیم. ما انتظار داشتیم ائتلاف اپوزیسیون اکرم امام‌اوغلو را به جای آقای قلیچدار اعلام کند اما متاسفانه نشد. حالا دست به دامن ما کرده‌ها شده‌اند.
اپوزیسیون با جمع کردن شش حزب قدرت‌مند استانبول و آنکارا را گرفته وامید دارند بتوانند بر رقیب اصلی‌شان پیروز شوند.
حسین می‌گوید:
به نظر من نه محرم اینجه و نه نامزد چهارم سینان اوغان در این دوره شانسی برای پیروزی ندارند. اما رای به آن‌ها می‌تواند رای اردوغان را بشکند و انتخابات را به دور دوم بکشاند. در دوره قبلی اردوغان با عبدالله اوجالان مذاکره کرد و اوجالان خیر و صلاح مردم را می‌دید، از مردم کرد خواست که انتخابات را تحریم نکنند. حالا هم مثل دوره قبل است. رای ما خیلی تاثیر دارد و برای همین قصد داریم در انتخابات شرکت کنیم. چون نمی‌خواهیم تجربه ایران در کشور ما تکرار شود.
به نظر می‌رسد تحلیل حسین آجارلار به واقعیت نزدیک باشد. نه اینجه و نه اوغان، برنامه سیاسی روشنی برای اداره ترکیه ندارند. اینجه امیدوار است با تاسیس حزب مملکت، پس از انتخاب کلیچ‌دار اوغلو وزیر شود و سینان اوغان به این دل بسته که با تحریک عواطف ملی‌گرایان راست افراطی ترکیه، رهبر آینده آنان باشد.
براساس پژوهش اندیشکده واشنگتن برای خاورمیانه، رای کردهای ترکیه که بین ۱۵ تا ۲۰ درصد کل رای دهنگان این کشور را تشکیل می‌دهد در میان سه جبهه تقسیم می‌شود: به این ترتیب، بیش از نیمی از کل رای دهندگان کرد ترکیه هوادار حزب کردگرای دموکراتیک خلق‌ها (ه. د. پ) هستند، ۲۰ تا ۳۰ درصد از کردهای محافظه کار هم طرفدار حزب حاکم عدالت و توسعه و رجب طیب اردوغان و کمترین رای کردها، در حدود یک ششم رای دهندگان کرد طرفدار حزب جمهوریخواه خلق (ج. ه. پ) هستند. اما انتظار می‌رود میزان حمایت کردها از این حزب، با توجه به اعلام نشدن نامزد مستقل از سوی حزب کردگرای دموکراتیک خلق‌ها در انتخابات ۲۴ اردی‌بهشت بیشتر شود.
با این‌که پیش‌بینی در مورد فرجام انتخابات ترکیه دشوار است، بیشتر مردم امیدوارند در سایه تغییر در حاکمیت، نفسی عمیق بکشند و دوران تازه‌ای را تجربه کنند.