آمارهای ابتلا به ویروس اچآیوی در ایران همچنان تصویری تیره جلوی چشمان ما می‌گذارند: این ویروس در زنان رشد بالایی دارد، میانگین سن ابتلا به آن پایین آمده و به ۲۵ سال رسیده است و همچنان بخش قابل‌توجه‌ای از مبتلایان به این ویروس خبر ندارند که با اچآیوی زندگی می‌کنند.
در خرداد ۱۴۰۱ نخستین نوزاد عاری از اچآیوی از مادری مبتلا به این ویروس در نیشابور متولد شد. در مقابل از کوبا تا تایلند یا بلاروس، دیگر کشورهای جهان سال‌ها پیش خبر از حذف ابتلای نوزادان به اچآیوی پس از تولد از مادری مبتلا خبر می‌دهند.
در نیمه دوم فروردین امسال هم اعلام شد که استرالیا با کاهش ۶۶ درصدی ابتلا به اچآیوی در مسیر آن است تا نخستین کشور جهان باشد که ابتلا به این ویروس را به کل از جامعه خود حذف کرده است. در ایران اما به اصرار علی خامنه‌ای و به اسم افزایش جمعیت، دسترسی به ابزارهای مقابله به عفونت‌های مقاربتی (STIs) مانند کاندوم بشدت محدود و در بخش‌هایی از ایران، ناممکن شده است.
تمامی این‌ها در حالی است که امروزه می‌توان داروهایی مانند پرپ یا پپ خورد و به ویروس اچآیوی مبتلا نشد. پرپ در ایران همچنان ناموجود است، هرچند پپ را می‌توان از برخی مراکز درمانی یافت.
پرِپ چیست؟
پرپ (PrEP or pre-exposure prophylaxis) دارویی است که شانس ابتلا به ویروس اچآیوی در آمیزش جنسی یا استفاده از سرنگ مشترک برای مصرف موادمخدر را به نزدیک به صفر کاهش می‌دهد. این دارو مدل‌های مختلف دارد که پزشک بسته به جنس فرد یا شیوه در خطر ابتلا قرار گرفتن او، نوع درست آن را می‌تواند تجویز کند.
این دارو را به دو شکل عمده می‌توان مصرف کرد، البته درنهایت پزشک است که به شما می‌تواند بگوید کدام مدل دارو را به چه شکلی مصرف کنید.
در یک شیوه مصرف، فرد روزی یک قرص می‌خورد و تا وقتی این قرص را مصرف می‌کند، از خطر ابتلا به ویروس اچآیوی دور شده است. در شیوه‌ای دیگر، بسته به نیاز (on demand) این دارو مصرف می‌شود. به‌عنوان مثال، فرد دو قرص پرپ دست‌کم دو ساعت پیش از رابطه جنسی می‌خورد و ۲۴ ساعت بعد، در همان ساعت یک قرص دیگر می‌خورد. ۲۴ ساعت بعد، دوباره در همان ساعت یک قرص می‌خورد و از خطر ابتلا با چهار قرص دور شده است.
دسترسی به پرپ در ایران به‌سختی ممکن می‌شود و مراکز درمانی آن را ندارند البته به شکل محدود می‌توان به پپ دسترسی پیدا کرد.
پِپ چیست؟
پپ (PEP or post-exposure prophylaxis) بایستی در محدوده ۷۲ ساعت (سه روز) پس از احتمال در خطر ابتلا به اچآیوی قرار گرفتن، مصرف شود. در بسیاری کشورها، این دارو را می‌توان در بخش اورژانس بیمارستان‌ها دریافت کرد. در ایران، برخی مراکز درمانی این دارو را تجویز می‌کنند.
دویست مرکز با نام «مرکز مشاوره بیماران رفتاری» در ایران وجود دارد که در برخی از آنان، پپ تجویز می‌شود. این مراکز عمدتا دارو و تست اچآیوی را مجانی در اختیار فرد قرار می‌دهند.
پپ را عمدتا در این موارد تجویز می‌کنند: فرد آگاهانه رابطه جنسی بدون استفاده از کاندوم داشته است؛ در میانه آمیزش جنسی، کاندوم پاره شده است؛ فرد از سرنگ مشترک برای مصرف موادمخدر استفاده کرده است؛ یا به فرد تجاوز شده است.
پپ بایستی هرچه سریع‌تر پس از در خطر ابتلا قرار گرفتن اچآیوی، مصرف شود. فرد پس از شروع مصرف دارو، باید تا ۲۸ روز، هر روز پپ را مصرف کند.
چگونه در ایران تست اچآیوی بدهیم؟
سازمان بهزیستی ایران، ۸۱ مرکز گذری (۷۲ مرکز ویژه مردان و ۹ مرکز ویژه زنان) دارد اما این دفاتر متمرکز بر افرادی هستند که بیشتر از طریق مصرف موادمخدر در معرض ابتلا به اچآیوی قرار می‌گیرند.
مینور محرز، پزشک و فعال در زمینه اچآیوی/ایدز سال گذشته به خبرآنلاین گفت: «ما بیش از ۲۰۰ مرکز مشاوره بیماران رفتاری در ایران داریم که با حفظ حریم شخصی و رازداری بیماران، مشاوره و کار بیماریابی را انجام می‌دهند و علاوه بر این بیمار را بدون دریافت هزینه وارد فاز درمان می‌کنند، درمان ایدز در ایران کاملا دقیق و درست انجام می‌شود و از این لحاظ بسیار عالی هستیم».
در مراکز خصوصی با پرداخت هزینه نیز می‌توان این تست را انجام داد. به‌رغم اهمیت اینکه تمامی افراد جامعه تست اچآیوی را بدهند، وجود انگ‌های اجتماعی، جلوی بسیاری را می‌گیرد تا برای انجام چنین تستی، تلاش کنند.
برنامه ۹۵ ۹۵ ۹۵ سازمان ملل چیست؟
برنامه ۹۵ ۹۵ ۹۵ سازمان ملل (که پیش‌تر ۹۰ ۹۰ ۹۰ خوانده می‌شد)، در تلاش است تا با کمک دولت‌های جهان، جلوی ابتلای ۳,۶ میلیون نفر به ویروس اچآیوی و مرگ ۱,۷ میلیون نفر از ایدز را تا ۲۰۳۰ میلادی بگیرد.
این برنامه امیدوار است تا ۲۰۳۰ میلادی، دست‌کم ۹۵ درصد افراد جامعه که با ویروس اچآیوی زندگی می‌کنند، به ابتلای خود به این ویروس آگاه باشند. همچنین ۹۵ درصد افراد جامعه با این ویروس زندگی می‌کنند، به داروهای اچآیوی دسترسی داشته باشند و جلوی ورود آنها به مرحله ایدز گرفته شود. یعنی تا آخر عمر معمول خود زندگی کنند، اما مانند بیماری که به‌عنوان مثال بیماری قلبی دارد، روزانه باید قرص مصرف کنند تا خوب شوند.
البته در بریتانیا آمپول‌هایی تجویز می‌شوند که هر یک ماه یک مرتبه مصرف می‌شود و همان درمان را برای فردی که با اچآیوی زندگی می‌کند، انجام می‌دهد. مصرف درست این داروها به فرد اجازه می‌دهد تا به مرحله «نایافتنی» (Undetectable) برسد. یعنی اگر حتی این فرد مبتلا بدون کاندوم با فردی دیگر آمیزش جنسی انجام دهد، فرد مقابل به ویروس اچآیوی دچار نخواهد شد.
سازمان ملل می‌خواهد دست‌کم ۹۵ درصد افراد مبتلا به اچآیوی، به این مرحله برسند.
یا خلاصه اینکه همه افراد جامعه، حتی اگر رابطه خطرناک جنسی ندارند، حتی اگر با سرنگ مشترک موادمخدر مصرف نمی‌کنند، حتی اگر کوچک‌ترین احتمالی نمی‌بینند که به این ویروس مبتلا شده باشند هم باید تست اچآیوی بدهند. وقتی افراد مبتلا شناسایی شوند، اگر تمام این افراد داروی مناسب را دریافت کنند، اگر تمام این افراد به مرحله نایافتنی برسند، دیگر ویروس اچآیوی در جامعه امکان رشد ندارد و دیگران را مبتلا نمی‌کند.
مراکز مشاوره بیماران رفتاری در ایران تست رایگان و داروی رایگان در اختیار افراد مبتلا قرار می‌دهند. در ایران اما انگ اجتماعی است که جلوی بسیاری را می‌گیرد تا سراغ این مراکز بروند.
با انگ اچآیوی چه کنیم؟
در ایران، موارد تازه ابتلا به ویروس اچآیوی بیشتر از رابطه جنسی می‌آیند تا اینکه ناشی از اعتیاد تزریقی باشند یا با انتقال خون ابتلا صورت گرفته باشد. سیداحمد سیدعلی‌نقی، معاون پژوهشی مرکز تحقیقات ایدز ایران سال گذشته گفت:
در آمار تجمیعی ثبت شده که حدود ۴۳ هزار نفر است، بالغ بر ۸۱ درصد از مبتلایان به این بیماری را مردان و ۱۹ درصد را زنان تشکیل می‌دهد. این در حالی است که سهم زنان در ابتلا به اچ. ای. وی در مقایسه با سالهای گذشته که درصد آن تک رقمی بوده متأسفانه این درصد دو رقمی شده است و این موضوع نشان می‌دهد که سهم زنان از ابتلا به این بیماری در حال افزایش است و این موضوع در سطح کشور و جامعه به عنوان یک زنگ خطر است.
او با اشاره به اینکه ۱۶ درصد موارد ابتلا مشخص نیست از چه طریقی بوده این آمار را ارائه داد: « بالغ بر حدود ۵۸ درصد از افراد از طریق اعتیاد تزریقی، حدود ۲۴ درصد رابطه جنسی محافظت نشده، انتقال از مادر به کودک ۱.۷ درصد و حدود دو دهم درصد از طریق فرآورده‌های خونی به این بیماری مبتلا شده‌اند».
او تخمین می‌زند در حدود ۴۰ درصد موارد تازه ابتلا به ویروس اچآیوی در ایران از طریق رابطه جنسی باشد و بیشتر این موارد در گروه سنی ۲۵ تا ۳۹ سال دیده می‌شود «اما همه باید آگاه باشیم که اچ. آی. وی یک بیماری مزمن است و کشنده نیست و در صورتی که فرد پایبند به درمان باشد و داروهای خود را مصرف کند می‌توان این بیماری را کنترل کند و عمر وی همانند سایر افراد جامعه باشد».
مینو محرز گفته است که «به دلیل نبود آگاهی دقیق در جامعه و انگ بیماری هنوز افراد از مراجعه به مراکز مشاوره و درمان ایدز خودداری می‌کنند و حتی گاهی پزشکان هم در تشخیص علائم دچار اشتباه می‌شوند، و ممکن است برای بیمار آزمایش ایدز تجویز نکنند، یا حتی ممکن است فرد بخاطر انگ بیماری نسبت به انجام آزمایش اقدام نکند».
مینو محرز: متاسفانه هنوز برخی‌ها تصور می‌کنند تنها راه انتقال این ویروس از رابطه جنسی است و نگران هستند در صورتی که مبتلا به ایدز شوند، از سوی جامعه متهم به روابط خاص و در نتیجه طرد شوند.
این انگ بیشتر به واسطه نگاه منفی جمهوری اسلامی به آزادی در روابط جنسی یا مصرف موادمخدر است. این نگرش به این منتهی شده است که برای «قانون جوانی جمعیت»، این نظام تلاش می‌کند تا همه‌چیز متمرکز خواسته ولی فقیه باشد: همه بچه‌دار بشوند اما نمی‌خواهد قبول کند که افراد حق دارند که آزادانه با هر فرد عاقل و بالغی که می‌خواهند، رابطه جنسی داشته باشند.
جامعه پزشکی ایران هم نسبت به موضوع اچآیوی آموزش درست ندیده است و رفتار افراد شاغل در این زمینه بسیاری را از صحبت در موضوع تست اچآیوی یا دیگر عفونت‌های مقاربتی منصرف می‌کند، انصرافی که درنهایت می‌تواند سلامت آنان و عزیزانشان را به خطر بیاندازد. در حالی که امکانات موجود است اما نگاه‌ها هنوز نسبت به استفاده از این امکانات تیره است.
درنهایت آدمی باید سلامت خودش را جدی بگیرد. به این مراکز درمانی مراجعه کنید. تست اچآیوی بدهید. نترسید، در بدترین حالت باید به موقع و هرچه زودتر به ابتلا به این ویروس آگاه شوید و دارو مصرف کنید. دارویی که اجازه می‌دهد زندگی کنید و امیدوار بمانیم تا درمان اچآیوی/ایدز در سالهای پیش رو با پیشرفت‌های علمی ممکن شود. آینده‌ای که این ویروس دیگر در زندگی ما سایه نیانداخته باشد. اگر همه بخواهیم، می‌توانیم ابتلای تازه به این ویروس در ایران را به صفر برسانیم، ولی همه باید بخواهیم و عمل کنیم.