خبرگزاری حال‌وش که به صورت ویژه اخبار و گزارش‌های مربوط به نقض حقوق بلوچ‌ها در ایران را منتشر می‌کند، در تازه‌ترین گزارش سالانه خود از اعدام ۱۸۲ اعدامی بلوچ در سال ۱۴۰۱ در زندان‌های مختلف ایران خبر داده است.
در این گزاش به تفکیک جرایمی که در ذیل آن زندانیان بلوچ اعدام شده‌اند، «قصاص نفس» ۲۹ نفر، اتهام «سیاسی-امنیتی» پنج نفر و جرایم مرتبط با «مواد مخدر» ۱۴۸ نفر بوده است.
هم‌چنین بر اساس این گزارش، در سال گذشته، ۱۶۷ نفر در اثر شلیک مأموران نظامی، ۷۶ شهروند در اثر شلیک مرگبار «افراد مسلح ناشناس»، ۸۲ نفر سوختبر و ۱۲۱ نفر در سرکوب «جمعه خونین» شهرهای زاهدان و خاش کشته شدند.
خبرگزاری «حال‌وش» هم‌چنین در این گزارش آورده است:
با توجه به محرومیت تاریخی بلوچستان و ضعف زیرساخت‌ها این آمارها صرفاً شامل آن دسته از وقایعی است که توسط حال‌وش مستندسازی شده است و از این‌رو برآورد ما این است که این آمارها می‌تواند در برخی از این حوزه‌های یاد شده بسیار بیشتر از این میزان باشد.
بنا بر تحقیقات «حال‌وش» عمده‌ترین دلیل اعدام زندانیان بلوچ «جرایم مرتبط با مواد مخدر» بوده است و حدود ۸۱ درصد از علت بروز تمام اعدام زندانیان بلوچ را در سال ۱۴۰۱ در برمی‌گیرد. پس از آن به ترتیب «قصاص نفس و اتهامات سیاسی-امنیتی» از عمده‌ترین دلایل اعدام زندانیان بلوچ در سال ۱۴۰۱ بوده است.
در این گزارش در خصوص اعدام‌شدگان بلوچ نیز آمده است که دو تن از آن‌ها در زمان ارتکاب جرم کمتر از ۱۸ سال سن داشته‌اند و کودک مجرم بوده‌اند.
بر بنیاد این گزارش، سه تن از اعدام شدگان بلوچ زن بوده‌اند که دو تن از آن‌ها در ذیل حکم «قصاص» و یک زن دیگر در ذیل حکم «مواد مخدر» اعدام شده‌اند.
به نوشته حال‌وش، دست‌کم در دو مورد دو برادر به صورت همزمان تحت «جرائم مواد مخدر» در سال گذشته اعدام شده‌اند.
«حال‌وش» در خصوص زندانیان بلوچی که در سال ۱۴۰۱ به اتهام مربوط به «مواد مخدر» اعدام شده‌اند، نوشته است:
بسیاری از خانواده‌ها و بستگان اعدام شده در گفت‌وگو با حال‌وش رأی صادر شده اعدام را زیر سوأل برده و گفته‌اند که بستگان آن‌ها این اتهامات را نپذیرفته‌اند. برخی از این افراد مدعی شده‌اند عزیزان آن‌ها ناخواسته و به صورتی که اطلاعی نداشته‌اند در موقعیت جرم قرار گرفته‌اند. مخصوصاً در بحث جرائم مواد مخدر قربانیان از وجود مواد جاسازی شده در خودرو یا محموله خودرو اطلاعی نداشته‌اند و صرفاً برای دریافت مبلغ کرایه این در حال جابجایی خودرو یا محموله‌ای بوده‌اند.
در گزارش مذکور نیز به پراکندگی اعدام‌ها در زندان‌ها اشاره شده و آمده است که ۴۱ درصد (۷۷ زندانی) از تمام اعدامیان بلوچ در زندان مرکزی زاهدان صورت گرفته است.
پس از آن، زندان‌های زابل ۱۶، عادل‌آباد شیراز ۱۲، بیرجند ۱۲، بندرعباس ۹، میناب ۷، کرمان ۷، یزد ۶، مشهد ۶، اصفهان ۴، ایرانشهر ۴، سراوان ۴، تربت جام ۴، دامغان ۳، چابهار ۲، جیرفت ۲، بم ۱، رودان ۱، کهنوج ۱، قائن ۱، تایباد ۱، قم ۱، ساری ۱، در رده‌ها بعدی قرار گرفتند.
شلیک مأموران نظامی
در بخش دیگری از گزارش منتشر شده، «حال‌وش» مرگ دست‌کم ۱۶۷ شهروند بلوچ را تایید کرده و در توضیح آن نوشته است:
در سطح استان سیستان و بلوچستان و در مواردی برخی از محورهای مواصلاتی بین استانی در نتیجه شلیک مستقیم مأموران نظامی یا آن دسته از شلیک‌های مأموران که باعث حادثه ترافیکی منجر به مرگ برای شهروندان شده است. (بدون در نظر گرفتن آمار جمعه خونین زاهدان و خاش).
هم‌چنین به نوشته «حال‌وش»، این افراد عموماً در میان کمین نیروهای نظامی که از قبل برای خود آن‌ها یا برای دیگران تدارک دیده شده است و این افراد به دلیل گذر از این مسیر «به اشتباه» در آن کمین افتاده‌اند و در نتیجه به «صورت هدفمند یا به صورت اشتباه» توسط مأموران نظامی کشته شدند:
برخی به دلیل عملکرد فرا قانونی نیروهای نظامی و عموماً بسیجیان بومی با به کارگیری سلاح سازمانی و موقعیت نظامی برای تسویه حساب یا اختلاف شخصی کشته شدند.
حملات مرگبار «افراد مسلح ناشناس»
در قسمت دیگری از این گزارش، کشته شدن حداقل ۷۶ شهروند بلوچ که در سیستان و بلوچستان قربانی خشونت «افراد مسلح» شدند، ثبت شده است.
در توضیح «افراد مسلح ناشناس» حال‌وش نوشته است:
این عنوانی است که برای عاملان قتل شهروندانی به کار برده شده که هویت قاتلان آن‌ها برای عموم مردم به صورت دقیق مشخص نیست. انگیزه این قتل‌ها عموماً درگیری‌های طایفه‌ای و تسویه حساب‌های شخصی است.
حال‌وش در قسمتی از این گزارش به «توزیع اسلحه توسط سپاه پاسدران» در بین طوایف و قبایل بلوچ با اهداف امنیتی اشاره داشته و نوشته است که سپاه پاسداران با «انگیزه‌های امنیتی» بدون در نظر گرفتن شرایط و ضوابط مرسوم، بسیاری از قبایل و طوایف بلوچ را «مسلح» کرده است. این در حالی است که حکومت هیچ نظارتی در به کارگیری سلاح توسط این افراد ندارد.
سوختبران بلوچ در سال ۱۴۰۱
مرگ دلخراش روزانه سوختبران بلوچ یکی دیگر از بخش‌های این گزارش است. در سال ۱۴۰۱، دست‌کم ۸۲ سوختبر بلوچ در حین سوختبری جان خود را از دست دادند.
به دلیل نبود زمینه اشتغال مناسب در سیستان و بلوچستان با وجود ممنوعیت‌های دولتی و برخورد قهرآمیز حکومت نسبت به پدیده سوختبری، اما همچنان مردم به خرید و فروش و انتقال سوخت ادامه می‌دهند. سوختبران بلوچ می‌گویند ناچار هستند برای امرار معاش با وجود برخورد حکومت به این فعالیت ادامه بدهند.
سوختبران به دلایل مختلفی جان خود را از دست می‌دهند. تصادف در سرعت بالا، شلیک مأموران نظامی، سوختن در آتش حاصل از سانحه رانندگی از موارد جان باختن سوختبران بلوچ است.
به نوشته «حال‌وش» در میان ۸۲ تن از قربانیان سوختبری، ۲۹ نفر بر اثر دخالت مأموران نظامی (شلیک مستقیم یا تعقیب و گریز یا انداختن پنچرکن در مسیر) جان خود را از دست دادند. یه علاوه، دو نفر بر اثر شلیک سارقان مسلح و ۵۱ نفر دیگر بر اثر حادثه جاده‌ای جان خود را از دست دادند. در میان ۸۲ قربانی، ۴۷ تن از آن‌ها در میان شعله‌های آتش جان باختند.
«جمعه خونین»
قسمت پایانی این گزارش مربوط به کشتار معترضان بلوچ در شهرهای زاهدان و خاش است.
بنا بر بنیاد این گزارش، در دو واقعه زاهدان و خاش مجموعاً، ۱۲۱ نفر از شهروندان بلوچ کشته شدند. در این قسمت اما به جزئیات بیشتری اشاره نشده است.
قتل حکومتی ژینا (مهسا) امینی، شهروند کُرد سقزی و تجاوز به دختر ۱۵ ساله بلوچ به دست سرهنگ ابراهیم کوچک‌زایی فرمانده انتظامی شهرستان چابهار، بلوچستان را خشمگین به خیابان آورد.
پس از کشتار گسترده معترضان بلوچ در روز هشتم مهر سال جاری که به «جمعه خونین» زاهدان لقب گرفت، ده‌ها معترض بلوچ با شلیک نیروهای سرکوب کشته و زخمی شدند.
طبق گزارش سازمان عفو بین‌الملل در جریان اعتراضات اخیر در سیستان و بلوچستان در اثر تیراندازی مستقیم نیروهای نظامی با گلوله جنگی بیش از ۱۰۰ نفر کشته و صدها تن دیگر مجروح شدند که در بین کشته‌شدگان دست‌کم ۱۶ کودک زیر ۱۸ سال وجود دارد. پیش‌تر سازمان عفو بین‌الملل نیز حمله به معترضان بلوچ در روز هشتم مهرماه را «مرگبارترین کشتار» از زمان آغاز اعتراضات مردمی خوانده بود.